به گزارش ایرنا، شهرستان‌های مرزی کلات و درگز به دلیل داشتن بارندگی مطلوب‌تر از دیگر نقاط استان خراسان رضوی، رودهای جاری و رواناب‌های فصلی در جوار مرز همسایه شمالی، از سالها قبل مورد توجه سیاستگذاران منابع آبی کشور قرار داشته اند.
در دهه ۷۰ خورشیدی موضوع صیانت از آب‌های سرزمینی مورد توجه جدی تر قرار گرفت، بر اساس گزارش درگاه صندوق توسعه ملی (صندوق ذخیره ارزی) از سال ۷۹ تا ۹۷ این صندوق بالغ بر ۸۴ میلیون دلار منابع ارزی را برای مهار و تنظیم آب‌های مرزی کشور در خراسان رضوی اختصاص داد که البته اعتبارات ارزی مربوط به آبرسانی روستایی و آبیاری تحت فشار در بخش جداگانه به استان پرداخت شده است.
خراسان رضوی که پس از تهران بیشترین بودجه را برای حوزه‌های آبی دریافت کرده بود همان سالها کار ساخت سد در شهرستان‌های مرزی را آغاز کرد و سدهای چهچهه، قره تیکان و زاوین در کلات با سرمایه گذاری‌های کلان ساخته شد.
بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی، عملیات ساخت سد بر روی رودخانه چهچهه، که سال ۱۳۸۳ آغاز شده بود، در اسفند ۱۳۹۵ با هزینه ۷۴۰ میلیارد ریال پایان یافت.
نگاهی به سابقه بهره برداری از این سدها حقایق تلخی از کم‌ثمر بودن این طرح‌ها را برای کشاورزان محلی آشکار می‌کند.
این سد واقع در حوضه آبریز شهرستان کلات، با هدف مهار، ذخیره و تنظیم جریان‌های دائمی و فصلی رودخانه چهچهه به منظور برنامه‌ریزی برای مدیریت صحیح بر رواناب‌های جاری در این منطقه مرزی شرق ایران و تأمین نیاز آبی ۷۲۹ هکتار زمین های زراعی و باغی پایاب این خطه ساخته شده است.
سد و شبکه آبیاری زهکشی چهچهه در فاصله ۱۱۰ کیلومتری شمال شرقی مشهد با حوضه آبریزی به گستره ۴۶۴ کیلومترمربع قرار دارد. این سد مخزنی دارای تاج ۲۵۰ متری، ارتفاع ۶۱ متر از پی سنگی و حجم مخزن در تراز نرمال به میزان ۱۹ میلیون مترمکعب است.
اما نگاهی به سابقه بهره برداری از این سدها حقایق تلخی از کم‌ثمر بودن این طرح‌ها را برای کشاورزان محلی آشکار می‌کند.
فرماندار وقت شهرستان کلات، اردیبهشت ۹۹ در این باره به خبرنگار ایرنا گفته بود: کشاورزان این شهرستان واقع در شمال شرق استان خراسان رضوی استفاده‌ای از منابع آبی و پایاب سدهای چهچهه و قره تیکان در این منطقه نداشته و هم‌اینک از چنین امکان مهمی برای توسعه کشت و کار بی‌بهره هستند.
مهدی ناصری افزوده بود: سه سد چهچهه، قره تیکان و زاوین شهرستان کلات در سال نخست بهره برداری، به طور کامل آبگیری شدند اما به برخی دلایل استفاده از پایاب آنها برای کشاورزان محلی با مشکل مواجه شده که نمونه بارز آن سد چهچهه است.
وی اضافه کرد: مشکلات فنی و اجرایی اولیه پس از ساخت سد چهچهه و باقی ماندن این ایراد و مشمول مرور زمان شدن، لوله‌های انتقال آب به شبکه آب کشاورزی را در طول این سالها دچار رسوب و نقص کرد.
در سفر فروردین ماه پارسال رئیس جمهور به خراسان رضوی؛ وزیر کشور راهی شهرستان کلات شد و از سد قره تیکان بازدید کرد.
احمد وحیدی با حضور در کنار سد قره تیکان نسبت به پیگیری مطالبات مردم و روستاییان محلی در خصوص بهره برداری و استیفای سهم آنان از آب پشت این سد، قول مساعد داد.
