پریگوژین، رئیس گروه واگنر روز گذشته در بیانیه‌ای ارتش روسیه را به حمله علیه مواضع این گروه متهم کرد. وی همچنین مدعی تصرف پایگاه‌های نظامی شهر روستوف شد. وزارت دفاع روسیه و شخص پوتین پریگوژین را به خیانت متهم کرده اند و سازمان امنیت روسیه در حال پیگیری پرونده امنیتی این گروه است.
این اخبار، به شایعاتی از جمله امکان کودتا در مسکو دامن زده است. اما گروه واگنر چیست و چه جایگاهی در روسیه دارد؟
گروه واگنر دقیقا چیست؟
اگرچه بسیاری از گزارش‌های رسانه‌ای این گروه را به عنوان یک شرکت پیمانکار نظامی خصوصی ( private military contractor ) معرفی می‌کنند، نحوه عملکرد این گروه، این تعریف را به چالش می‌کشد. شرکت خصوصی نظامی، با در اختیار داشتن تسلیحات و سربازان آموزش دیده، در عملیات‌های نظامی به جای ارتش رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال گزارش‌های متعددی قرارداد بهره برداری دولت آمریکا از سربازان شرکت‌های خصوصی نظامی به جای سربازان ارتش درعملیات‌های نظامی در عراق و افغانستان را اثبات می‌کند.
گستره عملیاتی واگنر به اوکراین محدود نمی‌شود؛ گزارش‌هایی از فعالیت این گروه در سوریه، ونزوئلا و برخی کشورهای آفریقایی وجود دارد و حتی حمله ۷ فوریه ۲۰۱۸ به ارتش آمریکا در دیرالزور به این گروه نسبت داده شده است
با این حال، فعالیت هر گروه نظامی خصوصی در روسیه غیرقانونی است. به همین دلیل هم هیچ فعالیت تجاری و تامین مالی به نام گروه واگنر ثبت نشده. بنابراین نمی‌توان واگنر را دقیقا یک شرکت خصوصی نظامی نامید. این مسئله باعث می‌شود اطلاعات چندان دقیقی از ماهیت اصلی این گروه وجود نداشته باشد. بیشتر اطلاعات مربوط به واگنر، گمانه زنی رسانه‌ای و یا نتیجه فعالیت روزنامه‌نگاران تحقیقی است.
به هر حال، واگنر شبکه‌ای از گروه‌ها و افراد مختلف است که از طرف یک مرکزیت واحد به هم مربوط می‌شوند و در نقاط مختلف جهان فعالیت‌های متفاوتی انجام می‌دهند؛ از آموزش امنیتی و مشاوره سیاسی و نظامی گرفته، تا جمع آوری اطلاعات و عملیات نفوذ. همچنین واسطه‌گری مالی و قراردادهای تجاری.
اولین نمایش گروه واگنر به سال ۲۰۱۴ باز می‌گردد؛ زمانی که روسیه کریمه را به اشغال خود درآورد و تحرکاتی در استان‌های شرقی اوکراین آغاز کرد. در همان زمان اخبار مختلفی از نقش گروه واگنر در کمک به ارتش روسیه منتشر شد. البته گستره عملیاتی واگنر به اوکراین محدود نمی‌شود؛ گزارش‌هایی از فعالیت این گروه در سوریه، ونزوئلا و برخی کشورهای آفریقایی وجود دارد و حتی حمله ۷ فوریه ۲۰۱۸ به ارتش آمریکا در دیرالزور به این گروه نسبت داده شده است.
اگرچه گزارش‌های ابتدایی گروه واگنر را تنها دارای ۵۰۰۰ سرباز اعلام می‌کرد، در ماه‌های گذشته وزارت دفاع بریتانیا مدعی شده بود واگنر ۵۰ هزار سرباز را در جنگ اوکراین رهبری می‌کند. چنانچه گزارش رسانه‌های غربی تایید کرده‌است، اشغال کامل باخموت هم با هدایت و رهبری واگنر انجام شده است.
رهبران واگنر چه کسانی هستند؟
رسانه‌ها پریگوژین را که حالا در حال دعوت به شورش مسلحانه در روسیه است، به عنوان رهبر این گروه معرفی کرده‌اند. او در زمان حکومت شوروی زندانی بود و همزمان با فروپاشی شوروی آزاد شد. اولین فعالیت‌های اقتصادی او به فروش ساندویچ‌های هات داگ مربوط است و از همین طریق توانست رستوران‌هایی در روسیه ایجاد و قراردادهایی با دولت روسیه منعقد کند. پذیرایی از میهمانان پوتین باعث شد پریگوژین با لقب «آشپز پوتین» شناخته شود. تاسیس واگنر به او نسبت داده شده است. شخص دیگری که در بنیان‌گذاری واگنر مطرح است دیمیتری اوتکین، یکی از فرماندهان سابق نظامی روسیه است. ظاهرا نام واگنر به علایق او به یک آهنگساز آلمانی مربوط است.
