مصرف مشروبات الکلی امروزه یکی از مهمترین دلایل افزایش مرگ و میر در جهان است. برای مثال با تاثیرگذاری مصرف مشروبات الکلی بر بیماری‌های قلبی، بی‌نظمی‌های رفتاری و ذهنی، تصادف‌های جاده‌ای و حتی با تاثیرگذاری بر خودکشی نرخ مرگ‌ومیر در جوامع افزایش یافته است.
گروه پژوهش و بررسی‌های خبری با توجه به اهمیت موضوع در گزارش‌های متنوعی موضوع مصرف مشروب توسط برخی افراد را مورد بررسی قرار داده است.
در نخستین گزارش با عنوان «الکل، قاتل سه میلیون نفر در جهان» گفته شد؛ امروزه یکی از نگرانی‌ها و به عبارتی مسائل جوامع مختلف از جمله کشورهای غربی، مصرف مشروبات الکلی است. اگرچه در این زمینه بسیاری از کشورها قوانینی تصویب کرده‌اند اما آمارهای بین‌المللی بیانگر افسارگسیختگی سوءمصرف این نوشیدنی‌هاست؛ به‌گونه‌ای که گزارش سازمان جهانی بهداشت(WHO) نشان می‌دهد سالانه در جهان، مرگ ۳ میلیون نفر در اثر مصرف مشروبات الکلی ثبت می‌شود.
در گزارش دوم با عنوان «پیامدهای خانوادگی و اجتماعی مصرف مشروبات الکلی/ چه باید کرد؟» این موضوع توسط کارشناسان مطرح شد که مصرف مشروبات الکلی به دلیل پیامدهای متفاوتی که دارد، نه یک مساله شخصی بلکه یک مساله اجتماعی و چند بعدی است.
در گزارش سوم با عنوان «استفاده از لوله یخچال برای تهیه مشروبی که باعث کوری و مرگ شد!» پژوهشگر ایرنا به سراغ شماری از فروشندگان و مصرف‌کنندگان مشروبات الکی رفت تا ببیند خریدوفروش چگونه اتفاق می‌افتد.
اکنون در گزارش چهارم، وضعیت مصرف و دلایل خطرناک بودن مصرف مشروبات الکلی از زبان کارشناسان را مورد واکاوی قرار می‌دهیم.
مسمومیت و مرگ در البرز و هرمزگان
در ایران نیز هرازچندگاهی شاهد اخباری مبنی بر مرگ افراد در اثر مسمومیت مصرف مشروبات الکلی هستیم. انتشار خبر مسمومیت با الکل تقلبی در استان البرز بار دیگر موضوع مصرف این ماده غیرقانونی را در ایران به صدر اخبار آورد. به گفته «حسین فاضلی هربکندی» رئیس کل دادگستری استان البرز، تعداد فوتی‌های ناشی از مسمومیت الکل در کرج در یک هفته گذشته (هفته آخر خرداد ۱۴۰۲) به ۱۷ نفر رسیده است.
وی از بازداشت ۹ نفر از متهمان این واقعه خبر داده و گفته، این افراد عوامل اصلی تولید و عرضه مشروبات الکلی هستند که با اضافه‌کردن آب و محلول‌های دیگر به الکل صنعتی متانول، مشروبات الکلی مسموم را عرضه و توزیع می‌کردند.
حادثه مسمومیت ۱۹۱ نفر در استان البرز بر اثر مصرف الکل صنعتی بار دیگر موضوع سوء مصرف این ماده و خطرات آن را به صدر اخبار آورد
همزمان، حادثه مشابه دیگری در هرمزگان رخ داد. «محمود حسین پور» رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان دوم تیرماه اعلام کرد: ۱۹ نفر بر اثر مسمومیت با الکل متانول در استان هرمزگان جان باختند.
