به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، نشست علمی «تحلیل و بررسی سریال نون خ ۴»، با محوریت ارائه مجموعه پژوهش های اداره کل سنجش مخاطب مرکز تحقیقات در خصوص فصل چهارم سریال «نون خ» و هم افزایی بخشهای پژوهشی و تولیدی سازمان، یکشنبه ۲۸ خرداد با حضور مهدی فرجی تهیه کنندة سریال و غلامرضا الماسی مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک، در اتاق جلسات مرکز تحقیقات برگزار شد.
دکتر آزاده سالمی، مدیر گروه علوم شناختی و اثرسنجی مرکز تحقیقات، با اشاره به اینکه از میان سریال هایی که پخش آنها از ابتدای سال ۱۴۰۲ آغاز شده، «نون خ ۴» بالاترین میزان بیننده را داشته و همراه با جاذبه های هنری، به مجموعه ای از راهبردهای توصیه شده در سند تحول رسانة ملی پرداخته است، تحلیل و بررسی آن را حائز اهمیت دانست. وی افزود اداره کل سنجش مخاطب تلاش کرده با اجرای چهار گروه از پژوهش های کمّی و کیفی که هر یک به بخشی از سریال «نون خ ۴» نور می تابانند، این اثر هنری و رویکرد مخاطبان و خبرگان نسبت به آن را از زوایای مختلف مورد مطالعه قرار دهد.
نظرسنجی و پیمایش های کمّی، نتایج تعمیم پذیری به مخاطبان سریال در سطح کشور ارائه می‌کنند؛ داده کاوی و تحلیل کلان داده ها در فضای مجازی که با همکاری اتاق وضعیت معاونت فضای مجازی صورت گرفته است، به تحلیل شناختی واکنش های کاربران فضای مجازی به این سریال کمک می کند؛ در تحلیل کیفی نشانه شناختی، نحوة بازنمایی راهبرد روایت‌گری و تسهیل گری پیشرفت همه جانبه کشور در سریال واکاوی شده است؛ و کارنامه ارزیابی جامع سریال، مؤلفه های گوناگونی را شامل می شود که ارزیابی خبرگان از سریال به لحاظ زیبایی شناختی و محتوایی، یکی از آنهاست.
دکتر محسن شاکری‌نژاد رئیس مرکز تحقیقات، با اشاره به تلاش مجدّانه همکاران مرکز تحقیقات در اجرای صحیح و دقیق و ارائه سریع پژوهش ها، از تعامل سازنده شبکه یک سیما با مرکز تحقیقات و اهتمام گروه فیلم و سریال آن شبکه به ارائه بازخورد و استفاده از پژوهش های مرکز قدردانی کرد. وی تأکید کرد این رویکرد، برای اثربخشی پیام های کلیه شبکه های رسانه ملی پراهمیت است، به ویژه در عصری که رسانه های برودکست (پخش گسترده و جمعی) در تمام دنیا به واسطة گسترش فضای مجازی با چالشهای جدی در جذب مخاطب مواجه هستند و در کشور ما نیز شبکه نمایش خانگی به عنوان رقیب جدی صداوسیما در عرصة سرگرمی فعالیت می کند.
