با پیشرفت علم و حرکت صنایع به سمت دنیای دیجیتال، بازارهای مالی نیز از این قاعده مستثنی نماندند و همپای تحولات، شاخه جدیدی به نام ارزهای دیجیتال به جهان معرفی شد؛ شاخه‌ای مهم اما پیچیده که برای ورود به آن باید دست‌کم یکسری مفاهیم و نکته‌های اولیه را دانست.
در ابتدا لازم به یادآوری است که برخلاف باور عمومی، «ارز دیجیتال» با «رمز ارز» (cryptocurrency) دو واژه متفاوتند و به اشتباه به جای هم به کار گرفته می‌شوند. در واقع رمز ارز، دسته‌ای از ارزهای دیجیتال به شمار می‌رود که در آنها از پروتکل رمزنگاری (کدگذاری) برای انجام تراکنش‌های مالی استفاده می‌شود.
تفاوت‌های اساسی بین ارز دیجیتال و رمز ارز
برخلاف باور عمومی، «ارز دیجیتال» با «رمز ارز» (cryptocurrency) دو واژه متفاوتند و به اشتباه به جای هم به کار گرفته می‌شوند
۱- تمرکز
ارزهای دیجیتال بیشتر متمرکزند به این معنی که معامله‌ها درون شبکه در یک مکان متمرکز مانند بانک تنظیم می‌شود اما رمز ارزها بیشتر غیرمتمرکز بوده و معامله‌ها درون شبکه توسط خود کاربران کنترل و اداره می‌شود.
۲- شفافیت
ارزهای دیجیتال شفاف نیستند البته شفاف نبودن به این معنا است که در ارزهای دیجیتال نمی‌توانید تمامی تراکنش‌های یک کیف پول را مشاهده کنید. به عبارتی این اطلاعات به طور کامل محرمانه هستند. رمز ارزها اما شفاف هستند و هر کسی می‌تواند همه معاملات انجام شده و دریافت شده توسط هر کاربر را ببینند زیرا که همه تراکنش‌ها در یک زنجیره عمومی یعنی «بلاکچین» قرار می‌گیرند. در واقع بلاکچین مجموعه ای از اطلاعات دیجیتالی (بلاک) ذخیره شده در یک پایگاه داده عمومی (زنجیره) می باشد و به همین جهت اسم آن را بلاک چین می‌نامند.
به بیان دیگر، هر رمز ارزی یک ارز دیجیتال است اما هر ارز دیجیتالی یک رمز ارز نیست. در واقع برخی از انواع ارزهای دیجیتال وجود دارند که رمزنگاری نشده‌اند پس یک رمز ارز به شمار نمی‌روند.
پس از رونق و رسیدن به رکورد سه تریلیون دلاری در نوامبر ۲۰۲۱ (آذر ۱۴۰۰)، ارزش بازار رمزارز بیش از ۵۰ درصد سقوط کرد و اکنون حدود ۱.۱۴ تریلیون دلار است۳ - کنترل
ارزهای دیجیتال دارای مرجع مرکزی هستند که تمامی مشکلات و تهدیدها از طرف آنها رفع می‌شود. به عنوان نمونه، این مرجع مرکزی می‌تواند معامله‌ها را به درخواست کاربر یا مقام‌ها مسدود یا لغو کند. در مقابل، رمزارزها فاقد مراجع مرکزی بوده و توسط انجمن‌های مربوط تنظیم و کنترل می‌شوند.
۴ – قانون‌گذاری
اکثر کشورها چارچوب قانونی خاصی پیرامون ارزهای دیجیتال دارند و این قوانین منحصر به خود آن کشور و با دیگری متفاوت است. برای رمز ارزها چنین قوانینی وجود ندارد و در بیشتر کشورها وضعیت رسمی آنها تاکنون اعلام نشده است. با این حال، دنیا برای رمز ارزها در حال تغییر است و شرکت‌های زیادی درصدد تغییر این روند و وضع قوانین برای رمز ارزها هستند.
