به گزارش ایرنا از وزارت نفت، در حالی که زمزمه‌های امضای قرارداد واردات گاز ترکمنستان به ایران در روزهای اخیر بلندتر شنیده می‌شد، جواد اوجی، وزیر نفت (امروز، نهم خردادماه) در حاشیه دیدار با باتیر آمانوف، رئیس کنسرسیوم دولتی ترکمن‌گاز در طبقه ۱۵ وزارت نفت، در جمع خبرنگاران اعلام کرد که این قرارداد به‌زودی امضا و از همین‌ماه (خردادماه امسال) اجرایی می‌شود.
او با اشاره به بدهی قدیمی ایران به کشور ترکمنستان بابت واردات گاز اعلام کرد: «اصل بدهی یک میلیون و ۶۵۰ میلیون دلار و مربوط به دولت گذشته بود که از سوی دولت سیزدهم و با مشارکت بانک مرکزی ایران به‌صورت کامل پرداخت شده است، زیرا این موضوع یکی از اصلی‌ترین بحث‌های بین دو کشور در حوزه انرژی بود.»
وزیر نفت همچنین گفت که امروز در مذاکرات خود با طرف ترکمنستانی در زمینه توسعه میدان‌های نفت و گاز و صدور خدمات فنی و مهندسی مذاکرات مطلوبی داشته که اسناد این تفاهم‌ها بعدازظهر امروز در حضور رؤسای‌جمهوری دو کشور امضا خواهد شد.
ماجرا چه بود؟
۱۹ روز از تکیه جواد اوجی به صندلی وزارت نفت دولت سیزدهم گذشته بود که عازم ترکمنستان شد؛ نبود توازن بین عرضه و تقاضا و پیش‌بینی زمستان سرد، وزیر نفت را مصمم کرد رابطه تیره‌شده با کشور ترکمنستان را احیا و قفل روابط دو کشور را باز کند.
سرانجام هفتم آذرماه ۱۴۰۰ این اتفاق افتاد و قرارداد عملیات سوآپ سه‌جانبه میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان در حاشیه پانزدهمین نشست سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) امضا و این توافق‌ها روز ۱۱ دی‌ماه ۱۴۰۰ عملیاتی شد که کمک زیادی به پایداری شبکه گاز کشور در شمال و شمال شرق کشور کرد.
اما این پایان کار نبود؛ پس از آن در ۱۳ خردادماه ۱۴۰۱ و در جریان سفر اوجی به جمهوری آذربایجان برای حضور در «هفته انرژی باکو»، تفاهم‌نامه افزایش دو برابری سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران امضا شد.
ایران اکنون براساس این توافق‌ها روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب گاز ترکمنستان را به آذربایجان تحویل می‌دهد. روابط ایران و ترکمنستان اما باز هم به این قرارداد و تفاهم‌ها ختم نشد و دو کشور در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی و فرآورده‌های نفتی نیز تفاهم‌نامه امضا کردند، قراردادهایی که سبب بازگشایی پایانه‌های مرزی ترکمنستان شد.
مجید چگنی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران هم از افزایش ۳۵۸ درصدی سوآپ گاز ایران در سال ۲۰۲۲ خبر داده و اعلام کرده است: «انتظار می‌رود مقدار گاز وارداتی از ترکمنستان با قرارداد سوآپ گاز شرکت سوکار در سال ۲۰۲۳ بیش از ۷۰ درصد نسبت به سال ۲۰۲۲ افزایش یابد.»
اما مهرماه سال ۱۴۰۱ بود که موضوع واردات گاز از ترکمنستان در نشست علنی مجلس شورای اسلامی از سوی وزیر نفت اعلام شد و مدیران ارشد شرکت ملی گاز ایران هم تأکید کردند که این موضوع با هدف پایداری گاز در شمال شرق کشور به‌ویژه در روزهای سرد سال، جبران ناترازی و امکان افزایش حجم صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه در حال انجام است.
همسو با این موضوع، اوجی آبان‌ماه پارسال در سفری یک روزه به ترکمنستان با رئیس‌جمهوری و دیگر مقام‌های ارشد این کشور از جمله مسئول ارشد انرژی ترکمنستان دیدار و گفت‌وگو کرد.
هیئت ایرانی از وزارت نفت هم بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ به سرپرستی وحیدرضا زیدی‌فرد، معاون امور مهندسی، پژوهشی و فناوری وزیر نفت در حاشیه چهاردهمین نمایشگاه اختصاصی جمهوری اسلامی ایران در شهر عشق‌آباد با حضور مدیرانی از شرکت‌های تابع وزارت نفت در نشست‌های جداگانه با هیئت‌های ترکمنی دیدار و گفت‌وگو کردند.
مزایای امضای قرارداد گازی با ترکمنستان
ترکمنستان دارای ذخایر گاز طبیعی ۹.۸ تریلیون مترمکعب در سال ۲۰۲۱ بوده و براساس داده‌ها، چهارمین دارنده ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان است که پیش‌بینی می‌شود به‌عنوان یکی از دارنده‌های بزرگ گاز دنیا، در سال‌های آینده به‌دلیل رشد کمتر مصرف نسبت به تولید با مازاد تولیدگاز روبه‌رو شود.
از سویی به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و نبود امکان اتصال به بازارهای مهم گاز دنیا، اصلی‌ترین مشتری گاز ترکمنستان، کشور چین است. با این حال مقام‌های ترکمنستان علاقه فراوانی به گسترش تجارت گاز با ایران و روسیه دارند. به‌دلیل تحریم‌های غرب علیه روسیه حجم خرید گاز این کشور بسیار محدود خواهد بود، از این رو ایران می‌تواند یکی از مشتریان اصلی گاز ترکمنستان باشد، به‌ویژه اینکه حل‌وفصل اختلاف‌های دو کشور درباره بدهی گازی ایران به ترکمنستان سرفصل تازه‌ای از روابط دو کشور در حوزه گاز است.
حرکت ایران در مسیر تبدیل‌شدن به هاب گازی منطقه
یکی از راهبردهای اصلی ایران برای تبدیل‌شدن به قطب (هاب) انرژی منطقه این است که واردات حداکثری گاز از ترکمنستان انجام شود که با توجه به همسایگی دو کشور، زمینه‌های مشترک تاریخی - فرهنگی و راهبرد تنوع سبد صادراتی ترکمنستان، تجارت گاز در تحکیم روابط بین ایران و ترکمنستان حائز اهمیت است.
مطابق قراردادهای دو کشور و زیرساخت خطوط لوله موجود، ترکمنستان می‌تواند سالانه بین ۲۰ - ۱۵ میلیارد مترمکعب گاز به ایران صادر کند و اقدام‌های اخیر وزارت نفت به‌منظور سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان در سال ۱۴۰۰ و توافق برای دو برابر کردن حجم این قرارداد، افق‌هایی برای توسعه همکاری مجدد با ترکمنستان گشوده شد که می‌تواند با تأمین پایدار گاز در شمال و شمال شرق کشور، افزایش صادرات گاز به دیگر کشورهای همسایه را در پی داشته باشد.
اکنون و یک سال پس از توافق بر افزایش دو برابری حجم سوآپ گاز ترکمنستان، قرارداد صادرات گاز این کشور به ایران نهایی شده و به‌زودی امضا می‌شود که همگام با توسعه دیپلماسی انرژی در وزارت نفت دولت سیزدهم است و نوید روزهای پررونق تجارت انرژی را می‌دهد.