بیشتر بخوانید:
فرماندار: کشاورزان کلاتی بهره‌ای از پایاب سدها ندارند
سدسازی نصف و نیمه در شمال خراسان‌رضوی
سال ۹۹ موعد رفع مشکل پایاب سدهای کلات اعلام شد
ایرنا در سال ۹۹ در گزارشی به بهره برداری ناقص از سدهای استان پرداخت و روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در خصوص بهره مند نشدن کشاورزان کلاتی از پایاب سد چهچهه، پاسخ داد: در حال حاضر تأمین شبکه انتقال آب در حوزه درجه یک و ۲ انجام و شبکه تا حدود یک ماه دیگر تکمیل می‌شود.
همچنین فعالیت شرکت آب منطقه‌ای با تحویل شبکه‌های انتقال آب درجه یک و ۲ پایان می‌یابد و انتقال آب در سطوح و درجات دیگر برای رساندن آب به زمین‌های کشاورزی در حوزه وظایف جهاد کشاورزی خراسان رضوی است.
مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز در خصوص مشکلات سدهای کلات به ایرنا گفت: معمولاً این نقیصه بود که شبکه‌های پایاب سدها دیرتر از خود سدها ساخته می‌شد اما خوشبختانه در پروژه سد چهچهه، شبکه‌های پایاب زودتر از سد ساخته شد.
ادریس قائمی بیان داشت: چون سالهای طولانی از ساخت شبکه پایاب سد گذشته و آب اندازی نشده بود، مشکلات و نواقصی ناشی از نوع طرح، نحوه اجرا و لوله‌هایی که در طرح به کار رفته بود بروز کرد که در این گفت و گو به جزییات آن ورود نمی‌کنیم.
تخلف آشکاری در ساخت سدهای کلات روی نداده!
وی در پاسخ این سوال که آیا تخلفی در اجرای طرح صورت گرفته است، بیان داشت: نهادهای نظارتی برای بررسی نحوه اجرای طرح ورود کرده‌اند اما باید دانست که هر طرح دارای شرایط خاصی است و اعلام می‌کنم نقیصه و یا تخلف آشکاری در طرح رخ نداده است.
مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی اضافه کرد: چون لوله‌های انتقال بلافاصله آب اندازی (بهره برداری) نشده و در بهره برداری از آنها تأخیر صورت گرفته است، لوله‌ها پس از تأخیر در آب اندازی تغییر شکل پیدا کرده و دچار مشکل شده است.
قائمی اضافه کرد: مجموعه طرح و توسعه از سال قبل به رفع ایراد و نواقصی که بهره برداران با آن درگیرند پرداخته و امسال تحویل آب به بهره برداران تکمیل می‌شود.
وی گفت: اکنون شبکه‌های انتقال آب چهچهه در حال آبدهی است و شبکه‌های آب سد قره تیکان، از یک جناح آبدهی دارند و مشکلات جناح دیگر نیز از طریق لوله برطرف شده و در حال آبدهی است.
مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی اظهار داشت: اینکه گفته می‌شود اصلاً از شبکه‌های پایاب انتقال آب استفاده نمی‌شود غلط است، آب با خط لوله در حال انتقال است البته این انتقال از سد چهچهه با نقص بسیار کمتر و از سد قره تیکان با خط لوله انجام می‌شود.
قائمی افزود: در مجموع می‌توان گفت که شبکه پایاب در حال تحویل آب است و نواقص و اتفاقاتی هم که به دلیل ماهیت خطوط لوله رخ می‌دهد بلافاصله در حال رفع و رجوع بوده و به صورت موازی عملیات ایمن سازی شبکه انتقال آب برای سالهای بعد نیز در حال انجام است.
عدم پاسخگویی شفاف شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی
مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی بیان داشت: اظهار نظر دقیق و کامل درباره تکمیل شبکه انتقال آب باید از طریق مهران اکبری، مدیر پروژه خط انتقال آب سدهای چهچهه و قره تیکان پیگیری شود.
مهران اکبری نیز گفت وگو با ایرنا را مشروط به موافقت روابط عمومی آب منطقه‌ای اعلام کرد و کاظم جم، مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تا زمان ارسال گزارش از پاسخ به سوالات ایرنا در خصوص علت عدم تکمیل شبکه پایاب سدهای قره تیکان و چهچهه خودداری کرده است.