تقسیمات دوگانه ارزهای دیجیتال؛ توکن‌ها و کوین‌ها
به طور کلی ارزهای دیجیتال به غیر از بیت‌کوین به ۲ دسته کلی «توکن‌ها و کوین‌ها» تقسیم می‌شوند. گاهی در حوزه ارزهای دیجیتال واژه‌های کوین و توکن به جای یکدیگر بکار می‌روند در صورتی که ساختاری به طور کامل متفاوت از یکدیگر دارند.
هر کدام از کوین‌ها بلاکچین مخصوص خود را دارند. برخی از آنها با ایجاد تغییرات جزئی در متغیرها مانند تعداد سکه‌ها، الگوریتم استخراج، زمان ایجاد بلاک‌ها و غیره از بیت‌کوین به وجود آمده‌اند. برخی دیگر نیز شبکه خود را بدون استفاده از کدهای بیت‌کوین ساخته تا کاربردهایی فراتر از استفاده صرف به عنوان پول دیجیتال را ایجاد کنند.
طبق تازه‌ترین داده‌های انتشاریافته در وبسایت «کوین مارکت کپ» اینک ۲۴ هزار ۶۵۷ رمز ارز در جهان وجود دارد که مهمترین آنها بر اساس ارزش بازار عبارتند از بیت‌کوین، اتریوم و تتر
توکن‌ها نیز دسته دیگری از ارزهای دیجیتال هستند که به پلتفرم‌های دیگر (مانند اتریوم) وابسته‌اند. توکن‌ها بلاکچین جداگانه ندارد و برای اجرای تراکنش‌های خود از بلاکچین اصلی کمک می‌گیرند.
طبق تازه‌ترین داده‌های انتشاریافته در وبسایت «کوین مارکت کپ» اینک ۲۴ هزار و ۶۵۷ رمز ارز در جهان وجود دارد که در این میان مهمترین آنها بر اساس ارزش بازار عبارتند از بیت‌کوین، اتریوم و تتر.
بیت‌کوین
بیت کوین (Bitcoin) که با نشان اختصاری BTC شناخته می‌شود، نخستین و شناخته‌ترین ارز دیجیتال است که در اواخر سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) معرفی شد. از زمان ساخت این ارز دیجیتال توسط «ساتوشی ناکاموتو» تا به امروز یکی از مورد توجه‌ترین رمز ارزها بوده و جایگاه نخست را بین ارزهای دیجیتال حفظ کرده است؛ فردی که هویتش تا به امروز مخفی مانده و گمانه‌زنی‌ها درباره اینکه چه کسی خالق واقعی بیت‌کوین است، ادامه دارد.
امروزه بیت‌کوین حدود ۴۶ درصد از ارزش بازارهای ارز دیجیتال را تشکیل می دهد در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) حدود ۸۰ درصد بود
به گزارش تارنمای «کوین مارکت کپ» امروزه بیت‌کوین حدود ۴۶ درصد از ارزش بازارهای ارز دیجیتال را تشکیل می دهد در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) حدود ۸۰ درصد بود.
پس از رونق و رسیدن به رکورد سه تریلیون دلاری در نوامبر ۲۰۲۱ (آذر ۱۴۰۰)، ارزش بازار بیش از ۵۰ درصد سقوط کرد و در اکنون حدود ۱.۱۴ تریلیون دلار است.
در ارتباط با چرایی خلق بیت‌کوین بیان این نکته لازم است که دلیل اصلی شکل‌گیری این پروژه رمزنگاری به رکود بزرگ اقتصادی در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) و افزایش بی‌اعتمادی مردم به بانک‌ها و نقش آنها در سیستم مالی ارتباط پیدا می‌کند.
چراکه در سیستم مالی سنتی، تراکنش‌ها می‌توانند توسط اشخاص ثالث که همان بانک‌ها و مؤسسات مالی هستند، کنترل و بررسی شده و این موضوع هزینه‌های مبادله را افزایش می‌دهد. در مقابل، سیستم بیت‌کوین برای حفظ امنیت و یکپارچگی شبکه به‌جای تکیه بر بانک‌ها و سایر موسسه‌های مالی، از فناوری بلاکچین و رمزنگاری استفاده می‌کند.
