گروه جامعه ایرنا - چند ثانیه پشت چراغ قرمز ماندیم دختر ۶ یا ۷ ساله، پس از بستن دوباره روسری، وسایلش را از روی زمین جمع کرد و به سمت ما آمد میشه پول تمیزی شیشه رو به من بدید؟ با خنده به او گفتم هنوز که کف شیشه پاک‌کن روی شیشه ماشین هست پول تمیز نکردن رو می‌خوای؟ لبخندی پر از غم و غصه بر لبان کوچک و زیبای دخترک نشانده شد و گفت حالا «دشت سر شب» منو بهم بدید.
مکالمه با این دخترک که دستان و لباس او بسیار کثیف و سیاه شده بود، صورتی آفتاب سوخته داشت، پس از چند دقیقه ادامه داشت. از او پرسیدم از کجا آمدی گفت هرات افغانستان. تنها آمدی؟ نه به همراه خانواده اما چون پدرم کاری ندارد همه با هم صبح تا شب کار می‌کنیم تا هم جایی برای خوابیدن داشته باشیم و هم خوراک روزانه را تأمین کنیم.
حرف‌هایش بوی حرف‌های کودکانه نمی‌داد انگار خیلی بزرگ‌تر از سنش حرف می‌زد و واقعاً همین بود. زود بزرگ شده بود دیگر آن صدای بچگانه در وجودش نبود. زندگی را فهمیده است. برای همین دنبال کار در کودکی است.
می‌گوید از سیاهی صبح تا سیاهی شب پشت چراغ قرمز می‌ایستد یا شیشه تمیز می‌کند یا اسپند دود می‌کند. کار روزانه خودش را خوب در ذهن سپرده اما از درس، مشق و مدرسه هم خبری نیست چون مجبور است کار کند تا لقمه‌ای برای خوردن داشته باشد. این است دنیای کودکانه‌ای این دخترک زیبا؛ کار، کار و کار.
کار برایم عیب نیست
انسان‌ها زمانی که چیزی را دارند را قدردان آن نیستند اما زمانی که آن را از دست می‌دهند تازه متوجه خواهند شد که چه چیز ارزشمندی را از دست داده‌اند. دنیای کودکانه قابل برگشت به عقب نیست و این کودکان کار اکنون فرصتی را از دست می‌دهند که هیچگاه در آینده و حال جبران نخواهد شد.
دنیای کودکانه قابل برگشت به عقب نیست و این کودکان کار اکنون فرصتی را از دست می‌دهند که هیچگاه در آینده و حال جبران نخواهد شد
کودکی که او را ایلیا صدا می‌زنند حدود ۱۰ تا ۱۲ سال سن دارد، چشمانی زیبا و صورتی سیاه را از او هر روز پشت چراغ قرمز می‌بینیم، کودکی که رنگ زندگی را از صبح تا شب مانند شیشه اتومبیل شفاف شفاف می‌بیند اما گاهی کثیفی روی آن را با شیشه‌پاک‌کن چنان پاک می‌کند که انگار هیچ وقت لکه‌ای روی آن شیشه نبوده است.
ذهنش به تمیزی شیشه خودرو است، اما دستانش آنقدر کثیف و سیاه است شاید هیچگاه آنها را نبیند که بخواهد روزی به فکر تمیزی آنها برآید زیرا کار فرصت فکر کردن برای شستن دستان او را نمی‌دهد. می‌گوید من فقط به کار فکر می‌کنم و اصلاً برایم عیب نیست.
وجود کودکان کار در سنین پایین زمانی احساسات همه را رنجور می‌کند که خود فرزندی داشته باشیم ما به دنبال بهترین شرایط برای زندگی، بازی، مدرسه، دانشگاه و آینده فرزند خود هستیم اما وقتی این کودکان کار را می‌بینیم حس بدی به ما دست می‌دهد زیرا این کودک هم لایق بهترین‌هاست.
آمارهایی که از کودکان کار در جامعه وجود دارد
شاید یکی از موضوعاتی که هنگام دیدن فعالیت شبانه‌روز کودکان کار همه را نگران می‌کند تعداد زیاد آنها پشت همه چراغ‌های قرمز، کنار خیابان، مقابل اغذیه‌فروشی‌ها، رستوران‌ها و در پارک‌ها و مراکز تفریحی است.