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی مدتی پیش در نشستی با مسوولان محلی کلات و شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی برای بررسی موضوع آب این شهرستان مرزی گفته بود: هزینه‌های زیادی برای مهار آب‌های مرزی در این شهرستان از بیت المال مصرف شد که بخشی از آن ساخت سدهای چهچهه و قره تیکان بود.
جواد کریمی قدوسی با اشاره به طرح‌های کلان انتقال آب به مشهد افزود: الان این سدها در نزدیکی مشهد آب دارند و جای سوال است که چرا آب آنها به مشهد منتقل نشده است؟
وی با اشاره به بهره مند نشدن کامل کشاورزان کلاتی از آب سدهای یاد شده، اظهار داشت: زمانی که خطوط انتقال آب در این سدها ساخته می‌شد لوله‌ها را روی سنگ‌های سخت ساخته بودند و با آب اندازی در لوله‌ها، در اثر فشار خطوط شبکه انتقال شکست و از بین رفت و در ادامه دچار گل و لای نیز شد.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی بیان داشت: امسال نیز قرار است ۱۳۰ میلیارد ریال دیگر به پیمانکار طرح بدهند تا لوله‌ها را لایروبی کنند که البته من معتقدم که این لایروبی هیچوقت انجام نخواهد شد.
نماینده مجلس: مشکل این بود که در اجرای طرح سد قره تیکان فساد وجود داشته است، افراد دخیل در این طرح را نیز می‌شناسم.
کریمی قدوسی افزود: اخیرا نیز گفته‌اند حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار میلیارد تومان اعتبار برای تکمیل شبکه انتقال آب سدهای کلات می‌خواهند و سوال این است که اگر این بودجه عظیم ۱۰ هزار میلیارد تومانی نیز داده شد اما دوباره داخل خطوط انتقال، لای گرفت و طرح خوابید تکلیف چه می‌شود؟
وی اظهار داشت: مشکل این بود که در اجرای طرح سد قره تیکان فساد وجود داشته است و من افراد دخیل در این طرح را نیز می‌شناسم.
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: زمانی نظام برای تأمین آب مشهد تصمیم گرفت و با هزینه بالا سد دوستی را در مرز با ترکمنستان ساخت که اقدام درستی بود.
کریمی قدوسی اضافه کرد: اکنون این سد عظیم به دلیل خشکسالی آب ندارد و اصلاً بارشی در این سالها نبوده است که آقایان تقاضای بودجه‌های چند هزار میلیارد تومانی برای طرح‌های انتقال آب به مشهد می‌کنند، حتی کشاورزان محلی نیز حقابه لازم را از این سدها نمی‌گیرند.
کاهش ۷۰ درصدی بهره‌وری از آب سد درونگر درگز
سرپرست اداره جهاد کشاورزی شهرستان درگز گفت: ساخته نشدن شبکه پایاب برای سد درونگر در این شهرستان، موجب تبخیر و نفوذپذیری آب کشاورزی و سرقت آب در زمین های پایین دست شده و بهره وری آب در این سد را تا ۷۰ درصد کاهش داده است.
بهروز باقریان در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: سد درونگر روی رودخانه مرزی درونگر ساخته شده و به دلیل فقدان شبکه پایاب، آب این سد به شکل سنتی دوباره در مسیر رودخانه ریخته شده و کشاورزان به شیوه سنتی حقابه های خود را برداشت می کنند.
وی مجموع بهره برداران کشاورزی در این شهرستان مرزی را ۱۰ هزار نفر عنوان کرد و ادامه داد: حدود سه هزار نفر از این کشاورزان "حقابه بر" سد و رودخانه درونگر در دهستان درونگر بخش نوخندان و بخش مرکزی درگز (روستاهای اطراف شهر) هستند.
سرپرست اداره جهاد کشاورزی شهرستان درگز گفت: به دلیل پایین بودن راندمان آب در شبکه های سنتی، در عمل خرید حقابه برای کشاورزان به صرفه نیست و بسیاری از کشاورزان متضرر می شوند.
