به گزارش خبرنگار مجلس ایرنا، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با موضوع «بررسی جایگاه ایران در شاخص های تولید و صادرات محصولات با فناوری های متوسط و پیشرفته براساس داده های یونیدو (۱۳۹۹-۱۳۶۹)» به تحلیل جایگاه ایران در شاخص‌های تولید و صادرات محصولات با فناوری‌های متوسط و پیشرفته طی سال‌های ۱۳۶۹ الی ۱۳۹۹ پرداخته و تلاش کرده روند توسعه فناوری تولید و صادرات محصولات کشور طی سال‌های مذکور مورد بررسی قرار گیرد.
این گزارش با ارزیابی محتوایی وضعیت ایران در شاخص‌های تولید بیان کرده که ساختار تولید ایران به لحاظ ارتقای فناوری یا به عبارتی سهم ارزش‌افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته ایران از ارزش‌افزوده تولیدات صنعتی در دوره «۲۰۰۰-۱۹۹۰» از حدود ۲۸ درصد در سال ۱۳۶۹ به حدود ۴۱ درصد در سال ۱۳۷۹ افزایش یافته است. سپس، در دوره بعدی (۲۰۱۰-۲۰۰۰) از حدود ۴۱ درصد در سال ۱۳۷۹ به حدود ۴۵ درصد در سال ۱۳۸۹ افزایش یافته، اما دوره «۲۰۲۰-۲۰۱۰» تا سال ۱۳۹۹ این شاخص در همان حدود ۴۵ درصد باقی مانده است. بر این اساس می‌توان گفت ساختار تولید ایران در دوره ۱۳۶۹ الی ۱۳۷۹ از منظر فناوری ارتقای قابل‌قبولی یافته است، اما براساس این شاخص، در دوره ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۹ بهبود قابل‌توجهی در فناوری تولید مشاهده نمی‌شود.
با وجود اینکه که در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) ایران در زمینه شاخص سهم ارزش‌افزوده تولیدات صنعتی با فناوری متوسط و پیشرفته از کل ارزش‌افزوده صنعتی (MHVAsh) در رتبه بیست‌وچهارم (۲۴) از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و از کشورهایی مانند ترکیه (۴۳) و هندوستان (۲۵) در جایگاه بهتری قرار دارد، اما این امر ناشی از پایین بودن مخرج کسر (ارزش‌افزوده تولیدات صنعتی) ایران نسبت به کشورهای ترکیه و هندوستان است، زیرا ارزش‌افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته هر دو کشور مذکور از ایران به‌طور مطلق بیشتر است.
همچنین ایران از نظر شاخص شدت صنعتی شدن (INDint) نیز در رتبه سی‌وپنجم از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و کشورهایی مانند ترکیه (۳۴) و هندوستان (۲۲)، قطر (۲۱) و اندونزی (۲۵) در جایگاهی بهتر و کشورهایی مانند عمان (۳۶)، عربستان سعودی (۴۵)، مصر (۶۱) و ازبکستان (۶۶) در جایگاه پایین‌تر قرار دارند.
از نظر شاخص ارزش‌افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته سرانه (MHVApc) ایران در رتبه پنجاه‌ونهم (۵۹) از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و کشورهایی مانند ترکیه (۴۳)، کویت (۴۸)، قطر (۲۱) و عمان (۴۱) در جایگاهی بهتر و کشورهایی مانند اندونزی (۶۲)، هندوستان (۷۸)، ازبکستان (۸۵) و آذربایجان (۱۰۰) در جایگاه پایین‌تر قرار دارند.
ارزیابی محتوایی وضعیت ایران در شاخص‌های صادرات مورد بررسی نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۴ درصد از کل صادرات صنعتی ایران را محصولات منبع‌محور تشکیل می‌دهند و تنها حدود ۰/۵ درصد از صادرات صنعتی ایران را صادرات محصولات با فناوری پیشرفته تشکیل می‌دهند. همچنین حدود ۳۲/۵ درصد از صادرات صنعتی ایران متعلق به محصولات با فناوری متوسط است. بر این اساس می‌توان گفت حدود ۳۳ درصد از صادرات صنعتی ایران را صادرات محصولات با فناوری متوسط و پیشرفته تشکیل می‌دهند. مابقی صادرات صنعتی ایران (حدود ۱۳ درصد) نیز مربوط به صادرات محصولات با فناوری پایین است. بر این اساس می‌توان گفت مهم‌ترین ایراد در ساختار صادرات صنعتی ایران، وابستگی کشور به صادرات محصولات مواد خام و نیمه‌خام است.
بررسی‌های آماری این گزارش حاکی از آن است که ایران در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) در زمینه شاخص سهم صادرات تولیدات صنعتی با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات صنعتی (MHXsh) در رتبه هفتادوسوم (۷۳) از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و کشورهایی مانند ترکیه (۵۵)، هندوستان (۶۱)، قزاقستان (۶۳) و آذربایجان (۷۰) در جایگاهی بهتر و کشورهایی مانند اندونزی (۷۸)، ازبکستان (۸۴)، بحرین (۱۰۰) و کویت (۱۱۳)، در جایگاه پایین‌تر قرار دارند.
همچنین در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) ایران در شاخص کیفیت صادرات صنعتی (MXQual)در رتبه نودودوم (۹۲) از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و کشورهایی مانند ترکیه (۴۲)، هندوستان (۴۷)، قطر (۷۴) و پاکستان (۸۵) در جایگاهی بهتر و کشورهایی مانند روسیه (۹۳)، عمان (۱۱۰) و آذربایجان (۱۳۴)، در جایگاه پایین‌تر قرار دارند.
در بررسی شاخص صادرات محصولات با فناوری متوسط و پیشرفته سرانه (MHX pc) نیز ایران در رتبه هفتادوهفتم (۷۷) از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و کشورهایی مانند کویت (۶۴)، ترکیه (۵۱) و عمان (۵۳) در جایگاهی بهتر و کشورهایی مانند اندونزی (۸۰)، هندوستان (۹۵)، آذربایجان (۱۰۵) و ازبکستان (۱۱۰) و در جایگاه پایین‌تر قرار دارند.
گزارش مرکز پژوهش‌ها جایگاه ایران از نظر شاخص‌های تعمیق و ارتقای فناوری به‌عنوان جزیی از شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی (CIP) مناسب نمی‌داند و اهتمام جدی سیاستگذاران به‌منظور تنوع‌بخشی به تولیدات کشور و ارتقای صادرات فناوری‌های پیشرفته برای نقش‌آفرینی جدی این دسته از تولیدات و صادرات غیرنفتی در اقتصاد کشور را امری ضروری می‌داند.