از نگاه رئیس مرکز تحقیقات سازمان، روندهای جهانی که حاکی از کاهش مخاطب رسانه های جمعی است، نباید توجه ما را نسبت به مخاطب شناسی کاهش دهد یا رسانة ملی را از تلاش برای ارتقای کیفی تولیدات و حفظ جایگاهش در فضای ارتباطی و افکار عمومی جامعه بازدارد. وی تأکید کرد با وجود اهمیت میزان مخاطب، این مؤلفه به تنهایی قادر نیست تصویر جامعی در ارزیابی سریال ها ارائه دهد. به همین دلیل مرکز تحقیقات، علاوه بر سنجش کمّی میزان مخاطبان، تحلیل های عمیق و کیفی محتوا و همچنین کارنامة ارزیابی جامع سریا لها را در دستور کار دارد که عوامل مختلفی مثل ملاحظات تولید و پخش را نیز دربرمی گیرد. درخصوص سریال «نون خ ۴»، دکتر شاکری نژاد خاطرنشان کرد، این سریال در شرایطی تولید و پخش شد و توانست مخاطبان گسترده ای به دست آورد که علاوه بر چالش های جهانی و بومی فضای ارتباطات، با فضای ملتهب سیاسی و اجتماعی در کشور مواجه بود و این امر، درایت آقای فرجی را برجسته می سازد که هم سازمان و ملاحظاتش را می‌شناسد و هم با هنرمندان در ارتباط است. دکتر شاکری‌نژاد اظهار امیدواری کرد مجموعه پژوهش‌ها در خصوص مجموعه تلویزیونی «نون خ»، برای تولید فصل های آینده این سریال و سایر تولیدات رسانة ملی راه گشا باشد.
در ادامه جلسه، دکتر سیدعلی موسوی، مدیرکل سنجش مخاطب مرکز تحقیقات، به مسیری که در فرایند طراحی و اجرای مجموعه پژوهش ها در تحلیل و بررسی سریال «نون خ ۴»، از پیش از آغاز سال ۱۴۰۲ طی شد و تعامل با مرکز طرح، برنامه و ارزیابی سیما و شبکه یک سیما برای دستیابی به اهداف و خلاصه داستان سریال اشاره کرد که به رصد میزان بیننده و رضایت از سریال ها در ایام نوروز؛ و پیمایش در خصوص نظر مخاطبان مناطق کردنشین و غیرکردنشین در مورد محتوای سریال منجر شد. همچنین با اجرای پژوهش های کیفی، داده کاوی و کارنامه ارزیابی جامع، تلاش شد ارزیابی ۳۶۰ درجه در زمینة سریال ها صورت گیرد و به دغدغة همیشگی که در مورد نگاه جامع نگر در ارزیابی تولیدات سازمان وجود داشته، پاسخ داده شود. دکتر موسوی با تشکر از همکاری ها و هم افزایی که بین مرکز تحقیقات و بخشهای تولیدی شکل گرفته و اینکه نتایج نظرسنجی های مرکز در تصمیم گیریهای سازمان لحاظ می شود، پیشنهاد کرد از ظرفیت های موجود در مرکز تحقیقات، برای همفکری با بخشهای تولید در مراحل پیش از پخش برنامه ها و سریالها، به ویژه در مورد فصل های جدید آنها بهره گرفته شود؛ چنانکه در مواردی در گذشته، تجربة چنین همکاری وجود داشته است.
غلامرضا الماسی، مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک، سخنان خود را با محوریت دغدغه دیرین های که درمورد هم افزایی بین بخشهای تولید و پژوهش؛ و در ساحت گسترده‌تر، بین فضای علمی و دانشگاهی با بازار کار، صنعت یا تولیدات فرهنگی وجود دارد، آغاز کرد. وی با تأکید بر اینکه شبکه یک و به‌طور ویژه گروه فیلم و سریال، از پژوهشهای کمّی و کیفی در خصوص برنامه‌ها و سریال‌های شبکه استقبال میکند، توضیح داد پژوهشهای مرکز تحقیقات و اطلاعاتی که در خصوص ذائقه و آرای مخاطبان، از منابع دیگر از جمله روابط عمومی به دست شبکه میرسد، در مسیر طراحی و تولید محصولات و تصمیم‌گیریها مثلا در زمینة روز و زمان پخش، بودجه سریال و تولید فصل‌های بعدی به کار می‌رود. الماسی تعامل سازنده بین شبکه یک و مرکز تحقیقات را همچون رفت و برگشت پینگ پنگی توصیف و تأکید کرد در پاسخ به دغدغة مذکور، باید گفت تعامل در جریان است؛ اما حلقه مفقوده در این فرایند، سیستماتیک بودن است. مدلی به دست نیامده که بتواند به پایداری و اثربخشی فرایند هم‌اندیشی و تعامل بین مراجع پژوهشی و بخشهای تولیدی کمک کند و به فرایندی منجر شود که قائم به فرد نبوده، امکان استفاده مناسب از تخصص هر یک از بخشها را به منظور بهبود مجموعه گستردة مؤلفه‌های مؤثر بر کمیت و کیفیت تولیدات فرهنگی فراهم آورد.
