به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، علی‌باقر طاهری‌نیا امروز (دوشنبه) در نشست مکتب امام خمینی (ره) و دانشگاه تمدن‌ساز در سخنانی با عنوان واکاوی ریشه‌ها و پیشینه‌های منظومه تفکر امام (ره) افزود: بینش، منش و کنش امام (ره) در حوزه‌های مختلف قابل بررسی است.
وی با بیان این سوال که عقبه فکری امام از کجا ناشی می‌شود، اظهار داشت: در پاسخ به سه مقوله می‌رسیم؛ وجه شخصیتی به عنوان یک عالم دینی، عارف واصل، اندیشمند تحول‌گرا که از علوم عقلی و نقلی و شهودی برخوردار است و از سرمنشا قرآن، سنت نبوی و اهل بیت (ع)، ناشی می‌شود. وجه دیگر تجارب زیسته فردی ایشان است؛ به عنوان فردی که در کشورهای اسلامی، غربی و اوایل انقلاب در ایران زندگی کرده و وجه سوم الزامات راهبری و رهبری جهان اسلام است.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به کارکرد دانشگاه از منظر امام خمینی (ره) ادامه داد: نسل های مختلف دانشگاهی از نسل اول تا امروز که نسل پنجم هستیم دو خصوصیت دارند؛ تک‌ساحتی هستند و در بهترین حالت دنبال تامین معاش و راه انسان و اهداف اقتصادی را دنبال می‌کنند و مهم‌ترین ویژگی آنها مولفه اقتصاد است.
دانشگاه، در اندیشه امام خمینی (ره) انسان‌ساز است
وی ادامه داد: اما در منظومه فکری امام (ره) دانشگاهی مطرح است که از این مرز فراتر برود و مسئولیت‌پذیری را در تراز و افقی بالاتر تعریف کند. از آنجا که امام خمینی (ره)، عالم دینی و عارف واصل در عرصه معرفت توحیدی است و به سرحد خود رسیده است، دانشگاه را فقط آموزش دهنده یا کارآفرین یا حل‌کننده مشکلات جامعه نمی‌دانند و دانشگاه را در سطح مرکزی برای انسان‌سازی تعریف می‌کند.
دبیر مجمع پژوهشگاه‌های کشور با استناد به سخنانی از امام خمینی (ره) تاکید کرد: ایشان در تاریخ ۶ شهریور ۱۳۵۹ در بیاناتی فرمودند: «عالم یک دانشگاه است، یا معلم باشید یا مُتِعلِم.» این فرمایش با حدیثی از امام علی (ع) نزدیک است که فرمود: کُنْ عالماً أَو مُتعلِّماً أَو مستمعاً أَو محبّاً لَهُمْ وَ لاَ تَکُنِ الخامس، فَتَهْلک (یا عالم باش، یا در حال علم‌موزی، یا شنونده (علم) یا دوستدار اینها و پنجمی نباش که غیر از اینهاست و نابود می‌شود.
وی افزود: همچنین ایشان در سخنانی ۱۶ خرداد ۵۸ می‌فرمایند: «دانشگاه‌ها می‌خواهند انسان درست کنند، انسان درست شد همه چیز درست می‌شود». یعنی مسئولیت‌پذیری به روایت امام یعنی انسان‌سازی و همه مشکلات در صورت درست‌شدن انسان درست می‌شود.
طاهری نیا تصریح کرد: وجه دوم از منظومه فکری امام (ره)، کارکرد اجتماعی و مسئولیت اجتماعی دانشگاه است که از تجارب زیسته ایشان ناشی شده است. ایشان مشاهده کردند دانشگاه در کشورهای اسلامی ابزار وابستگی است و نه ابزار نگاه به درون. در حالی که از نظر ایشان وجه پرتکرار دانشگاه، استقلال‌آفرینی باید باشد. استقلال را به معنای انزوا نباید تلقی کنیم، باید از علم و فناوری محصول همه دنیا استفاده کنیم، ولی خودمان باشیم. ایشان در سخنانی ۲۲ دی ۱۳۶۱ فرمودند: «دانشگاهی می‌خواهیم که ما را از وابستگی بیرون آورد». بر این اساس باید از علم دنیا استفاده کنیم؛ ولی هویت و اصالت خود را داشته باشیم، وابسته دیگران نشویم و اگر شاگردی می‌کنیم، شاگرد نمانیم.
معاون وزیر علوم ادامه داد: از نظر امام خمینی (ره) دانشگاه مبدا همه تحولات است، قید همه تعمیم‌بخش است و محدودکننده نیست. کسی که از دانشگاه بیرون می‌آید یا مخرب است یا سازنده و از دانشگاه سعادت و شقاوت یک ملت سرچشمه می‌گیرد.
بررسی منظومه فکری امام (ره) به معنای رشته نامریی که همه تحلیل‌ها، گفت‌وگوها و سخنرانی‌ها را بهم متصل می‌کند به ما نشان می‌دهد از نظر ایشان دانشگاه دنیا و آخرت انسان‌ها را تامین می‌کند.
