به گزارش گروه جامعه ایرنا، «قیام ۱۵ خرداد» یک نهضت مردمی و خودجوش بود که در تاریخ ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و در اعتراض به بازداشت امام خمینی(ره) اتفاق افتاد و توانست زمینه‌ساز تغییرات بزرگ سیاسی، اجتماعی و دینی در ایران شود.
این دستگیری که به دلیل سخنرانی امام خمینی (ره) در مدرسه فیضیه قم و حمله به پهلوی دوم در برخی از شهرهای کشور از جمله تهران اتفاق افتاد، در انتقاد به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود.
قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در نخستین دوره مجلس شورای ملی به منظور تشکیل شوراهای استان و شهرستان به تصویب رسیده و تا زمان نخست‌وزیری اسدالله علم بدون تغییر مانده بود. این قانون در ۱۵ مهر ۱۳۴۱ با ۹۲ ماده و ۱۷ تبصره از تصویب کابینه امیر اسدالله علم گذشت و خبر آن در ۱۶ مهر در روزنامه‌های کیهان و اطلاعات منتشر شد.
این لایحه سه اصل اساسی داشت؛ نخست قید اسلام (مسلمان بودن) از شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان حذف می‌شد. به زنان حق رأی داده شده و در مراسم سوگند نمایندگان در انجمن و مجلس ملی، به کتاب آسمانی (و نه قرآن) قسم خورده می‌شد.
به اعتقاد برخی از روحانیون، مراجع و نیز امام خمینی شماری از مولفه‌های این طرح در تضاد با اسلام بود و هدف از این لایحه در اصل «جدا کردن دین از سیاست» و حذف تدریجی اسلام بود.
بنابراین صبح روز پانزدهم خرداد، مردم شماری از شهرهای کشور با اطلاع از دستگیری امام خمینی (که در ساعت ۳ بامداد ۱۵ خرداد اتفاق افتاد) دست به اعتراض زدند. در تهران، دانشجویان دانشگاه تهران، کلاس‌ها را تعطیل کردند و به تظاهرات‌کنندگان پیوستند؛ کسبه و اهل بازار نیز با تعطیلی کسب وکار و معاملات به جمعیت معترض ملحق شدند و جنبش بزرگ مردمی با تجمع در برخی از اماکن عمومی همچون مساجد اعتراضات خود را به حکومت وقت نشان دادند.
پس از قیام پانزدهم خرداد ۱۳۴۲، مطبوعات و رسانه‌های خارجی هم به اشکال مختلف به این واقعه واکنش نشان داده و از این روز به‌عنوان یک رویداد تاریخی بزرگ نام بردند. برای مثال روزنامه دی ولت در شماره ۱۲۹ خود نوشت: در تهران، صدها نفر کشته شده‌اند. دولت عَلَم، حکومت نظامی اعلام کرد. ارتش با تانک و مسلسل، بر ضد طرفداران رهبر مسلمانان، امام خمینی که علیه اصلاحات شاه دست به اعتراض زده‌اند، وارد عمل شد. روزنامه الاهرام ۱۶ خرداد ۴۲ در این باره نوشت: دیروز تهران در آتش خشم شعله‌ور شد. این شدیدترین تظاهرات ضد شاه بود و هنگامی آغاز شد که رهبر دینی، روح الله خمینی و یاوران او دستگیر شدند.
به گفته اغلب تحلیلگران سیاسی و اجتماعی نیز این قیام نقطه عطفی در مبارزات ملت ایران، در انقلاب ۱۳۵۷ به‌شمار می‌آید و از این حیث شرح و بیان ابعاد مختلف این واقعه برای نسل جوان امروز ضروری و در واقع عمل به جهاد تبیین است.
مشارکت اجتماعی، اتحاد، همدلی، انسجام اجتماعی، روحیه جهادی، شهادت‌طلبی، ایثار و فداکاری از جمله بارزترین ویژگی‌های قیام خونین ۱۵ خرداد شناخته می‌شود که در حقیقت ناشی از برانگیختن احساسات دینی مردم بود و بر همین اساس به باور برخی از کارشناسان دینی - مذهبی این نهضت تحت‌تاثیر یک مشارکت مذهبی و مردم‌سالاری دینی اتفاق افتاد.
نظام سیاسی مطلوب جامعه ایران، مردم‌سالاری دینی است
حجت الاسلام والمسلمین امیر عبدی مقدم پژوهشگر اجتماعی و مذهبی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: حکومت کمال مطلوب جامعه ایران بر پایه مردم‌سالاری دینی است؛ در این شکل از حکومت، مردم بر پایه دین دور هم جمع می‌شوند و اتفاقات و رویدادهای مهم سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را رقم می‌زنند.
وی افزود: قیام ۱۵ خرداد و رویدادهای متعاقب آن در جامعه ایران تحت‌تاثیر مردم‌سالاری دینی اتفاق افتاد. در این رخداد، علما و روحانیت، با دعوت از مردم، وقایع تاریخی بزرگی را رقم زدند.
این پژوهشگر تصریح کرد: نگرش نظام جمهوری اسلامی ایران بر مبنای پویایی جامعه با نرخ مشارکت بالا و پررنگ مردم استوار است تا با حضور مردم و توانمندسازی نیروهای انسانی، ساختار اجتماعی به رشد و تکامل برسد.
مشارکت اجتماعی و ایجاد تجمعات بر محور دین در همه عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و جنگ نرم خروجی محور بوده و وقایعی مشابه نهضت ۱۵ خرداد را رقم خواهد زد.
نهضتی که زمینه‌ساز انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ شد؛ نخستین جرقه‌های تحول بزرگ در ساخت سیاسی و اقتصادی کشور و ورود کشور به دوره‌ای از حکمرانی اصیل، برپایه مردم سالاری دینی بود که علاوه بر اثرگذاری در تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، توانست همدلی، انسجام و اتحاد جامعه ایران را به رخ جهانیان بکشد.