به گزارش خبرنگار ایرنا، طرفه آنکه هیمه و هیزم آتش بازی امسال جنگل ها و مراتع استان های زاگرسی و در راس آنها ایلام، بارش مداوم و خیسی جنگل و مراتع است.
سال آبی جاری در انتهای راه قرار گرفته است، سالی که یک میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار عرصه طبیعی ایلام بیشترین و بهترین بهره را از آن بردند.
دشت‌های پربار، مراتع غنی قشلاق و علوفه انبوه زیراشکوب، نشان ثبوتی بهار خیس امسال و از قضا هم اینان عامل و تهدیدگر تداوم آتش بازی‌های پار و پیرار هستند.
به هر روی زنگ هشدار آتش و تداوم آتش‌بازی‌های جنگلی و مرتعی ایلام در تابستان امسال به صدا درآمده است.
تهدید آتش چون مار لمیده در کنده درخت
سبزینه بارانی و فراوانیِ تری بهارین امسال زاگرس، هر چند این انبوه و آن افزایشی بود؛ نتوانسته است ذهن را از خاطره آتش‌بازی پار و پیرار در تپه ماهورهای جنگلی قلارنگ، سیه کیوه و شش کلان و دشت‌های مرتعی قشلاق ایلام چون محسن آب، گنجوان و بولی بشوید.
جای جای جنگل‌ها و گله گله مراتع استان ایلام نشان خاکستری از سوزناکی آتش‌های ۲ دهه گذشته را چون مدال افتخار بر سینه دارند.
بروز ۱۰۰ فقره حریق گسترده طی ۲ دهه گذشته در سطح جنگل‌ها و مراتع ایلام ثبت شده که در جریان آنها صدها عرصه طبیعی این استان خاک و خاکستر شده است.
امسال نیز رویشگاه‌های غنی مرتعزارها و زیراشکوب جنگل که بسرعت زرد و خشک شده‌اند، تهدید آتش را چون مار لمیده در کنده درخت، مرگبار و آتش‌افروز می‌نمایاند.
تکمیل ضیافت جهنمی آتش سوزی مرتعی و جنگلی
پایان یافتن تری و طراوت بهاری و آغازیدن گرمای تابستان احتمال وقوع آتش‌سوزی گسترده و ویرانگر در مراتع و جنگل‌های ایلام را بالا برده است.
چرا که در ادامه و برخلاف ترسالی اخیر، تابستان امسال گرمتر از هرسال پیش‌بینی شده است تا لوازم ضیافت جهنمی آتش سوزی مرتعی و جنگلی زاگرس تکمیل شود.
طبق اعلام سازمان هواشناسی برای ماه اول و دوم تابستان دمای هوا در کشور به طور میانگین بین یک تا سه درجه گرمتر از حالت نرمال سالیانه خود خواهد بود که در این میان استان‌های مرکز و نیمه غربی کشور چون ایلام بیشترین تاثیر را از افزایش دما خواهند گرفت و این افزایش دما زمینه را برای آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های استان ایلام فراهم کرده است.
چشمداشت از خاطره تلخ گُر گرفتن بلوط و خار و گون‌های شلم، کبیرکوه و سیاه‌کوه باعث انتشار پیام‌های مکرر رسانه‌ای در خصوص توجه به پیش‌بینی، پیشگیری و انجام اقدام‌های بازدارنده حریق جنگل و مراتع استان همراه با آمادگی و تامین نیازها و ملزومات خاموش کننده آتش شده است.
بر این مبنا رویش انبوه مراتع، دشت‌ها و علوفه زیراشکوب جنگلی ترسالی بر خلاف خوشایندی طراوت بهاری آن، اکنون در آستانه تابستان با تشدید گرما موضوع هشدارهای مکرر رسانه ای نسبت به بروز آتش سوزی جنگلی و مرتعی شده است.
در این هشدارها به مواردی از فرهنگسازی تا سازماندهی نیروهای اطفای حریق و تهیه تجهیزات فرونشانی از بیل تا چرخبال اشاره می‌شود که نیاز به آنها مورد اجماع همه مسئولان، مراجع و مبادی موثر است و ضرورت آن را می‌دانند اما تعللی چند ساله در تحقق آن وجود دارد.