به گفته رئیس کمیته سلامت شورای اسلامی شهر تهران، آمار کودکان کار در کشور و به ویژه در شهر تهران روز به روز در حال افزایش است و اکنون ۷۰ هزار کودک کار در خیابان‌های تهران وجود دارد که ۸۰ درصد از این افراد ایرانی نیستند.
سوده نجفی یکی از مشکلات شهر تهران را، کودکان خیابان و کار دانست و افزود: این کودکان دچار مشکلات جسمی و روحی می‌شوند و از سویی دیگر حضور آنها در خیابان‌ها مشکلاتی برای شهروندان ایجاد می‌کند بنابراین ساماندهی کودکان کار باید از سوی نهادهایی همچون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شهرداری، سازمان بهزیستی کشور، وزارت آموزش و پرورش و دیگر دستگاه‌ها انجام شود.
عضو شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: چرا اجازه ورود اتباع خارجی به عنوان کودکان کار داده می‌شود. ما خواستار مقابله با ورود کودکان کار خارجی و برخورد قاطعانه با باندهای کودکان کار در تهران هستیم.
اطلاعات وضعیتی کودکان کار از زبان بهزیستی
۶۵ درصد کودکان در مراکز تخصصی کودکان کار در خیابان در استان‌های سیستان و بلوچستان، فارس، تهران، خراسان رضوی، بوشهر، خوزستان، کرمان و قم پذیرش شده‌اند
سازمان بهزیستی نیز با انتشار آمار و اطلاعاتی درباره وضعیت کودکان کار مطرح کرده است که ۶۵ درصد کودکان در مراکز تخصصی کودکان کار در خیابان در استان‌های سیستان و بلوچستان، فارس، تهران، خراسان رضوی، بوشهر، خوزستان، کرمان و قم پذیرش شده‌اند، به عبارت دیگر در صورت عزم ملی تامین اعتبار یا مداخله برنامه‌ریزی شده در ۸ استان سیمای کار کودکان در خیابان تغییر خواهد کرد.
همچنین ۷.۷۱ درصد از کودکان کار در خیابان درکل کشور در تهران، ۶.۲۰ درصد در قم، ۷.۱۹ درصد در خراسان رضوی، ۹.۶۰ درصد در سیستان و بلوچستان، ۶.۳۹ درصد در کرمان، ۷.۹۸ درصد در فارس، ۷.۰۴ درصد در بوشهر و ۶.۶۶ درصد در خوزستان هستند.
فقط در سال ۱۴۰۰ از حدود ۱۵ هزار کودکان کار در خیابان که در پایگاه‌های دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی شناسایی شده‌اند، حدود ۸۴ درصد آنها کودکان اتباع بوده و حدود ۲۱۰۰ نفر آنها ایرانی هستند. زباله‌گردی، دستفروشی سرچهارراه، تکدی‌گری، کارهای سخت و طاقت فرسا و توزیع موادمخدر بدترین اشکال کار کودکان است.
بیشتر بخوانید
کار کودکان نامطلوب‌ترین چهره فقر است را اینجا بخوانید.
تقسیم کودکان کار از نظر شرایط والدین و نوع اشتغال
مجید ابهری یک آسیب‌شناس اجتماعی و رفتارشناس در گفت و گو با خبرنگار گروه جامعه ایرنا درباره کودکان کار اینگونه توضیح داد و گفت: کودکان کار از نظر والدین و سرپرست را به چندین محور، کودکان بدسرپرست که والدین آنها معتاد یا مطلقه هستند، یا یکی از پدر و مادر آنها در زندان به سر می‌برند، تقسیم کرد.
وی افزود: همچنین کودکان خانواده‌هایی که توسط والدین‌شان به جدایی در خیابان‌ها فرستاده می‌شوند از نظر اشتغال این کودکان به دو گروه کودکان کارهای کاذب مانند پاک کردن شیشه خودرو، اسپند دود کردن، امتحان وزن، فروش برخی اقلام مانند گل و نوع دوم اشتغال مربوط به کودکان کارهای واقعی است، تقسیم می‌شوند. گروهی دیگر از کودکان شامل بزهکاران هستند که توسط باندهای فروش موادمخدر یا مافیای گدایی و زباله‌گردی به استثمار گرفته شده‌اند.