در اولین بخش از ارائه نتایج پژوهشهای مرکز، دکتر محبوبه علی‌محمدی، پژوهشگر مرکز تحقیقات خاطرنشان کرد، هماهنگ با روند معمول و متداول مرکز تحقیقات در سنجش مخاطب همزمان با پخش سریالها، سریال «نون خ ۴»، در چندین نوبت نظرسنجی شده است. این نظرسنجی‌ها که بر پایة شاخص‌های گوناگون ساختاری و محتوایی انجام گرفته، امکان مقایسة نظر مخاطبان این سریال را بر اساس تفاوت‌های قومیتی و جغرافیایی فراهم میکند. مهمترین یافته‌های به دست آمده از مقایسة آرای مخاطبان در مناطق کردنشین و غیرکردنشین و همچنین مقایسه یافته‌های پژوهش در خصوص فصل دوم و چهارم سریال حاکی از آن است که سریال «نون خ ۴» در برخی شاخص‌های ساختاری همچون: «انتخاب محل تصویربرداری در مناطق کردنشین غرب کشور»، «استفاده از پوشاک و لباس کردی» و «استفاده از موسیقی کردی»، بیش از ۸۰ درصد مورد پسند مخاطبان کرد و غیرکرد قرار گرفته است. از نگاه بینندگان، این مجموعه تلویزیونی توانسته است در زمینة برخی شاخص‌های محتوایی مانندِ «نمایش خونگرمی و مهربانی مردم مناطق کردنشین»، «ایجاد شادی و نشاط در مخاطب» و «اهمیت حفظ سرزمین» نیز بیش از ۸۰ درصد موفق عمل کند. از دید ۶/۴۶ درصد مخاطبان، سریال «نون خ ۴» در مقایسه با فصل پیشین یعنی «نون خ ۳» بهتر شده است.
در ادامه جلسه، دکتر مهرزاد بهمنی، پژوهشگر مرکز تحقیقات، به ارائه نتایج پژوهش کیفی «نحوة بازنمایی الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت در سریال «نون خ ۴»» پرداخت که با روش نشانه‌شناسی، علاوه بر پیامهای صریح و مستقیم، پیامهای غیرمستقیم و ضمنی سریال را مطالعه کرده است. این پژوهش از یک سو نحوة پرداخت روایی مفاهیم و شاخصه‌های مرتبط با الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت را در سریال بررسی میکند و از سوی دیگر، به واکاوی برداشت‌ها یا خوانش‌هایی می‌پردازد که ممکن است با پیام مد نظر سازندگان سریال، متفاوت باشد. دکتر بهمنی با تأکید بر اهمیت مشارکت مردمی و اقناع افکار عمومی و نخبگان برای اجرایی شدن الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت و نقش رسانة ملی در مقام حامی و پیش‌برنده راهبردها و سیاستهای نظام، خاطرنشان کرد، قالب‌هایی چون سریال، به ویژه با استفاده از جاذبههای طنز، این ظرفیت را دارند که به دور از دلزدگی، امتناع و مقاومت مخاطبان، با بهره‌گیری از زبانی همه‌فهم و ملموس، به آگاهی‌بخشی در خصوص این راهبردها و اقناع مخاطبان در زمینة ملزومات و ضرورت‌های آنها بپردازند. دکتر بهمنی تأکید کرد مطالعه نشانه‌شناختی سریال، حاکی از بازنمایی تقابل و رویایی دو گفتمان «توسعه» در معنای غربی آن و «پیشرفت» (آن گونه که در قالب الگوی اسلامی - ایرانی مورد تأکید قرار می‌گیرد) است.
