به گزارش ایرنا، با نگاه به وضعیت این۲ رودخانه هر یک دارای ابعادی خاص و گاهی متفاوت است اما در برخی جنبه ها مانند مشکلات زیست محیطی و گردشگری غیرمسوولانه، سرگذشتی مشترک برای آنها رقم خورده است.
از وجوه اشتراک این۲ رودخانه، قرار گرفتن سرشاخه ها در ارتفاعات البرز جنوبی و تامین آب از یخچال های طبیعی این ارتفاعات است و به همین دلیل آب آنها سرد و گواراست ضمن آنکه دارای گونه های گیاهی مشابه هستند.
موقعیت گردشگری این۲ رودخانه نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است هر چند که رودخانه طالقان به سبب دوری از آزاد راه ها و بن بست جغرافیایی کمتر در تعرض ساخت و سازها قرار گرفته و شمار گردشگران آن در مقایسه با رودخانه کرج کم است.
با این حال تنوع جمعیتی در حاشیه ۲رودخانه کرج و طالقان کمی متفاوت به نظر می رسد و به سبب موقعیت اقتصادی و درآمدی بخشی از ساکنان رودخانه کرج را افراد غیر بومی تشکیل می دهند و این رودخانه با تکثر مکان های پذیرایی در تمام هفته میزبان جمعیت فراوان گردشگران است.
رودخانه طالقان به لحاظ بافت جمعیتی اطراف آن، بیشتر مردم بومی و محلی اطراف آن زندگی می کنند و مکان های پذیرایی آن به تناسب رودخانه کرج کمتر است.
نگاه عمیق تر به رودخانه و سد کرج
رودخانه کرج رودخانه‌ای در البرز مرکزی و شمال باختری تهران است. این رودخانه از کوه‌های جنوبی البرز و از کوهی بنام کلون‌بستک در بلندی‌های خرسنگ سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسیری رودخانه ولایت رود نیز به رود کرج می‌پیوندد.
پس از گذر کردن از حاشیه شرقی شهر کرج و سیراب نمودن دشت‌های کرج و شهریار این رود به جاجرود متصل می‌شود. رودخانه کرج از سال ۱۳۴۶ خورشیدی در شمار رودخانه‌های تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار گرفته است.
این رودخانه یکی از قطب‌های مهم و جاذبه های گردشگری استان البرز به ویژه در شاخه اسپرت توریسم به شمار می‌رود و همه ساله در فصل صید (اواخر بهار تا اواخر تابستان) پذیرای شمار زیادی از گردشگرانی است که به ورزش ماهی‌گیری علاقه دارند.
عبور از جاده کرج – چالوس و نگاه به مناظر زیبای حاشیه این جاده مانند رودخانه خروشان و سد کرج برای میلیون ها گردشگر در طول سال جذابیت خاصی دارد و به همین دلیل بسیاری از گردشگران بخشی از لحاظ تفرجی خود را در حاشیه این رودخانه می گذرانند.
رودخانه کرج افزون بر اهمیت تامین آب شرب البرز و تهران و اراضی کشاورزی، بخش گردشگری آن هم نیز سفره درآمدی و معیشتی برای بسیاری از خانواده ها گشوده و از حیث اقتصادی و درآمدی نیز حائیز اهمیت است.
این رودخانه تامین کننده بخشی از برق شبکه سراسری کشور است و به همین دلیل سد کرج یک منبع اقتصادی برق آبی هم شناخته شده است.
این رودخانه در بخش زیست محیطی نیز با وجود گونه های آبزی مانند ماهی خال قرمز و تامین آب درختان و باغات فراوان یک منبع با ارزش و حیاتی تلقی می شود و در مجموع می توان گفت که این شریان آبی برای مردم و گونه های گیاهی و جانوری سراسر نعمت و برکت است.
سدامیر کبیر که حدود ۶۰ سال از ساخت آن می گذرد یک پهنه آبی در دل رودخانه کرج است که وجود آن جذابیت رودخانه را دوچندان کرده است؛ جریان آب رودخانه درحالت طبیعی اگرچه می توانست اراضی پایین دست را تا شهریار و رباط کریم استان تهران سیراب نماید اما سد امیر کبیر به اقتضای نیاز آبی تهران و مناطق شهری و روستایی اطراف برای ذخیره سازی تامین آب آشامیدنی مردم احداث شد.
با این حال احداث سدامیرکبیر و رها سازی آب در پایین دست آن در حالت طبیعی نه تنها مانعی برای مشروب سازی اراضی پایین دست ایجاد نمی کرد بلکه یک ذخیره گاه ارزشمند به شمار می رود.سد امیرکبیر یا سد کرج اولین سد چندمنظورهٔ ایران است؛ دریاچهٔ آن از منابع طبیعی مهم پرورش ماهی‌های قزل‌آلای رنگین‌کمان، قزل‌آلای خال‌قرمز ، ماهی سفید و ماهی سیاه است.