آزادی علمی و استقلال؛ دو بال پرواز دانشگاه‌ها
استاد گروه مطالعات تطبیقی و نوآوری در آموزش عالی موسسه نیز در این نشست ابتدا به تعریفی از پیشینه مساله پرداخت و گفت: در زمینه دانشگاه مساله‌های زیادی داریم که بین آنها وحدت‌نظام‌یافته وجود دارد؛ مسائلی مانند نظریه‌گریزی و نگاه عاجل به دانشگاه داشتن، آشفتگی در نظر و عمل، ارائه تصویری مخدوش از دانشگاه، غایب بودن متافیزیک دانشگاه، به حاشیه رفتن دانش‌پژوهی، بارکردن نقش‌های اضافی روی دوش دانشگاه، ندیدن بنای دانشگاه به مثابه بخشی از عمران شهری امروزه در مورد دانشگاه‌ها وجود دارد.
غلامرضا ذاکرصالحی تاکید کرد: همین مسائل باعث می‌شود دانشگاه را دوباره بفهمیم و بدانیم در کنار هستی‌شناسی دانشگاه، معرفت‌شناسی دانشگاه هم باید درست شکل بگیرد.
وی ادامه داد: برخی اندیشمندان انگلیسی در دهه ۹۰ میلادی دانشگاه‌های انگلیس را نقد کرده و تدریس در دانشگاه را منحصر به جزوه‌خوانی، پژوهش را برای کسب منابع مالی دانستند و به طور کلی بیان کردند دانشگاه از اهداف خود دور شده است.
ذاکرصالحی چهار مرحله را برای پیشرفت دانشگاه عبور دانشگاه نرمال (معمول) با اصلاحات به نقش‌آفرینی و رسیدن به دانشگاه پیشرو دانست و افزود: کهن الگو، دانشگاه اولیه و دانشگاه مطلوب و آرمانی سه الگوی دانشگاه هستند. ما کهن الگوی دانشگاه را با داشتن دانشگاه‌هایی مانند جندی شاپور در هزار و ۷۷۵ سال قبل داشته ایم، دانشگاه‌های اولیه هم با بهره‌گیری از دانشگاه‌های غربی ساخته شده و باید با کمک این الگوها به دانشگاه آرمانی برسیم.
وی با طرح سوال جدی در این زمینه، گفت: بحث این است که دانشگاه باید تابع چه مفهومی باشد، حقیقت مانند دانشگاه های هومبولتی آلمان، یا فرهنگ و فراغت مانند دانشگاه‌های کلیسایی، یا کار و شغل یا کسب اعتبار اجتماعی؟ برایند نظرهای کارشناسان حاکی از آن است که دانشگاه وظیفه سنگینی برعهده دارد و باید هم گذشته را حفظ و هم آینده را پیش‌بینی کرده و اتصال بین روندهای جهانی برقرار کند.
دو بال پرواز دانشگاه برای تحقق این اهداف آزادی علمی و استقلال است و بدون حتی یکی از آنها دانشگاه راه به جایی نمی‌برد. بر همین اساس از نظر امانوئل کانت (فیلسوف فرانسوی قرن هیجدهم) دانشگاه جایی است که کل جریانات دانش با هم تلفیق و یکپارچه می‌شوند و نباید دانش‌هایی مانند فلسفه یا ادبیات مهجور و علومی مانند پزشکی و حقوق به دلیل ارتباط بیشتر با حاکمیت، مورد توجه بیشتر باشند.
دانشگاه سازمان نیست؛ نهاد است
ذاکر صالحی در پایان با اشاره به ریشه‌شناسی کلمه دانشگاه (university) گفت: این کلمه از ترکیب uni به معنای واحد و verse به معنای برگرداندن ساخته شده و در کل تلفیق و یکپارچگی علم را نشان می‌دهد. بنابراین درهم‌فرورفتگی همه حوزه‌های معرفت‌شناختی جهت پیشبرد علم لازم است. این امر حتی در معماری اسلامی ایرانی بناهای دانشگاه‌ها و مدارس دینی دیده می‌شود؛ مانند مدارس دینی اصفهان یا دارالفنون که مجموع مدارس حول یک حیاط ساخته شده بود. دانشگاه‌هایی هم که در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی ساخته شدند، ساختار یو/U شکلی با چند دانشکده و محوطه سبز در وسط داشت که در این محوطه و با حضور دانشجویان در ساعات فراغت، تلاقی معرفت‌شناختی رخ می‌داد.
این کارشناس آموزش عالی ادامه داد: دانشگاه مکانی برای خودآموزی، تربیت، پرداختن به علائق زیبایی‌شناختی و نهادی برای تربیت و رشد، عرصه‌ای برای تجربه جامعه به مثابه کل است که هویت معنایی یکپارچه دارد و هنجار، کالبد، فضا و معنا در آن آمیخته شده است. دانشگاه سازمان نیست.
نشست تخصصی مکتب امام خمینی (ره) و دانشگاه تمدن‌ساز امروز با حضور محمدرضا حسنی‌آهنگر رییس دانشگاه جامع امام حسین، شماری از اعضای هیات علمی موسسه و به همراهی اندیشکده علم و پژوهش اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی برگزار شد. مهدی قلیزاده رییس اندیشکده دبیر نشست بود.