گروه جامعه ایرنا- رودخانه‌ها یکی از مهمترین اکوسیستم‌های آبی هم از لحاظ تنوع زیستی، موجوداتی که در آنها زندگی می کنند و هم تامین منابع آب شرب هستند، جدای از اینها ، آب جاری در بستر رودخانه ها آرامبخش روح آشفته انسان های شهرنشینی است که شبانه روز با آهن، دود و ترافیک سروکار دارند، نگاه کردن به رودخانه به نوعی همان طبیعت درمانی است که ذهن را از شلوغی های زندگی روزمره خالی و جا را برای فکر کردن به زیبایی باز می کند.
درست است که ایران در کمربند خشک و نیمه خشک قرار گرفته و از نظر میزان بارندگی غنی نیست اما این دلیل نمی شود که رودخانه نداشته باشد، رودخانه های بزرگی مانند جاجرود، زاینده رود، سفیدرود، تجن، کارون، ارس، اترک، زرینه رود و تلخه رود در جای جای کشور جاری هستند که با خود زندگی را به آن مناطق هدیه می دهند، البته از آنجا که حرص انسان تمامی ندارد از این رو رودخانه ها هم مانند تمام اکوسیستم های دیگر از گزند زیاده خواهی انسان در امان نماندند و بخش زیادی از رودخانه ها پویایی خود را از دست داده اند.
در کشور ۹۳ رودخانه دائمی روی کاغذ داریم که برخی از آنها در چند سال گذشته به رودخانه های فصلی، برخی مانند زاینده رود در اصفهان به کانال های آبرسانی تبدیل شده اند.
اهمیت رودخانه برای زنده ماندن طبیعت وصف ناپذیر است اما یکی از مزایای آن این است که تعداد زیادی از رودخانه ها محلی برای زادآوری آبزیان به ویژه ماهیان هستند، به عنوان مثال نزدیک به ۸۰ درصد ماهیان دریای خزر برای حفظ بقا و تجدید نسل به رودخانه ها مهاجرت می کنند و فقط حدود ۲۰ درصد ماهیان برای تکثیر وابسته به محیط دریا هستند.
این آمار نشان می دهد که رودخانه ها برای ادامه نسل ماهیان به عنوان یکی از منابع اصلی غذایی ما انسان ها تا چه حد ارزشمندند، اما در چند سال گذشته به علت برداشت بی رویه شن و ماسه، صید غیرمجاز، ساخت و سازها در مسیر و حریم رودخانه ها، احداث سد و نبود کانال عبور ماهیان، ورود انواع آلاینده های شهری و خانگی، صنعتی و کشاورزی به رودخانه ها موجب تخریب این زیستگاه ارزشمند شده و ماهیان محل تخم ریزی خود را از دست دادند.
بر اساس آمارها با این شرایط حدود ۹۰ درصد ماهیان برای تخم ریزی نمی توانند خود را به رودخانه ای برسانند.
بسیاری از رودخانه ها به دلیل آلودگی شرایط نگهداری از آبزیان را ندارند
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: یکی از مسائلی که به نظر می آید باید درباره آن مطالبه گری داشته باشیم رودخانه ها و آبزیان است، بسیاری از رودخانه های کشور به ویژه در قسمت های انتهایی به شدت یا آلوده شده اند یا دیگر شرایط نگهداری آبزیان را ندارند.
حسن اکبری افزود: در شمال کشور بسیاری از رودخانه های مهم مانند سفید رود که محل اصلی تخم ریزی گونه های اصلی دریای خزر مانند ماهی سفید است، در قسمت انتهایی دچار آلودگی شده است، چون در بالادست این رودخانه و سایر رودخانه های مشابه، تخریب، چرای دام، ورود فاضلاب های شهری و صنعتی به صورت چشمگیری افزایش یافته است، در زاگرس هم رودخانه هایی داریم که آبزیان ارزشمندی دارند اما متاسفانه آن رودخانه ها هم به درد رودخانه های شمال کشور مبتلا شده اند بنابراین می طلبد که به این مساله توجه ویژه ای شود.
وی اظهار داشت: بر این اساس رسیدگی به رودخانه ها جزو برنامه های امسال سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و قصد داریم رودخانه ها را از نظر اهمیت، وجود گونه های اندمیک و آنهایی که بیشتر در معرض آسیب هستند، درجه بندی کنیم.