انباشته شدن آب رودخانه کرج در پشت سد امیرکبیر علاوه برکارایی در تولید انرژی برق آبی و تأمین بخشی از آب آشامیدنی پایتخت، دریاچه ای پدید آورده که موجب استفاده‌های گردشگری ، تفریحی و ورزشی از سد کرج شده و از بهترین استراحتگاه‌ها و جاذبه‌های طبیعی کرج است.
عملیات ساخت این سد در سال ۱۳۳۷ آغاز و در سال ۱۳۴۲ به بهره بردار ی رسید.ارتفاع این سد از پی ۱۸۰ متر و طول تاج آن ۳۹۰ متر ثبت شده است ضمن آنکه ظرفیت رسمی این سد ۲۰۵ میلیون مترمکعب برآورد شده است.این سد نیز ۵۰ هزار کیلووات برق به شبکه سراسری برق کشور تزریق می کند.
رودخانه و سد طالقان را بیشتر بشناسیم
رودخانه طالقان یا طالقان رود، رودخانه مهم شهرستان طالقان در استان البرز است که از کوه های کندوان و کهار بزرگ سرچشمه می گیرد. بیش از ۱۵ رود بزرگ و کوچک از جمله دیزان و کرکبود سرچشمه های رود طالقان هستند که در دره طالقان به هم متصل می شوند.
رود طالقان پس از عبور از حاشیه جنوبی شهر طالقان و ۱۱ کیلومتری غرب روستای شهرکبه رودخانه اندج و الموت می پیوندد که در نتیجه آن رودخانه پرآب شاهرود تشکیل می شود. رودخانه طالقان حدود ۱۸۰ کیلومتر طول دارد و در سال ۱۳۸۵ خورشیدی سد مخزنی چند منظوره طالقان بر روی این رود احداث شد.عملیات ساخت سد چند منظوره طالقان در سال ۱۳۸۱ آغاز شد و در سال ۱۳۸۵ به بهره برداری رسید؛ارتفاع این سد از پی ۱۰۹ و طول تاج آن یک هزارو۱۱۱ متر با ظرفیت ذخیره سازی ۴۲۰ میلیون متر مکعب آب ثبت شده است.
این سد از نوع خاکی با هسته رسی است که با هدف تامین آب آشامیدنی استان های تهران ، البرز، قزوین و اراضی کشاورزی پایین دست ساخته شده است.رودخانه و سد طالقان نیز زیستگاه انواع ماهیان سردآبی است.وجود رودخانه طالقان و سرشاخه های آن موجب رونق کشاورزی ، باغداری ، پرورش انواع ماهیان در این شهرستان شده است.
رودخانه و سد طالقان با توجه به موقعیت کوهستانی شهرستان طالقان ، اهمیت گردشگردی را در این شهرستان به ویژه در فصول بهار، تابستان و پائیز دوچندان کرده است و این رودخانه به لحاظ زیست محیطی نیز دارای اهمیت فراوان بوده و در تامین آب دشت های پایین دست و گونه های جانوری نیز حائز اهمیت است.
جفای گردشگری غیر مسوولانه به رودخانه ها
برخی بر این باورند که رودخانه ها با حرکت از میان سنگ ها، شن و ماسه حالت خود پالایشی دارند و آلاینده ها کمتر شرایط جذب در این آبها را پیدا می کنند و با همین نگاه نادرست از رهاسازی پسماندها مانند ظروف پلاستیکی و دیگر ضایعات در حاشیه این منابع آبی دریغ نمی کنند.
اینکه رودخانه ها حالت خودپالایشی دارند اگر چه تاحدودی درست به نظر می رسد اما آلوده کردن دامان پاک این منابع آبی به هر قیمت ممکن خود جفای بزرگ به طبیعت ، محیط زیست و به مخاطره انداختن سلامت مردم و گونه های جانوری آبزی است.
دیدن مواد پلاستیکی و اشیای دیگر در آب رودخانه های البرز به قطع برای بسیاری از مردم و دوستداران محیط زیست پذیرفتنی نیست چرا که باید زلالی آب این منابع حیاتی شرم حیا داشت و موهبت الهی را به هیچ قیمتی آلوده نساخت.
حضور غیر مسوولانه برخی گردشگران در حاشیه جاده کرج – چالوس یا شهرستان طالقان بارها با گلایه های دوستداران محیط زیست مانند خانم مهین مجد باقری همراه شده است.