این هشدارها آنگاه ملموس‌تر می‌شوند که بدانیم در ۲ دهه اخیر با تمرکز بر ۱۰ سال گذشته در نتیجه حدوث ۱۰۰ فقره آتش‌سوزی صدها هکتار جنگل و مرتع در استان ایلام خاک و خاکستر شده است.
از سویی برخی منابع صحت و دقت آمارهای رسمی را نفی و به عنوان شاهد ادعا می‌کنند که تنها در شهرستان چوار طی چند سال گذشته بیش از ۳۰ مورد آتش‌سوزی جنگل رخ داده است.
به اظهار آنها در جریان این آتش‌سوزی‌ها که روزهای متوالی در کوهستان‌های سیاه‌کوه و دامنه شش کلان رخ دادف دستکم ۵۰۰ هکتار عرصه‌های طبیعی دستخوش سوزناکی آتش شد.
نکته آنکه، مشخصات گفته شده کار مهار آتش یا آنچنان که گفته می‌شود اطفا حریق در این مناطق را بسیار دشوار و زمان‌بر کرده است.
همچون همیشه توپ در زمین مردم است
ایلام و اهالی آن در آستانه فصلی گرم و سوزان دل‌نگران مراتع پرپشت و علوفه انبوه زیراشکوب جنگل هستند.
همچنان که عامل انسانی بیشترین منشا بروز حریق عنوان می‌شود، همراهی مردم نیز موثرترین عامل بازدارنده از آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌های ایلام تعریف شده است.
هشدارهای مکرر گویای آن است که روشن کردن آتش در دشت، کوه، جنگل و انداختن ته سیگار روی زمین عامل اصلی حریق است که بر اساس این تبیین آماری هر کدام از ما می‌توانیم با رعایت موارد احتیاطی از حریق جلوگیری کنیم.
مدیران کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام به عنوان نهاد مسئول حفظ و مدیریت عرصه‌های طبیعی در چند سال گذشته همواره و بدرستی بر نقش مردم در مهار و پیشگیری از بروز حریق اتفاق نظر داشته‌اند.
آنان تاکید کرده‌اند خواستار عزم جدی مردم در پیشگیری از آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌های استان ایلام هستند.
یکی از کارشناسان پیشگام و پیشقدم ایلام در زمینه همیاری طبیعت ادغان داشت: رفتار مردم در بحث آتش‌سوزی‌ها مهمترین عامل پیشگیری است.
صیدرضا احمدی به نقش فرهنگ و تاثیر آن در کاهش آتش‌سوزی مزارع و مراتع اشاره کرد و گفت: فرهنگ سازی مهمترین عامل حفظ حرمت حیات جنگل‌ها و ضامن بروز آتش‌سوزی می‌تواند باشد.
به گفته اظهار فرهنگ غنی مردم ایلام نشان داده است مردم ایلام به جنگل و منابع طبیعی احترام می‌گذارند، چراکه عمر جنگل‌های زاگرس به پنج هزار و ۵۰۰ سال می‌رسد و آبا و اجداد ما همیشه حافظ منابع طبیعی بوده‌اند.
وی با اشاره به اینکه پوشش گیاهی مناطق کوهستانی و جنگلی استان به دلیل گرما زرد و خشک شده و زمینه آتش سوزی فراهم است، تاکید کرد: بسیاری از طبیعت دوستان اقدام به روشن کردن آتش برای کباب می‌کنند و تا پاسی از شب در طبعیت ماندگار هستند و همین عامل، احتمال وقوع آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های استان را چند برابر کرده است.
شاید منشا انسانی عامل ۹۰ درصد و شاید ۱۰۰ درصد حریق‌های جنگل و مرتع باشد اما این عامل در زمینه‌ای از موارد آتش‌افزای طبیعی که برخی از آنها قابل رفع هستند، رخ می‌دهد.
رفع موارد آتش‌افزای جنگلی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام گفت: شناسایی و رفع عوامل مختلف گسترش آتش‌سوزی جنگل‌ها همچون جمع‌آوری شاخه‌های شکسته، جمع‌آوری علوفه‌های خشک و هر آنچه پتانسیل حریق را افزایش می‌دهد، در دستور کار این اداره کل قرار دارد.