فعالیت کودکان کارهای واقعی در کارگاه‌های زیرزمینی
کودکان کارهای واقعی افرادی هستند که در مقابل چشم ما نیستند بلکه آنها در کارگاه‌های زیرزمینی، ریخته‌گری، شیشه‌سازی و صابون‌پزی مشغول به کار هستند
این آسیب‌شناس اجتماعی گفت: کودکان کارهای واقعی افرادی هستند که در مقابل چشم ما نیستند بلکه آنها در کارگاه‌های زیرزمینی، ریخته‌گری، شیشه‌سازی و صابون‌پزی مشغول به کار هستند و در واقع کسی آنها را نمی‌بیند.
وی لقب کودکان سیاه‌بخت به این گروه از کودکان کار داد و اظهار داشت: این افراد از کودکی به پیری می‌رسند و نوجوانی و جوانی را نمی‌بینند زیرا در آینده با انواع بیماری‌های ریوی، گوارشی، استخوانی و پوستی مواجه خواهند شد و این بیماری‌ها به آنها اجازه زندگی تا سنین بالا را نمی‌دهد.
۷۰ درصد کودکان کارهای خیابانی از اتباع بیگانه هستند
ابهری با اشاره به اینکه ۷۰ درصد کودکان کارهای خیابانی فرزندان اتباع بیگانه هستند، اظهار داشت: در برخی از موارد درآمدشان از چند کارمند یا کارگر بیشتر است زیرا آنها فقط پول گرفته و جمع می‌کنند و به رده‌های بالاتر خود می‌دهند.
وی ادامه داد: کودکان زباله‌گرد که در ظاهر قیافه و پوششی بسیار تاسف‌آور دارند به طور متوسط روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان از میان همین زباله‌ها جمع‌آوری می‌کنند.
به علت ضعف مدیریت نهادهای متولی، تنوع کودکان و استفاده نکردن از نظرات آسیب‌شناسان اجتماعی و جامعه‌شناسان تاکنون ساماندهی مطلوب و مناسبی در حق این کودکان صورت نگرفته است زیرا این کودکان هیچگاه آمادگی اقامت در مراکز نگهداری را ندارند.
کودکان خیابانی صندوق‌های پول والدین
ابهری به تجربه فعالیت خود در سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ و داشتن مدیریت مرکز نگهداری کودکان خیابانی (خانه سبز) اشاره کرد و گفت: با وجود این تجربیات، اگر بخواهیم با این آسیب برخورد کنیم ناگهان با تعداد زیادی از والدین روبه‌رو خواهیم شد زیرا پدران و مادران معتاد این کودکان را برای خود منبع درآمد قرار داده‌اند و حاضر نیستند اینگونه صندوق‌های پول را از دست بدهند.
وی ادامه داد: بکارگیری مدیران آگاه، زبده و دلسوز در این زمینه اصلی‌ترین اهرم مقابله با کودکان خیابانی است البته بارها بنده از هموطنان درخواست کرده‌ام از کمک کردن به اینگونه افراد به طور جدی خودداری کنند اما توجه چندانی به این موضوع نشده است و علت اصلی آن ظاهر ترحم‌انگیز این افراد است.
این آسیب‌شناس اجتماعی گفت: بنابراین این آسیب اجتماعی نیاز به ورود نخبگان اجتماعی، جامعه شناسان و جرم شناسان دارد. البته از مرز رد کردن کودکان بدون والدین از برخی کشورهای همسایه به ایران، یکی دیگر از این آسیب‌هاست که باید با جلوگیری از این موضوع این روش مقابله‌ای هم به نتیجه برسد.
وی افزود: این کودکان از رمزهای کشور رد شده منبع متحرک بیماری‌ها و ویروس‌ها هستند ممکن است بین ۶ ماه تا یک سال از حمام استفاده نکنند بنابراین باید با برنامه‌ریزی اساسی با این عارضه و آسیب مقابله کرد.
ابهری اضافه کرد: ۲۲ سازمان و نهاد در این زمینه مسئولیت دارند که به علت واقف نبودن به ماهیت موضوع تمام توجهات به نیروی انتظامی و بهزیستی متمرکز شده است در حالی که این دو سازمان آخرین خاکریز مقابله با کودکان خیابانی محسوب می‌شوند.