هر ساله و با فرارسیدن اردیبهشت‌ماه عده زیادی از دوست‌داران و علاقه‌مندان به کتاب و کتاب‌خوانی در انتظار برپایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هستند. سی و چهارمین دوره این نمایشگاه امسال نیز همانند بسیاری از دوره‌های پیشین، در محل مصلی امام(ره) و در بازه زمانی ۲۰ تا ۳۰ اردیبهشت برگزار شد. همزمان با برپایی نمایشگاه حضوری، نمایشگاه آنلاین نیز آغاز به کار کرد.
بروز وقایع و رخدادهای سیاسی سال گذشته و تلاش رسانه‌های بیگانه در بسترهای مختلف همچون شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان و شبکه‌های اجتماعی مبنی بر تحریم و عدم شرکت در نمایشگاه سی و چهارم، گمانه‌زنی‌های بسیاری را در خصوص کمیت و کیفیت اقبال عمومی از این نمایشگاه به همراه داشت. تحریم نمایشگاه از سوی برخی ناشران سرشناس و تبلیغات کاربران معارض درباره عدم شرکت در نمایشگاه کتاب، اخبار و آمار و اطلاعات مربوط به این دوره از نمایشگاه را دارای اهمیت مضاعف کرده بود.
حضور و بازدید رهبر معظم انقلاب پس از سه سال غیبت از نمایشگاه کتاب، شکسته‌شدن رکورد بازدید و خرید بازدیدکنندگان از نمایشگاه، حواشی مربوط به بنرهایی با موضوع حجاب در سطح نمایشگاه، برپایی قسمتی با عنوان دیوار آزاد و حواشی آن در نمایشگاه و روایت‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی از تجربه حضور در نمایشگاه کتاب تهران از جمله موضوع‌های خبرساز و بحث برانگیز این دوره از نمایشگاه کتاب بوده که محتوای قابل توجهی در خصوص این موارد در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.
این گزارش به بررسی آمارهای کمی محتواهای تولید شده در خصوص سی و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در چهار بستر کانال‌های تلگرامی، توئیتر، اینستاگرام و سایت‌های خبری و همچنین ارائه تحلیل کیفی درخصوص این آمارها در بازه زمانی برپایی نمایشگاه پرداخته است.
آمار کلی
بیشترین محتوای مربوط به سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در بستر توئیتر منتشر شده است. پس از آن، پست‌های کانال‌های تلگرامی درباره نمایشگاه کتاب دومین رتبه را در این جدول از نظر فراوانی به خود اختصاص داده‌اند. سایت‌ها و منابع خبری سومین جایگاه و پست‌های اینستاگرامی نیز چهارمین جایگاه را در رده‌بندی شمار محتوای تولید شده درباره نمایشگاه کتاب از آن خود کرده‌اند.
این ترتیب در رتبه اول و دوم پرشمارترین منابع تولیدکننده محتوا درباره نمایشگاه کتاب نیز رعایت شده و از نظر فراوانی و بیشترین آمار مربوط به تعداد منابع، به ترتیب کاربران توئیتر و سپس کانال‌های تلگرام بیشترین محتوا را تولید کرده‌اند. صفحه‌های اینستاگرامی، سومین تولیدکننده محتوا و سایت‌های خبری نیز کم‌تعدادترین منبع تولیدکننده محتوا درباره نمایشگاه کتاب هستند.
به طور متوسط هر کاربر توئیتر ۱.۸ توئیت، هر کانال تلگرامی ۳.۴ پست، هر صفحه اینستاگرام ۱.۶ پست و هر سایت خبری ۱۹.۷ خبر در خصوص نمایشگاه سی و چهارم منتشر کرده‌اند.
مقایسه محتوای مربوط به نمایشگاه دوره ۳۴ با دوره ۳۳
مجموع محتوای منتشرشده در خصوص سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با ۰.۴ درصد رشد نسبت به دوره گذشته همراه بوده است. مقایسه محتوا و منابع منتشرکننده محتوای مربوط به دوره‌های ۳۳ و ۳۴ نمایشگاه بین‌المللی کتاب نمایانگر آن است که در دوره ۳۳، کانال‌های تلگرامی بیشترین محتوا را در خصوص نمایشگاه کتاب در بین دیگر بسترها نشر داده‌اند. پس از آن به ترتیب بسترهای توئیتر، اینستاگرام و سایت‌های خبری، بیشترین آمار مربوط به تولید محتوای مرتبط با سی و سومین نمایشگاه کتاب را دارند.