این سریال با بهره‌گیری از ظرفیتهای نمایشی، وضعیت موجود ایران را به تصویر میکشد و به بازنمایی شبکه‌ای از مسائل می‌پردازد که با شکل‌دهی به توسعه نامتوازن، مانع پیشرفت جامعه به شمار می‌روند؛ از جمله: کاهش آمار ازدواج، پیری جمعیت، تکفرزندی، بیکاری و مهاجرت، چالشهای اقتصادی، مشاغل کاذب و تولیدات غیرمولّد، نیروهای غیرمتخصص، کمبود امکانات و تجهیزات و وارونگی ارزشهای جنسیتی. در کنار طرح مسائل، سریال به حوزة راهکارها و سیاستهای برونرفت از این مسائل نیز وارد میشود و بر مبنای الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت، بر خودکفایی و استقلال، همبستگی و اتحاد، ایستادگی و مقاومت در برابر دشمنان، سبک زندگی ایرانی و اسلامی، جوانگرایی و جانشین‌پروری، اقتصاد مقاومتی و مولّد و هوشیاری در سرمایه‌گذاری تأکید میکند که در قالب راه‌حل‌هایی همگرا و مبتنی بر توسعة متوازن، به پیشرفت همه‌جانبه جامعه منجر شود. در عین حال، سریال با رویکردی نقادانه، در کنار طرح راهکارها، به نقد و ارزیابی آنها نیز می‌پردازد و به شکلی نمادین، هشدار می‌دهد که اگر به حل مسائل توجه نشود، به شکلی دیگر و گاه خطرناک‌تر بروز و ظهور می‌یابند.
مهدی فرجی، تهیه‌کننده سریال «نون خ ۴»، ضمن استقبال از فرصت مغتنمی که برای آگاهی از نقد و تحلیل‌های علمی پژوهشگران مرکز تحقیقات در مورد سریال فراهم شده است، سخنان خود را با تشریح چالش‌هایی که از ابتدا پیش روی ایده تولید سریالی با محوریت قومیت‌ها و به ویژه قومیت کرد وجود داشت، آغاز و سپس به چالشهای ویژه‌تری اشاره کرد که به واسطة شرایط حاکم بر جامعه، تولید و پخش فصل چهارم سریال «نون خ» را تحت تأثیر قرار داد. وی تأکید کرد با وجود همه چالش‌ها، امیدواریم در آینده، سایر قومیت‌ها را هم در آنتن رسانة ملی ببینیم؛ زیرا جاذبههای غنی فرهنگی و جغرافیایی اقوام مختلف کشور، ظرفیتی برای بهتر و جذابتر شدن تولیدات رسانة ملی هستند و همچنین دیده شدن اقوام در رسانة ملی، به حفظ همبستگی و انسجام ملی کمک میکند. فرجی افزود این موضوع، همّت، تدبیر و نیّت رئیس محترم سازمان است و ایشان در دیدارها و گفت‌وگوهای مختلف، بر این مهم تأکید کردهاند.
پس از ارائة دو مجموعه از پژوهشهای کمّی و کیفی مرکز تحقیقات در خصوص سریال «نون خ ۴» و همچنین استماع آرا و پرسش‌های شرکت‌کنندگان در نشست، تهیه‌کننده سریال و مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک، نکاتی را برای رفع ابهامها و پاسخ به پرسش‌ها مطرح کردند. مهمترین موضوعی که مورد تأکید الماسی و فرجی قرار گرفت، این بود که ده بالا و ده پایین، چسبیده به یکدیگر و در دل ایران تعریف شوند، به نحوی که تصور و تفاسیر نمادین دیگری از این دو روستا و اهالی آنها به اذهان متبادر نشود. به همین دلیل در بخشی از داستان، بر این موضوع تأکید شد که اهالی دو روستا با یکدیگر فامیل هستند و در نهایت نیز با همبستگی و انسجام، از مرز و بوم خود دفاع کردند.