رودخانه ها بستر اصلی تخم ریزی ماهیان است
وی با تاکید بر اینکه رودخانه ها بستر اصلی تخم ریزی ماهیان است، گفت: لایحه ای درباره آبزی پروری با توضیحات سازمان شیلات به مجلس ارائه شده است، البته سازمان حفاظت محیط زیست درباره مفاد این لایحه بحث های زیادی دارد و با شیلات جلسات متعددی داشتیم، بخشی از این لایحه درباره رودخانه ها به ویژه بهره برداری از آنها است که مسائل زیادی در این زمینه در بخش های مختلف از جمله حوزه تنوع زیستی، دریایی و صید ترال برای ما سوال برانگیز بود که در جلسات مشترک با شیلات این موضوعات را مطرح کردیم و پیشنهاداتی هم ارائه شد حالا نمی دانم که در مجلس به چه نتیجه ای برسد.
اکبری اظهار داشت: درباره آبزیان نسبت به گونه های دیگر تا حدودی عقب تر هستیم، بخش آبزیان قبلا در حوزه معاونت طبیعی سازمان حفاظت قرار داشت که دو تا سه سال گذشته از این معاونت جدا و به معاونت دریایی منتقل شد که در آنجا چند کارشناس کار بخش آبزیان آبهای داخلی را انجام می دادند اما چند ماه پیش دوباره این بخش به حوزه معاونت طبیعی برگشت اما اکنون گروه مستقلی نداریم و از همان نیروها استفاده می کنیم البته در تلاش در توسعه این بخش هستیم.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: برای ساماندهی بخش آبزیان بر روی چند موضوع از جمله ماهی تیلاپیا، تکثیر و پرورش آبزیان، قوانین و ضوابط با شیلات متمرکز شدیم و در این راستا در تلاشیم تا با کمک متخصصانی که در کشور داریم سروسامانی به رودخانه های کشور بدهیم تا از آسیب بیشتر در امان بمانند.
رودخانه ها محل اصلی تخم ریزی بیشتر ماهی ها هستند که اگر بمیرند در مجموع زادآوری ماهیان مختل می شود
وی گفت: البته می دانیم که ورود به این بخش کار دشواری است، به عنوان مثال در بالادست رودخانه های هراز و سفیدرود که دو رودخانه مهم کشور هستند روستاهای زیادی قرار دارد که در تمام آنها فعالیت های مختلفی از جمله مزرعه داری، کشاورزی و مرغداری انجام می شود که آلودگی های خود را دارند و در نهایت منجر به آلودگی رودخانه ها در پایین دست می شوند، اگر در این شرایط قرار باشد به موضوع ساماندهی رودخانه ورود کنیم با چندین روستا مواجه می شویم که کنار آمدن با آنها کار دشواری است، چون فاضلاب تمام آنها یا وارد رودخانه می شود و یا در چاه های جاذب جای می گیرند که آنهم به مرور نشت کرده و به مرور منابع آبی و خاکی را آلوده می کنند، بنابراین ساماندهی این بخش کار یک یا دو دستگاه نیست و باید نهادهای مختلف در کنار هم قرار گیرند.
اکبری تاکید کرد: با وجود تمام این موانع و سختی ها اما تصمیم داریم امسال به مساله رودخانه ها ورود داشته باشیم تا جاهایی که امکان دارد؛ حداقل تا حدودی کار حفاظتی انجام دهیم، مثلا سفید رود رودخانه ای است که خیلی از ماهیان برای تخم ریزی وارد آن می شوند اگر این رودخانه بمیرد در مجموع زادآوری این گونه مختل می شود، بنابراین باید تا دیر نشده کاری بکنیم.
وی اظهار داشت: همچنین یک سری ایرادات در نحوه مدیریت آبزیان در کشور وجود دارد که باید با شیلات در این باره گفت و گو کنیم، ما معتقدیم اگر بخواهیم آبزیان حفظ شوند باید یک تکه از زیستگاه را با آبزیان آن حفظ کنیم یعنی یک رودخانه را به همراه آبزیان آن حفاظت کنیم اما مجموعه شیلات بیشتر در تلاش است تا با تکثیر، آبزیان را حفظ کند، مثلا سالهاست که ماهیان خاویاری را تکثیر و رها می کند بعد اجازه بهره برداری می دهد، آنها چون کار تکثیر را انجام می دهند دیگر خیلی کار زیستگاهی ندارند.
وی گفت: اما فکر می کنم خیلی از تکثیرها به نتیجه چندانی نمی رسد یعنی بچه ماهی ها به ماهی بالغ تبدیل نمی شوند که بتوانند زادآوری داشته باشند چون در اکوسیستمی که سالم نیست از بین می روند بنابراین توصیه ما در لایحه آبزی پروری این بود به جای اینکه شیلات اینهمه کار تکثیر انجام دهد و با بازسازی ذخایر بخواهد آبزیان را نجات دهد بیاید تکه هایی از زیستگاه ها را انتخاب و آبزیان داخل آنها را حفظ کند، اجازه بهره برداری کمتری بدهد و مساله آلودگی را دنبال کند تا به این شکل با کمک هم حفاظت را انجام دهیم.