مشابه این اخبار هر از گاهی در رسانه‌ها منتشر می‌شود و توجه مردم و مسئولان را به عمق فاجعه‌ای انسانی که کنار گوش ما در شهرهای کوچک و بزرگ در طول سال رخ می‌دهد، جلب می‌کند و البته بعد از مدتی دوباره فراموش می‌شود. مرگ‌هایی که ممکن است قله کوه بزرگی باشد که بخشی از آن پنهان است و آسیب‌های پیدا و پنهان مختلفی را رقم می‌زند.
اجرای حد شرعی برای مصرف مشروبات الکلی
طبق ماده ۲۶۴ قانون مجازات اسلامی، مصرف مشروبات الکلی در ایران جرم است. براساس این ماده قانونی، مصرف مُسکر از قبیل خوردن، تزریق و تدخین آن، کم باشد یا زیاد، جامد باشد یا مایع، مست کند یا نکند، خالص باشد یا مخلوط به‌گونه‌ای که آن را از مُسکر بودن خارج نکند، موجب حد است. تبصره: خوردن فقاع (آب جو مُسکر) موجب حد است هر چند مستی نیاورد.
در ماده ۲۶۵ این قانون نیز آمده است: حد مصرف مُسکر، ۸۰ ضربه شلاق است و البته در ماده ۲۶۶ نیز تاکید شده غیرمسلمان فقط در صورت تظاهر به مصرف مُسکر، محکوم به حد می‌شود و اگر مصرف مُسکر توسط غیرمسلمان علنی نباشد اما مرتکب در حال مستی در معابر یا اماکن عمومی ظاهر شود به مجازات مقرر برای تظاهر به عمل حرام محکوم می‌شود.
اکنون تولید و مصرف این ماده زیرزمینی شده است. برخی افراد به شکلی این ماده را یا در خانه به صورت دستی تهیه می‌کنند یا انواع دست‌ساز داخلی یا برندهای خارجی آن را از فروشندگان تهیه می‌کنند. برخی نیز با توجه به روند افزایشی مصرف این مشروبات، اقدام به تولید مشروبات الکلی سمی و مرگ‌آور کرده و به دنبال منافع مالی هستند و برای آنها اهمیتی ندارد که اقدام آنها چه پیامدهایی برای دیگران دارد.
خطرناک و مرگ‌آور
اما کدام دسته از مشروبات الکلی خطرناک و مرگ‌آورند. مشروبات الکلی به طور کلی به دو دسته مشروبات خارجی و مشروبات دست‌ساز تقسیم می‌شوند. مشروبات الکلی دست‌ساز به طور عمده از انگور، کشمش یا خرما تهیه می‌شود. مساله اصلی در تولید این مشروبات استفاده از الکل متانول یا همان الکل چوب است. این همان ماده‌ای است که بر خلاف الکل اتانول، حتی مصرف اندک آن می‌تواند خطر کوری یا حتی مرگ را در پی داشته باشد.
«دکتر شاهین شادنیا» رئیس بخش مسمومیت بیمارستان لقمان تهران می‌گوید: ماده اصلی در مشروبات الکلی، اتانول است که از تخمیر طبیعی (میوه‌ها یا غلات مثلا انگور یا خرما) به دست می‌آید. این ماده باعث مسمومیت نمی‌شود بلکه مصرف بیش از حد آن موجب عدم تعادل، پرخاشگری، خواب آلودگی و ناهماهنگی بین عضلات و فعالیت‌های مغزی می‌شود و معمولا این عوارض بلافاصله بعد از مصرف زیاد دیده می‌شود؛ اما مصرف بسیار اندک الکل متانول بسیار خطرناک است و موجب کوری یا مرگ می‌شود؛ هرچند بروز عوارض آن فوری نبوده و زمان‌بر است و بین ۱۲ تا ۷۲ ساعت طول می‌کشد تا عوارض آن آشکار شود. زمانی که دیگر کار از کار گذشته است و فرد دچار آسیب‌های جبران ناپذیر شده است.