شمار محتوای منتشرشده توسط کانال‌های تلگرامی در دوره سی و چهارم نسبت به دوره گذشته، نیم درصد افزایش داشته؛ این آمار در خصوص توئیت‌های منتشرشده، نشان‌دهنده رشد ۱.۱ درصدی است. فیلترینگ و عدم دسترسی بسیاری از کاربران به شبکه اجتماعی اینستاگرام سبب شده شمار محتوای تولیدی درباره دوره سی و چهارم نمایشگاه کتاب نسبت به دوره پیش از آن ۰.۷ درصد کاهش داشته باشد. شمار اخبار منتشر شده در خصوص نمایشگاه سال ۱۴۰۲ نیز نسبت به دوره پیش، نیم درصد بیشتر هستند.
با وجود برتری شمار محتوای تولیدشده توسط کانال‌های تلگرامی در دوره سی و سوم نمایشگاه کتاب، کاربران توئیتر فارسی همانند دوره سی و چهارم، در دوره گذشته نیز رتبه نخست را از نظر فراوانی تعداد منابع منتشرکننده محتوا به خود اختصاص دادند.
پس از این دسته، به ترتیب کانال‌های تلگرامی و صفحه‌های اینستاگرام و سایت‌های خبری در رده‌های بعدی پرشمارترین منابع تولیدکننده محتوای مرتبط با نمایشگاه سی و سوم هستند. مقایسه شمار منابع منتشرکننده محتوا در دو دوره گذشته نمایانگر آن است که تنها در بستر اینستاگرام و به دلیل فیلترینگ این شبکه اجتماعی، میزان منابع کاهش یافته و در بسترهای دیگر این عدد افزایش داشته؛ به گونه‌ای که بیشترین افزایش مربوط به کاربران توئیتر بوده و سپس کانال‌های تلگرامی و سایت‌های خبری بیشترین رشد را داشته‌اند.
به جز بستر اینستاگرام، میانگین تولید محتوا توسط منابع منتشرکننده محتوا در دیگر بسترها در دوره سی و چهارم بیش از دوره سی و سوم است. عدم دسترسی کاربران به اینستاگرام به‌دلیل فیلترینگ، آمارهای مربوط به این بستر را در زمینه‌های مختلف در مقایسه با سال ۱۴۰۱ با کاهش روبرو کرده است.
روند انتشار تولید محتوا
در همه بسترها، بیشترین محتوای تولیدشده مربوط به روز بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه کتاب است. بازدید سه ساعته رهبری در ۲۴ اردیبهشت‌ماه سبب رشد فزاینده محتوا در این روز شده است. از ۵۹ هزار محتوای تولیدشده درباره نمایشگاه کتاب در زمان برگزاری آن، بیش از ۹ هزار محتوا در روز ۲۴ اردیبهشت‌ماه و همزمان با بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه کتاب منتشر شده؛ به عبارت دیگر، محتوای مربوط به این بازدید بیش از ۱۵ درصد از کل محتوا را به خود اختصاص داده است.
نمودار تولید محتوا در بسترهای اینستاگرام و همچنین سایت‌های خبری در طول برگزاری نمایشگاه کتاب همواره ثابت و بدون فراز و نشیب است. اما در کانال‌های تلگرام و توییتر این نمودار با تغییرات زیادی همراه بوده است. با نزدیک شدن به روزهای پایانی نمایشگاه کتاب، روند تولید محتوا در بسترهای مختلف نیز کاهش یافته است.
هشتگ‌های منتشرشده
هشتگ‌های #نمایشگاه_کتاب، #نمایشگاه_کتاب_تهران و #کتاب بیشترین فراوانی را در بین سایر هشتگ‌های منتشرشده دارند. نکته قابل توجه در خصوص هشتگ‌های منتشرشده، فراوانی هشتگ‌های #لبیک_یا_خامنه‌ای و #حجاب است که در پی بازدید رهبری از نمایشگاه کتاب و حواشی مربوط به حجاب در نمایشگاه کتاب منتشرشده‌اند.
اشخاص
نام رهبر معظم انقلاب با اختلاف بیشترین تکرار را در بین دیگر اسامی منتشرشده در خصوص نمایشگاه کتاب دارد. بازدید ایشان از نمایشگاه کتاب و تقریظ‌ها و توصیه‌های ایشان در خصوص مطالعه بعضی از کتاب‌ها سبب این فراوانی است. بازدید رئیس‌جمهوری از نمایشگاه کتاب و انتشار اخبار مربوط به این بازدید، نام وی را نیز در بین پرتکرار ترین اسامی موجود در محتوا قرار داده است.