باقریان افزود: علاوه بر مشکلات یاد شده اختلافات در برداشت حقابه و فروش آن و همچنین آب دزدی در شبکه های انتقال سنتی موجب بروز تنش های مختلف اجتماعی در منطقه شده است.
براساس اعلام فرمانداری درگز با گذشت ۱۸ سال از ساخته شدن سد درونگر شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی به دلیل آنچه که نداشتن بودجه عنوان می شود، از ساخت شبکه پایاب در این سد خودداری کرده است.
سد درونگر با توان ذخیره‌سازی ۲۰ میلیون متر مکعب آب در ۵۰ کیلومتری غرب شهر درگز قرار دارد.
پایاب سدها در موعد مقرر تکمیل نشود بازرسی ورود می‌کند
بازرس کل خراسان رضوی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در خصوص سدهای کلات گفت: جلسات متعددی با جهاد کشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای در خصوص وضعیت حقابه کشاورزان برگزار شده و موضوع در بازرسی در حال رصد است.
حجت الاسلام موسی فتوحی افزود: سه سال آب پشت سدهای قره تیکان و چهچهه بود و تا پارسال برای پایاب مشکل داشتند اما از اواخر پارسال اعلام کرده‌اند برای رفع مشکل انتقال آب به بخش کشاورزی اقدامات را آغاز کرده‌اند.
اگر به این نتیجه برسیم که آب در سدها ذخیره است و همچنان به مردم نمی رسند حتماً سراغ برخورد با مسؤولان مربوطه خواهیم رفت چرا که ما تذکرات و برخوردهای لازم را از قبل به ایشان یادآور شده‌ایم.
وی به وعده آب منطقه‌ای برای رفع مشکل در ماه‌های پیش رو اشاره و بیان کرد: اگر به این نتیجه برسیم که آب در سدها ذخیره است و همچنان به مردم نمی رسد، حتماً سراغ برخورد با مسوولان مربوطه خواهیم رفت چرا که ما تذکرات لازم را از قبل به ایشان داده ایم.
بازرس کل خراسان رضوی تصریح کرد: علی القاعده باید کار سدها در موعد وعده داده شده انجام شده باشد، اگر به تعهدات خود عمل نکرده باشند ایرنا را در جریان نوع برخورد بازرسی با آنان قرار خواهیم داد.
سد افتتاح شده ابیورد هنوز تحویل آب منطقه‌ای نشده است
اما اوضاع در خصوص سد "ابیورد" نیز چندان تعریفی ندارد، این سد در شهرستان مرزی درگز، واقع در شمال استان خراسان رضوی سوم دیماه ۱۳۹۸ در مراسمی با حضور وزیر وقت نیرو به بهره‌برداری رسید، شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در آن تاریخ اعلام کرد که عملیات ساخت سد مخزنی خاکی ابیورد در مسیر "رودخانه زنگلانلو" واقع در جنوب شرقی درگز سال ۱۳۸۳ آغاز شده بود که سوم دی ۹۸ با پایان عملیات اجرایی آماده بهره‌برداری شد.
سد ۴۳ میلیون مترمکعبی ابیورد با رعایت تمامی شیوه نامه‌ها با سرمایه‌گذاری ۲ هزار و ۱۵۰ میلیارد ریال ساخته شد.
این سد خاکی با هسته رسی و با ارتفاع ۶۲ متر از پی و بستر رودخانه و طول تاج ۱۷۵ متر در جنوب شرقی شهرستان درگز واقع شده و ظرفیت ذخیره سازی آن ۳۱ میلیون مترمکعب از رواناب رودخانه است و تونل انتقال آب این سد نیز ظرفیت عبور ۵۰ متر مکعب آب در ثانیه را دارد.
تأمین آب آشامیدنی و بهداشتی شهر درگز و روستاهای این محدوده، مدیریت سیلابها، تأمین آب مورد نیاز صنایع فعال در منطقه و همچنین گلخانه‌ها از اهداف ساخت سد ابیورد عنوان شده است.
اما در واپسین روزهای سال قبل فرماندار درگز در خصوص علت عدم بهره برداری از این سد به ایرنا گفت: بهره برداری از سد ابیورد درگز که در دولت قبل (دی ماه ۹۸) افتتاح شده است، همچنان معطل پرداخت بدهی پیمانکار و واگذاری به آب منطقه‌ای خراسان رضوی است.