ابراهیم پیرزادیان در گفت و گو با خبرنگاران افزود: در راستای پیشگیری و مهار حریق احتمالی در مراتع و جنگل های استان با شناسایی ۹۶ کانون بحران کار نصب کانکس، چادر و استقرار تجهیزات و همچنین نیروهای آموزش دیده در این مناطق انجام گرفته است.
وی با ذکر اینکه بیشترین تجهیزات اطفاء حریق زاگرس در استان ایلام وجود دارد، گفت: بیش از ۳۰ دستگاه رات فایر، ۱۸۰ دمنده در بحث اطفاء حریق و ۲۰ عدد رات فایر ابداعی در کل استان وجود دارد.
وی ادامه داد: تجهیزات بسیار خوبی برای خاموش کردن آتش در اختیار شهرستان ها قرار گرفته است و برخی از سازمان‌های مردم نهاد که فعالیت‌های خوب و مثبتی در این خصوص داشتند نیز تجهیزات دریافت کرده‌اند.
پیرزادیان از کشاورزان استان خواست: از سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی در مزارع مجاور جنگل‌ها و مراتع خودداری و با این کار از برخاسته شدن خاکستر حاصل از سوزاندن این مواد و امکان سرایت حریق به جنگل از طریق هوا و ایجاد آتش سوزی گسترده جلوگیری کنند.
وی گفت: تمام همکاران در جهت حفاظت از این عرصه‌ها به صورت شبانه روزی فعالیت دارند و سامانه‌های ۱۵۰۴ و ۱۳۹ آماده دریافت اخبار و اطلاعات شهروندان در حوزه منابع طبیعی است.
تحلیل و استنتاج برخی مولفه‌های حریق‌های جنگلی ایلام
داشتن مختصات و دانستن مشخصات حریقی که در بیشه زارهای ایلام پهنه می گستراند به برنامه ریزان و دوستداران طبیعت در جهت ابتدا پیشگیری و بعد مهار آتش کمک می کند.
این کاری است که رسانه ها بخوبی آنرا در هفته های گذشته انجام داده و تدوین این متن نیز در این چارچوب انجام شده است.
تجارب آتش‌سوزی مراتع در سنوات گذشته نشان می‌دهد این اتفاق بیشتر در مناطق سخت‌گذر و کوهستانی رخ داده است.
تحلیل موارد حریق دهه ۹۰ در عرصه های طبیعی نشان می دهد عامل انسانی به عنوان شرط ضروری و کافی منشا بیشترین حدوث آتش سوزی در عرصه های طبیعی استان ایلام بوده است.
حریق در عرصه های طبیعی ایلام عمدتا خارج از ساعات کاری اداری، روزهای پایانی هفته، مناطق سخت گذر و دور از دسترس پهنه پردود و خاکستر خود را می گستراند و این در حالی است که ۸۹ درصد مساحت ۲ میلیون هکتاری استان ایلام را منابع طبیعی اعم از جنگل، مرتع و بیایان تشکیل داده است.
یکی از عوامل بسیار مهم تخریب جنگل‌ها و مراتع، آتش سوزی بوده که با توجه به شدت آن اثرات متفاوتی بر محیط تحمیل می‌شود.
از بین رفتن درختان و پوشش گیاهی و پیشروی کویر، کاهش تنوع گیاهی در جنگل، به خطر افتادن حیات وحش و از بین رفتن گونه‌های نادر جانوری، از دست رفتن مواد آلی خاک، آلودگی هوا و شیوع بیماری‌های تنفسی، کاهش عمر مفید سدها در اثر از بین رفتن پوشش گیاهی و فرسایش خاک و همچنین وقوع سیلاب‌های سهمگین و کاهش ذخیره آب‌های زیرزمینی تنها برخی از اثرات زیست محیطی آتش سوزی مراتع و جنگل‌ها است.
مدیریت استان، از هم اکنون باید به دنبال راه‌حل های بلندمدت و پایدار به منظور پیشگیری و اقدام سریع جهت مواجهه با آتش‌سوزی بر پایه مشارکت های مردمی و متناسب با شرایط جغرافیایی و اقلیمی استان باشند.
عامل انسانی، منشا حریق جنگل ها و مراتع
بیشتر از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌های جنگلی ناشی از عوامل انسانی عمدی یا سهوی است.