این دوستدار محیط زیست که در قالب تشکل های مردم نهاد در طول سال چندین باردر پاکسازی حریم رودخانه کرج از زباله ها و مواد پلاستیکی مشارکت دارد ، می گوید: رودخانه ها سرمایه ملی و متعلق به تمام ایرانیان هستند و همه روزه مسافران گوشه وکنار کشور از حاشیه این رودخانه گذر می کنند و بی درنگ از زیبایی های این موهبت های الهی لذت می برند.
وی در ادامه گفت که همه گردشگران به همان اندازه که از فضای آرام بخش و باصفای این سرمایه های ملی لذت می برند باید با جمع آوری پسماندهای اطراف این منابع آبی ، دست نوازش سر طبیعت بکشند و شکر الطاف الهی رابه جای آورند.
صحبت های این بانوی دوستدار محیط زیست در واقع بازتاب گلایه های بسیاری از اعضای تشکل های مردم نهاد البرز است که از گردشگران و مسوولان متولی حفاظت از منابع آبی تقاضای صیانت از این داشته های ملی و حیاتی را دارند.
منابع آلاینده رودخانه های البرز از نگاه محیط زیست
"حمیدرضا لشکری" معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز می گوید: منابع آلاینده رودخانه ها به خصوص در حوضه آبریزرودخانه کرج توسط سازمان حفاظت محیط زیست در سال های گذشته مطالعه و شناسایی شده است.
وی ادامه داد: به طور کلی منابع آلاینده چند دسته هستند که چرای بی رویه دام، سکونتگاه ها و فاضلاب ها در حیطه روستاها و شهرهای حاشیه رودخانه کرج را داریم که البته شهر آسارا دارای تصفیه خانه فاضلاب است اما سه روستا در حاشیه این رودخانه دارای خروجی غیراستاندارد فاضلاب هستند و آلاینده محسوب می شوند.
لشکری از واحدهای پذیرایی به عنوان دیگر مکان هایی نام برد که در حاشیه رودخانه کرج استقرار دارند اما طبق مطالعه تاثیرآلایندگی آنها ناچیز است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز از چرای دام در حوضه آبریز رودخانه و سد کرج به عنوان یک آلاینده زیست محیطی نام برد و گفت : چرای دام در واقع در رتبه نخست آلایندگی قرار دارد و واحدهای مسکونی تجاری به ترتیب در رتبه های دوم و سوم هستند.
وی گفت : در این خصوص سازمان حفاظت محیط زیست اقداماتی انجام داده اما الزام روستاها به داشتن سیستم فاضلاب مناسب در حوزه کاری و اختیارات وزارت نیرو است ؛ در حوضه آبریز رودخانه و سدطالقان نیز شاهد وضعیت مشابهی هستیم که در شهر طالقان تصفیه خانه فاضلاب وجود ندارد، ضمن آنکه تعدادی از روستاهای اطراف رودخانه طالقان نیز فاقد شبکه مناسب فاضلاب هستند که این موضوع به مسوولان کشوری منعکس شده است.
لشکری بیان کرد: جدای از این ها در بررسی شاخص کیفی آب رودخانه های کرج و طالقان ، ورود رسوبات را داریم که در فصل بهار و همزمان با افزایش بارندگی در سرشاخه ها کدورت آب این رودخانه ها بالاست و باعث می شود آب آلوده به نظر برسد.
وی درعین حال تاکید کرد که چرای دام و فقر پوشش گیاهی سبب وقوع سیلاب در بالادست سدهای کرج و طالقان می شود و از علل افزایش رسوب است.
لشکری در خصوص آلایندگی نفتی در این۲ رودخانه گفت: تاکنون کار زیادی روی مبحث آلایندگی نفتی انجام شده اما به طور کلی یک خطای سهوی است و در این زمینه ۲ جنبه پیشگیری و کشف جرم برای آن لحاظ شده است؛ در زمینه پیشگیری چند سال است که با همکاری شرکت های آب منطقه ای و پخش فرآورده های نفتی استان البرز موضوع آگاهی رسانی به ساکنان حاشیه رودخانه کرج و واحدهای پذیرایی و ویلاها دنبال می شود.
وی تاکید کرد: اکنون طرح گازرسانی به روستاهای اطراف جاده کرج – چالوس و طالقان در حال انجام است و این مشکل در حال برطرف شدن است .
لشکری به موضوع پسماندهای شهری ، روستایی و گردشگری در حاشیه این۲ رودخانه اشاره کرد و گفت: جمع آوری پسماندهای شهری و روستایی از وظایف شهرداری ها، بخشداری ها و دهیاری ها است که در۲ حوضه آبریز کرج و طالقان جمع آوی و منتقل می شود.
وی یادآور شد: اگر زباله ای در حاشیه این۲ رودخانه دیده می شود مربوط به گردشگران یا واحدهای ویلایی است که شاید در ساعات شبانه زباله هایشان را به رودخانه بریزند که این مساله به فرهنگ و وجدان انسانی برمی گردد زیرا این رودخانه منبع آب شرب است.