واگنر چه ارتباطی با دولت روسیه دارد؟
برخی گزارش‌ها مدعی شده‌اند، دولت روسیه از گروه واگنر به جای ارتش استفاده می‌کند تا منافع خود را دنبال کند. استفاده از این گروه در مواردی که امکان مداخله مستقیم ارتش روسیه وجود ندارد یا پر هزینه است، اهمیت زیادی دارد. همچنین برخی گزارش‌ها از بهره‌برداری واگنر از منابع طلا و الماس برای هزینه عملیات‌های خود خبر می‌دهند که مسئله تامین مالی حضور ارتش روسیه در مناطق مختلف جهان را حل می‌کند.
رسانه‌های غربی مدعی ارتباط ستاد مشترک ارتش روسیه با واگنر و حتی تامین مالی آن هستند. بر این اساس واگنر به طور مرتب از زیرساخت‌های نظامی روسیه استفاده کرده است. برای مثال ظاهرا مجروحین عملیات علیه نیروهای آمریکایی در دیرالزور به بیمارستان‌های نظامی روستوف و مسکو منتقل شده اند. به گزارش دولت آمریکا محل آموزش نیروهای واکنش همان محل نیروهای ویژه روسیه است. همچنین استفاده مرتب از هواپیماهای ترابری نظامی ارتش روسیه برای انتقال سربازان واگنر به نقاط مختلف جهان این رابطه را تایید می‌کند.
در نتیجه برخی واگنر را شاخه‌ای غیر رسمی از ارتش روسیه می‌دانند که منافع مسکو را تامین می‌کند. همچنین گزارش‌هایی واگنر را نیروی نیابتی روسیه در عملیات‌های برون مرزی معرفی کرده اند. همین مسئله باعث می‌شود توانایی گروه واگنر برای ایجاد خطرات جدی و یا کودتا به چالش کشیده شود.
چرا که در صورت اتکای واگنر به مهمات، افراد و پشتیبانی ستاد مشترک ارتش روسیه برای فعالیت، این گروه از قدرت مانور قابل توجهی در مقابل ارتش روسیه برخوردار نیست و نمی‌تواند شورش موفقی را طرح ریزی کند. به هر روی ماهیت واگنر در روایت رسمی روسیه، یک گروه خصوصی و در روایت روزنامه‌نگاران و دولت‌های غربی یک شاخه از ارتش روسیه است.
واگنر به دنبال چیست؟
با این حال نمی‌توان واگنر را دقیقا برابر با ارتش روسیه فرض کرد و به طور کل از استقلال نسبی واگنر که می‌تواند خطراتی برای روسیه ایجاد کند، صرف نظر کرد. سخنرانی امروز پوتین و بیانیه وزارت دفاع نشان داد تحولات مربوط به گروه واگنر می‌تواند با تحریکات و عملیات‌های فریب دولت‌های غربی، خطرات بیشتری به دنبال داشته باشد.
در صورت اتکای واگنر به مهمات، افراد و پشتیبانی ستاد مشترک ارتش روسیه برای فعالیت، این گروه از قدرت مانور قابل توجهی در مقابل ارتش روسیه برخوردار نیست و نمی‌تواند شورش موفقی را طرح ریزی کند
از ابتدای مداخله واگنر در اوکراین، خبرهای زیادی از اختلافات رهبران واگنر و فرماندهان نظامی روسیه منتشر شده بود. اگر چه بیشتر اختلافات مربوط به درخواست پریگوژین برای مهمات بیشتر بود که با مخالفت وزارت دفاع روسیه همراه می‌شد، بخشی از این اختلافات هم، به دلیل تلاش وزارت دفاع روسیه برای کنترل بیشتر بر گروه واگنر ایجاد شده بود که با اعتراضات پریگوژین همراه شد.
جاه‌طلبی‌های پریگوژین، فرماندهان نظامی در مسکو را نسبت به ضرورت کنترل بیشتر اختیارات واگنر حساس کرد. اگرچه ابتدائا دولت روسیه از فعالیت گروه واگنر در اوکراین برای کاهش هزینه و تلفات ارتش روسیه استقبال کرد، با این‌حال جاه‌طلبی واگنر به خصوص بعد از فتح باخموت نگران کننده شد. بطوری که در ماه‌های اخیر شواهدی از تلاش وزارت دفاع روسیه برای در اختیار گرفتن کنترل سربازان گروه واگنر دیده شده است. چنانچه گفته شد شرکت‌های خصوصی نظامی در روسیه قانونی نیستند در نتیجه دولت می‌تواند در صورت لزوم واگنر را سرکوب کند.
با وجود تحرکاتی که واگنر در روسیه آغاز کرده، و با تایید احتمال اثرگذاری این تحرکات بر مواضع روسیه در اوکراین، فعلا شرایط روسیه در کنترل دولت این کشور است است. اگرچه هنوز برای پیش بینی اتفاقات آینده روسیه زود است، با این‌حال رسانه‌های غربی تلاش می‌کنند با دامن زدن به اختلافات بیشتر، مشکلات ناشی از عدم همراهی واگنر با ارتش روسیه را بزرگنمایی کنند؛ همچنین به نظر می‌رسد ادعای احتمال کودتا و شورش موثر در داخل روسیه یک جنجال رسانه‌ای باشد.