اتریوم
این رمز ارز با نام اختصاری ETH از سوی «ویتالیک بوترین» برنامهنویس روسی-کانادایی ایجاد و در اواخر ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) مطرح شد. برخلاف بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال که تنها راهی برای مبادله و ذخیره ارزش هستند، اتریوم خود را شبکه‌ای محاسباتی غیرمتمرکز می‌نامد که بر اساس تکنولوژی بلاکچین ساخته شده است. از اتر می‌توان همانند بیت‌کوین برای خرید و فروش کالا و خدمات نیز استفاده کرد.
استیبل‌کوین «تتر»
تتر که با نماد اختصاری USDT شناخته می‌شود، سومین ارز دیجیتال بزرگ جهان از نظر ارزش بازار است. این رمز ارز ازگروه استیبل‌کوین‌ها به شمار می‌رود. استیبل‌کوین‌ها رمز ارزهایی هستند که برای حفظ ارزش پایدار، می‌توانند به دارایی‌های دنیای واقعی مانند دلار، متصل شوند. بنابراین در حالی که ارزش سایر ارزهای دیجیتال بیشتر در نوسان است، قیمت تتر همیشه یک دلار آمریکا ثابت می‌ماند. معامله‌گران ارزهای دیجیتال همواره از تتر به عنوان جایگزینی برای دلار استفاده می‌کنند.
البته در ماه اخیر (اردیبهشت) در بحبوحه بحران استیبل‌کوین‌ها، تتر نیز ارزش یک دلاری خود را از دست داد و با پنج درصد کاهش به حدود ۰.۹۵ دلار رسید اما سپس به طور مجدد قدرت خود را پس گرفت.
نقاط ضعف و قوت ارزهای دیجیتال
ارزهای دیجیتال نیز همانند بسیاری از ارزهای دیگر، مزیت‌ها و معایب خود را دارند؛ موضوعی که باعث شده برخی به سمت بهره‌گیری از آن خیز بردارند و برخی نیز از ورود به این عرصه اجتناب کنند.
۱. نقاط قوت
به دلیل استفاده از الگوریتم‌های پیچیده رمزنگاری، رمز ارزها امنیت بالایی دارند و احتمال تقلب در آنها بسیار کم است.
به دلیل نبود محدودیت پول‌های رایج، انتقال پول و انجام معامله در مبالغ بالا بسیار راحت است.
هویت خریدار و فروشنده در معامله رمز ارزها مشخص نیست در نتیجه امکان ردیابی تراکنش‌ها وجود ندارد.
به دلیل اینکه این معاملات بدون واسطه انجام می‌پذیرد، انجام تراکنش آسان‌تر و با پیچیدگی کمتری همراه است.
۲. نقاط ضعف
نوسان قیمت رمز ارزها بسیار بالاست. برای سرمایه‌گذاری در این حوزه نیاز است تا با پیچیدگی‌های این بازار آشنا بود.
کریپتو یک بازار ارز به شدت بی ثبات است و حتی کارشناسان را به طور منظم غافلگیر می‌کند. بر پایه اینفوگرافی زیر که تارنمای «استاتیستا» انتشار داده است، نرخ بی‌ثباتی سالانه بیت‌کوین ۸۱ درصد است، در حالی که سرمایه‌گذاران به طور متوسط چهار درصد تغییر را در روز انتظار دارند. همچنین مشخص شد که سولانا با ۱۶۲ درصد تغییر سالانه، بی‌ثبات‌ترین ارز به شمار می‌رود.
به طور کلی امروزه رمز ارزها گسترش قابل توجهی یافته‌اند اما هنوز در برخی کشورها رواج زیادی ندارند و حتی در بعضی نقاط دنیا نیز ممنوع هستند.
در صورت دسترسی شخص دیگری به رمز کیف دیجیتال شما، امکان سرقت دارایی وجود دارد.
به دلیل مخفی بودن هویت معامله‌گران ارز دیجیتال، امکان استفاده برای بسیاری از فعالیت‌های غیرقانونی فراهم است.