لشکری تاکید کرد: در سنوات گذشته تمام واحدهای پذیرایی ملزم شده اند که با پیمانکاران طرف قرارداد بخشداری ها و شهرداری های محدوده رودخانه کرج قرارداد ببندند و زباله ها را تحویل پیمانکار بدهند.
ضرورت تامین زیر ساخت های جمع آوری زباله
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز بر تامین زیر ساخت ها توسط دهیاری ها، شهرداری ها وبخشداری ها بر نصب سطل زباله و اختصاص خودروهای ویژه جمع آوری زباله در حاشیه رودخانه های کرج و طالقان تاکید کرد و گفت : تامین این زیر ساخت ها ، مسوولیت پذیری مردم و گردشگران را بیشتر می کند.
وی بیان کرد: وجود بیش از ۱۵۰ روستا در حاشیه رودخانه های استان البرز ضرورت توجه به مسائل زیست محیطی را دوچندان می کند؛ مدیریت پسماند و زباله ها در این روستاها از اهمیت فراوانی برخوردار است و باید از آلودگی زیست محیطی در این مناطق جلوگیری کرد.
اهمیت بالای طرح های آبخیزداری
معاون اداره کل حفاظت محیط زیست البرز بر اجرای طرح های آبخیزداری برای تقویت پوشش گیاهی حوضه آبریز ۲ سد کرج وطالقان تاکید کرد و افزود: با توجه به وجود ۱۵۰ روستا در حاشیه این رودخانه ها و سرشاخه های آنها ، اجرای طرح های زیست محیطی و آبخیزداری با مشارکت جوامع محلی در این منطق ضروری است.
حکم قضایی و اقدام شرکت آب منطقه ای البرز
اهمیت حیاتی رودخانه های البرز تا آنجاست که با دستور صریح رییس قوه قضائیه در اواخر سال ۱۴۰۰ طرح تخریب بخشی از بناهای دولتی و خصوصی حاشیه رودخانه کرج و دیگر نقاط استان توسط شرکت آب منطقه ای اجرا شد و این شرکت با حمایت دستگاه قضایی و همراهی نیروی انتظامی توانست ۱۶ کیلومتر از حاشیه این رودخانه را پاکسازی کند.اجرای این طرح نیز با ساخت یک گردشگاه عمومی درحاشیه جنوبی رودخانه کرج و در محدوده شهر کرج همراه شد، پروژه ای با نام پاکرود که بیش از چهار کیلومتر طول دارد.
اکنون عملیات احداث یک تفرجگاه عمومی با رعایت قوانین زیست محیطی و با نگاه به آموزش و تفرج مسوولانه در محدوده خلج آباد تا حصارکرج بنا نهاده شده است.این پروژه اکنون بیش از۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و شهرداری کرج درصدد است تا با افتتاح آن ضمن عمومیت بخشیدن به حاشیه رودخانه کرج ، گردشگری مسوولانه را دراین شریان حیاتی ترویج کند.
مسوولان اجرایی البرز و مدیریت شهری کرج مصمم هستند تا موضوع صیانت از ۲ شریان آبی استان را در قالب طرح های عمومی با نگاه به ایجاد تعلق خاطر برای تمام مردم کشور به شریان های آبی ، طرح های الگویی را در این محدوده ها به سرانجام برسانند.
نکته مهم اینکه با توجه به کاهش بارندگی ها و استمرار تغییر اقلیم و خشکسالی صیانت از قطره های آب در بحث صرفه جویی و پیشگیری از آلودگی آب در مناطق مختلف کشور از جمله استان های تهران و البرز ضروری است.
با اینکه ظرفیت سدهای کرج و طالقان در سال پربارش گذشته مناسب به نظر می رسید اما تصاویر دریافتی از وضعیت کنونی این منابع آبی حکایت از آن دارد که بهار امسال ظرفیت آنها پر نشده و بخشی از این ظرفیت خالی است .
در این روزها شاهد پویشی به نام نجات قطره های های آب در استان البرز هستیم در این پویش شرکت های آب منطقه ای و آبفا با کمک هنرمندان ، کودکان و دوستداران محیط زیست به ترویج فرهنگ صیانت از آب در این استان می پردازند و محله به محله زنگ خطر کم آبی را به گوش مردم می رسانند.
این اقدامات و بیشتر از آن در حالی تاثیر گذار است که مشارکت حداکثری جوامع محلی حاشیه رودخانه های استان البرز و گردشگران در صیانت از این رودخانه ها با پاکیزه نگه داشتن منابع آبی و اراضی حاشیه ای آنها محقق شود.