ایجاد آتش‌سوزی عمدی با قصد تغییر کاربری و زمین‌خواری جنگل یا مراتع آتش زده شده هرچند موارد آن در ایلام کم است.
آتش‌سوزی‌های سهوی نیز بیشتر به دلیل بی‌احتیاطی گردشگران، چوپانان و یا کشاورزان در هنگام برداشت محصول و آتش‌زدن کاه و کلش و سرایت آن به مراتع و اراضی ملی رخ می‌دهد.
عوامل غیرعمدی نیز شامل آتش‌زدن بقایای محصول در مزارع مجاور جنگل ها و مراتع و سرایت آن به بیرون از مزارع، گسترش جاده-های دسترسی به اعماق جنگل و در نتیجه ورود گردشگران، شکارچیان و چوب‌برها و بی احتیاطی و سهل انگاری در افروختن و خاموش کردن آتش، ایجاد کوره های غیر مجاز زغال، بی توجهی اشخاص در هنگام استفاده از کوره ها و عبور جاده‌های دسترسی و بین شهری از برخی مناطق جنگلی و مرتعی و پریدن جرقه از وسایل نقلیه موتوری و پرتاب ته سیگار روشن توسط سرنشینان خودرو، از عمده دلایل غیر عمدی هستند.
آنچه در این بین مشهود است، عدم ارتقای توان و تجهیزات مقابله با حریق متناسب با افزایش کمی و کیفی سطوح آتش سوزی است، همین عامل سبب کندی مهار شده است.
اگرچه شرایط مالی نامناسب دولت و دستگاه های اجرایی و عدم تخصیص کافی و به موقع اعتبارات از عوامل غیر قابل انکار در این خصوص است اما به نظر می رسد دلیل اصلی فقر تجهیزاتی، غفلت و عدم پیش بینی تمهیدات در زمان مناسب و سال های ماقبل استان بوده است.
مسئولیت افراد محلی از پیشگیری تا فرونشانی آتش
برای کنترل و مهار آتش سوزی ابتدا باید بسرعت افراد محلی و منابع مسئول مطلع شوند و هر کدام مطابق شانیت خود اقدام برای مهار آتش را شروع کنند.
مهار آتش سوزی در لحظات اولیه بسیار ساده تر از زمان گسترش و تقویت آن است.
هوشیاری ساکنان عرصه های مجاور جنگل ها، مراتع و زمین های کشاورزی یکی از عوامل آگاهی از وقوع آتش سوزی است.
با استفــاده از بی سیم و تلفن می توان نهادهای اجتماعی، انتظامی و مسئولان منطقه ای را در جریان آتش سوزی قرار داد تا از وجود نیروهای امداد و نجات و آتش نشان برای اطفاء حریق استقاده شود.
بهترین راه کنترل و کاهش خسارت اقدام ساکنان نزدیک محل آتش سوزی برای خاموش کردن آتش است.
تعداد محدود و متعددی از افراد محلی در لحظات اولیه که هنوز آتش گر نگرفته و گسترده نشده است، می توانند با امکانات ابتدایی از قبیل سرشاخه های درختان شعله ها را مهار کنند.
اهالی محلی و مجاور مکان در حال سوختن می توانند جهت آتش را به سوی نقاط کم تراکم و لخت جنگل و مرتع یا به طرف صخره ها و کانال ها هدایت کنند.
وظیفه اصلی فرو نشاندن آتش بر اساس دستورالعمل طرح جامع مدیریت پیشگیری و اطفا حریق در جنگل‌ها و مراتع کشور بر عهده دستگاه های اجرایی می باشد، اما واقعیت این است در شرایط حاضر، به هر دلیلی تمهیدات و پیش‌بینی لازم جهت تهیه امکانات و ابزار لازم متناسب با شرایط جغرافیایی استان صورت نگرفته و زیرساخت های مورد نیاز آماده نیست.
در این شرایط تنها راه چاره استفاده از ظرفیت و توان نیروهای مردمی و جوامع محلی و همچنین تجهیز دهیاری ها به منظور استفاده در عملیات های اطفا است.
تلفیق نیروهای مردمی بسیج، شهرداری ها و ادارات منابع طبیعی و محیط زیست ظرفیت عظیمی است که مدیریت و هدایت آن می تواند کمک شایان و موثری جهت به حداقل رساندن گستره و میزان تخریب آتش سوزی باشد.