محمد کرمی افزود: متأسفانه در دولت گذشته سد ابیورد زودتر از موعد به بهره برداری رسید از این رو در سال بعد بودجه‌ای برای تکمیل نواقص سد تعلق نگرفت.
وی ادامه داد: به همین دلیل مواردی در تکمیل سد از جمله مساله نشتی مطرح شد، که رفع این مشکل نیازمند تزریق بودجه به طرح و در ادامه تکمیل طرح است اما هم اکنون به واسطه طلبکاری پیمانکار، سد به آب منطقه‌ای واگذار نشده و به بهره برداری نرسیده است.
متأسفانه در دولت گذشته سد ابیورد زودتر از موعد به بهره برداری رسید از این رو در سال بعد بودجه‌ای برای تکمیل نواقص سد تعلق نگرفت.
طی روزهای گذشته بر اساس اعلام منابع محلی در شهرستان درگز، میزان بدهی دولت به پیمانکاران سازنده و مشاور سد ابیورد، شامل شرکت "آب و خاک قدس رضوی، آب پوی و عمران پیام توس" حدود ۴۰۰ میلیارد ریال عنوان شده که ۶۰ درصد آن مربوط به آب و خاک قدس رضوی است.
رییس امور آب شهرستان درگز نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: سد ابیورد تکمیل شده و آماده آبگیری است اما هنوز به واسطه برخی مشکلات، به شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تحویل نشده است.
ابوالفضل بزرگی افزود: با وجود بارش های اخیر به نظر می‌رسد مقداری آب در مخزن این سد ذخیره سازی شده باشد.
وی اظهار داشت: پیمانکار پس از رفع نقص پروژه، مطالباتی داشت که البته مبلغی از آن پرداخت شده و الان حدود ۲۰۰ میلیارد ریال از آن مانده است و سد تحویل آب منطقه‌ای نشده است.
مدیر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در خصوص سد ابیورد گفت: سد ابیورد هنوز به آب منطقه‌ای تحویل نشده اما از مجموعه طرح کانال آبرسان، تونل آب و بند انحرافی را تحویل گرفته‌ایم.
ادریس قائمی افزود: پروژه سد در مراحل تکمیلی است و کارهایی در حوزه اجرای طرح در حال انجام است.
بیشتر بخوانید:
سد افتتاح‌شده ابیورد خراسان رضوی، همچنان تشنه
سرپرست فرمانداری درگز:تکمیل سد ابیورد ۶۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد
نبود شبکه پایاب، بهره وری آب سد درونگر درگز را ۷۰ درصد کاهش داده است
بهره برداران در انتظار تحقق وعده‌ها در تابستان ۱۴۰۲
آبان ماه پارسال، ایرنا گزارشی در خصوص مشکلات این سد منتشر کرد و در نهایت بازرسی خراسان رضوی به این طرح ورود کرد.
حجت الاسلام موسی فتوحی، بازرس کل استان نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: پیگیری برای بهره برداری کامل از طرح و رصد اقدامات صورت گرفته در حال انجام است.
پیگیری برای بهره برداری کامل از طرح و رصد اقدامات صورت گرفته توسط بازرسی کل استان خراسان رضوی در حال انجام است.
پیگیری نهادهای محلی و نمایندگان مجلس برای برقراری حقابه و تکمیل طرح‌هایی که باید سالهای قبل به پایان می‌رسید بی نتیجه بوده است اما امسال سازمان بازرسی قول مساعدی برای پیگیری امور سدهای شمال خراسان رضوی داده است.
فرماندار کلات نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: در حال حاضر شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی و پیمانکاران به صورت جدی پیگیر رفع مشکلات شبکه‌های انتقال آب کشاورزان هستند.
علی صلاحی افزود: مسوولان امر زمان تکمیل طرح‌های یاد شده را تابستان امسال اعلام کرده‌اند.
ایرنا تا موعد تکمیل شبکه پایاب سدها منتظر می‌ماند تا خبرهای خوشی از رسیدن آب با شبکه پایاب به کشاورزان منتشر کند در غیر این صورت منتظر اقدام بازرسی کل خراسان رضوی خواهد بود.