آمارها از مصرف و فوتی‌های مشروبات الکلی در ایران
زیرزمینی و مخفی بودن خریدوفروش و مصرف مشروبات الکلی سبب‌شده آمار و ارقام درستی از میزان مصرف و چرخه اقتصادی مصرف این فرآورده‌ها در کشور حداقل در رسانه‌ها وجود نداشته باشد. سازمان پزشکی قانونی نیز بر خلاف آمار سایر حوادث همچون مسمومیت با مونوکسیدکربن، غرق‌شدگی، سوختگی، برق گرفتگی و تصادف‌های رانندگی، آمار مسموم‌شدگان یا فوتی‌های مشروبات الکلی را به صورت منظم و سالانه اعلام نمی‌کند. اما برای نخستین‌بار دکتر «عباس مسجدی» رئیس سازمان پزشکی قانونی در نشست خبری خرداد ۱۴۰۲ و بعد از انتشار اخبار فوتی‌های الکل در البرز در پاسخ به خبرنگاران آمار فوتی‌های الکل در سال ۱۴۰۱ را ۶۴۴ نفر اعلام کرد که به گفته او نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۳۰ درصد رشد داشته است.
آمار رسمی دقیقی از میزان مصرف مشروبات الکلی در ایران وجود ندارد اما برای نخستین‌بار رئیس سازمان پزشکی قانونی از مرگ ۶۴۴ نفر بر اثر مصرف الکل در سال ۱۴۰۱ خبر دادسازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸ میزان سرانه مصرف الکل خالص در ایران را یک لیتر به ازای هر فرد بالای ۱۵ سال اعلام کرد. بر اساس این گزارش، سرانه مصرف الکل خالص برای مردان ایرانی در هر سال حدود ۱.۹ لیتر و برای زنان حدود ۰.۱ لیتر است؛ طبق این گزارش، هر ایرانی بالای ۱۵ سال به طور متوسط سالانه یک لیتر الکل خالص مصرف می‌کند.
اکنون جمعیت بالای ۱۵ سال ایران حدود ۶۷ میلیون نفر است. بنابراین می‌توان برآورد کرد که سالانه حدود ۶۷ میلیون لیتر الکل خالص در ایران مصرف می‌شود و با توجه به اینکه مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی، این نوشیدنی غیرقانونی را با درصدهای خلوص متفاوت مصرف می‌کنند اگر به طور متوسط مشروبات الکلی ۲۵ درصد را مبنای محاسبه قرار دهیم سالانه حدود ۲۶۸ میلیون لیتر انواع مشروبات الکلی دست‌ساز و برند خارجی در ایران مصرف می‌شود.
در مورد میزان مصرف مشروبات الکلی در ایران تاکنون آمار رسمی اعلام نشده اما پیشتر دکتر «علی‌اکبر سیاری» معاون بهداشت اسبق وزارت بهداشت در سال ۱۳۹۴ میزان مصرف الکل در ایران را در آن زمان حدود ۴۲۰ میلیون لیتر اعلام کرد که نزدیک به ۱.۶ برابر میزان متوسط اعلام‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی است.
افزایش قیمت مشروبات الکلی برند سبب گرایش بیشتر مصرف‌کنندگان این نوشیدنی غیرقانونی به فرآورده‌های ارزان‌تر دست‌ساز یا تولید آن در خانه شده است. جست‌وجو در سایت‌های فروش آنلاین نوشیدنی‌های الکلی خارجی نشان می‌دهد قیمت هر لیتر آن به طور متوسط حدود ۴۰۰ هزار تومان و قیمت هر لیتر نوشیدنی الکل دست‌ساز حدود ۲۰۰ هزار تومان است.
اگر همان میزان حدود ۲۶۸ میلیون لیتر مصرف سالانه مشروبات الکی را در ایران در نظر بگیرم و فرض کنیم نیمی از مصرف مشروبات الکلی در ایران فرآورده‌های وارداتی و نیمی دست‌ساز است در این صورت با این قیمت‌های اعلامی، حجم بازار مشروبات الکلی در ایران سالانه بیش از ۸۰ هزار میلیارد تومان می‌شود! اقتصادی که به طور کامل زیرزمینی است و خطرات و آسیب‌های پنهان آن از جمله کوری و مرگ، گریبان جوانان و جویندگان این نوشیدنی غیرقانونی را می‌گیرد.