استقبال از ارزهای دیجیتال در کشورها مختلف جهان
چندی پیش تارنمای «استاتیستا» نتایج نظرسنجی جهانی را که از مردم ۷۴ کشور جهان به دست آمد بود، منتشر کرد. از بین این ۷۴ کشور، نیجریه‌ای‌ها بیشترین استفاده‌کنندگان ارز دیجیتال یا مالک آنها بودند. به طور تقریبی یک سوم (۳۳ درصد) از مردم نیجریه گفتند که این موضوع در مورد آنها نیز صدق می‌کند.
نتایج نظرسنجی انتشاریافته از «استاتیستا» از ۷۴ کشور جهان نشان می‌دهد که نیجریه‌ای‌ها با یک سوم (۳۳ درصد) جمعیت، بیشترین استفاده‌کنندگان ارز دیجیتال یا مالک آنها هستند
به گزارش سایت «بیت کوین دات کام»، هزینه بالای ارسال پول از طریق مرزها به روش متعارف باعث شده است که بسیاری از نیجریه‌ای‌ها به صرافی‌های ارز دیجیتال روی بیاورند. انتقال پول از سوی کارگران نیجریه‌ای خارج کشور به خانواده‌های خود از این طریق مقرون به صرفه است. نیجریه‌ای‌ها اغلب از تلفن‌های خود برای ارسال پول به یکدیگر یا برای پرداخت در مغازه‌ها استفاده می‌کنند و این به یک امر روزمره تبدیل شده‌است.
ویتنام و فیلیپین به ترتیب دومین و سومین کشوری هستند که در این نظرسنجی بیشترین استفاده را از ارزهای دیجیتال می‌کنند. علاوه بر آن، آفریقا و آسیای جنوب شرقی از دیگر مناطق جهان به شمار می‌روند که بسیاری از کاربران ارزهای دیجیتال را در خود جای داده‌اند. در آمریکای لاتین، کشور «پرو» با ۱۶ درصد استفاده‌کنندگان از ارزهای دیجیتال، پیشتاز است.
ویتنام و فیلیپین به ترتیب دومین و سومین کشوری هستند که در این نظرسنجی بیشترین استفاده را از ارزهای دیجیتال می‌کنند و ژاپن با چهار درصد در رتبه‌های آخر قرار دارد
در این نظرسنجی مشخص شد که سوئیس به همراه یونان (هر کدام ۱۱ درصد) بالاترین نرخ گرایش به رمزارز را در اروپا را دارند. به طور کلی، کشورهای اروپایی و انگلیسی سطوح بسیار پایینی از پذیرش را داشتند. در نهایت، ژاپن کشوری بود که در این نظرسنجی، کمترین افراد آن (چهار درصد) از ارزهای دیجیتال استفاده کرده یا مالک آن بودند.
در گزارش بعدی به نگرش و برخورد کشورهای مختلف جهان با موضوع ارزهای دیجیتال و رمزارزها خواهیم پرداخت؛ سه دسته کشورهایی که برخی استفاده از رمزارز را به طور مطلق ممنوع کرده‌اند، برخی برای آن قانون‌گذاری می‌کنند و در نهایت دسته سوم که بر آن آغوش خود را گشوده‌اند. همچنین بررسی تجارب بازیگران جهان که با ارزهای دیجیتال تحریم‌ها و تنگناهای اقتصادی را دور زده‌اند.
منابع؛
https://coinmarketcap.com/new/
https://bitcoinmagazine.com/markets/el-salvador-president-nayib-bukele-bitcoin-legal-tender-۲۰۲۲
https://www.statista.com/chart/۲۷۵۶۱/evolution-of-the-crypto-economy/
https://www.statista.com/chart/۲۷۵۷۷/cryptocurrency-volatility-dmo/
https://vietnaminsider.vn/vi/why-vietnam-ranked-top-among-countries-use-cryptocurrency-the-most/
https://www.statista.com/chart/۱۸۳۴۵/crypto-currency-adoption/