حواشی مربوط به یکی از بنرهای موجود در فضای نمایشگاه کتاب که در آن نقل قولی از «لئو تولستوی» با موضوع حجاب و آسیب‌های فرهنگی ناشی از عدم رعایت حجاب در اروپا درج شده بود، نام وی را در بین اسامی پرتکرار موجود در محتواهای مرتبط با نمایشگاه سی و چهارم قرار داده است.
دیگر نام پرتکرار در تمام محتوای مربوط به نمایشگاه کتاب، نام مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران است. نقل قول‌ها و مصاحبه‌های «علی رمضانی» در خصوص اخبار نمایشگاه کتاب، دلیل این موضوع است.
محبوب‌ترین محتوا
محتواهای محبوب و پرلایک منتشرشده در توئیتر با موضوع‌های بازدید رهبری از نمایشگاه کتاب، حواشی مربوط به حجاب در نمایشگاه، روایت کاربران از تجربه بازدید از نمایشگاه کتاب، دکور غرفه موزه عبرت و ... منتشرشده‌اند.
رویکرد
محتوای منتشر شده درباره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران دارای رویکردهای حمایتی، انتقادی و یا خنثی هستند. با توجه به ماهیت شبکه اجتماعی توئیتر و حضور و فعالیت پرشمار کاربران معارض در این بستر، آمار رویکرد منفی در این بستر بیش از سایر بسترهاست.
بیشترین رویکرد مثبت در خصوص نمایشگاه کتاب مربوط به پست‌های اینستاگرامی است و با توجه به ماهیت خبری محتوای سایت‌های خبری و کانال‌های تلگرامی، بیشترین رویکرد خنثی در این بسترها منتشر شده است.
بیشتر محتواهایی که دارای رویکرد منفی و انتقادی نسبت به نمایشگاه کتاب دارند، با موضوع حجاب و حواشی مربوط به حجاب در نمایشگاه کتاب منتشر شده اند. موضوعاتی نظیر بنرهای حاشیه ساز نمایشگاه، دیوار آزاد و غرفه ریحانه نمایشگاه، نحوه تذکر دهی به افراد در خصوص حجاب از جمله موارد موجود در محتواهای انتقادی هستند.
انتشار تجربیات کاربران از حضور در نمایشگاه و شرح حال و هوای نمایشگاه کتاب و انتشار اخبار مربوط به آمارهای میزان فروش و بازدید از نمایشگاه سی و چهارم از جمله موضوعات پرتکرار در بین رویکردهای حمایتی از نمایشگاه کتاب هستند.
جمع‌بندی
سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی برگزار شد که طبق آمارهای منتشرشده، رکورد بیشترین فروش کتاب و بیشترین میزان بازدیدکننده از نمایشگاه‌های کتاب در آن شکسته شد. نمایشگاه سی و چهارم در فضای مجازی نیز نسبت به نمایشگاه‌های گذشته، برتری قابل توجهی دارد. از نظر شمار محتوای تولیدشده و تعداد کاربران تولیدکننده محتوا، نمایشگاه سی و چهارم نسبت به دوره‌های پیشین، رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است.
حضور رهبر معظم انقلاب اسلامی آن هم پس از سه سال در نمایشگاه بین‌المللی کتاب و بازدید چند ساعته ایشان از نمایشگاه، یکی از خبرسازترین رویدادهای مربوط به نمایشگاه امسال بود. بیشترین حجم محتوا در طول برگزاری نمایشگاه کتاب مربوط به روز حضور و بازدید رهبری است.
حواشی مربوط به حجاب همچون بنرهای مربوط به سخنان نویسندگان بزرگ جهان از جمله تولستوی در خصوص آسیب‌های واردشده به فرهنگ غرب در پی عدم رعایت حجاب و یا دیوار آزاد و غرفه ریحانه، از جمله موضوع‌های مهم و پرتکرار موجود در محتوای مربوط به نمایشگاه کتاب است.
در بین اشخاصی که نام آن‌ها در محتوای مربوط به نمایشگاه سی و چهارم بیان شده است، نام رهبری، رئیس‌جمهوری و مدیر موسسه خانه کتاب و ادبیات بیش از دیگران تکرار شده؛ نکته قابل توجه در فهرست اسامی پرتکرار محتوا، آمار بالای تکرار نام لئو تولستوی به دلیل حواشی مربوط به بنر صحبت‌های اوست.
نیمی از محتوای مرتبط با نمایشگاه کتاب دارای رویکرد صرفا خبری بوده و بدون موضع‌گیری خاصی، انتشار یافته است. شمار رویکردهای منفی و انتقادی نسبت به نمایشگاه کتاب از رویکردهای مثبت و حمایتی بیشتر است. بیشترین رویکرد منفی در بستر توئیتر و بیشترین رویکرد مثبت در بستر اینستاگرام منتشر شده است.