در بخش نخست این مطلب، ۵ سفر خارجی رئیس‌جمهوری تا خرداد ۱۴۰۱ مرور شد و در بخش دوم، نتایج دیگر سفرهای خارجی رئیس جمهوری ارائه می‌شود.
تیرماه ۱۴۰۱، ترکمنستان؛ توسعه قرارداد سه‌جانبه، احیای روابط گازی
تا خردادماه ۱۴۰۱ رئیسی به ۵ سفر خارجی رفته بود، تاجیکستان، ترکمنستان، روسیه، قطر و عمان. ششمین سفر به ترکمنستان بود؛ چهارمین کشور بزرگ دارنده ذخایر گازی جهان که دسترسی به آب‌های آزاد ندارد. این جغرافیا به عنوان یک فرصت در اختیار ایران است تا با تجارت گاز این کشور از مسیر خود با کشورهای طرف تقاضا در همسایگی، علاوه بر منافع اقتصادی نقش خود را در بازار تجارت گاز منطقه، پررنگ‌تر کند.
قرارداد تجارت گاز تنها مزیت اقتصادی ندارد، بلکه همه قراردادهای گازی مزایایی امنیتی و سیاسی نیز به همراه دارند، زیرا موجب وابستگی متقابل، همکاری و همسویی کشورهای طرف قرارداد می‌شوند.
قرارداد واردات گاز از ترکمنستان در سال ۱۳۷۵ برای مدت ۲۵ سال منعقد شد. طبق این قرارداد ایران سالانه تا ۱۲ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از این کشور وارد کرد. قیمت پایین گاز ترکمنستان این فرصت را برای ایران فراهم کرده بود تا با خرید گاز از این کشور و افزایش صادرات گاز با قیمت‌های بالاتر به سایر کشورها، سود خوبی نصیب ایران شود. در واقع ترکمنستان؛ ششمین مقصد خارجی رئیسی در ۸ تیرماه برای حضور در نشست سران کشورهای ساحلی دریای خزر و دومین سفر رئیس‌جمهوری به این کشور در ۹ ماهه حضور در دولت سیزدهم بود.
رئیسان‌جمهوری ایران و ترکمنستان با مرور و ارزیابی روند پیشرفت اجرای توافق‌ها و تفاهم‌نامه‌های منعقدشده میان دو کشور تاکید کرد، اجرای کامل این اسناد همکاری، فصلی جدید در تعاملات دو کشور خواهد گشود و روابط اقتصادی و تجاری تهران _ عشق‌آباد را با جهش مواجه می‌کند.
سواپ گاز ترکمنستان دو برابر شد
واردات و سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان طبق توافق ۲ برابر شده و به ۱۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده استبعد از امضای قرارداد سوآپ گاز، ایران برای ۲ برابر کردن حجم سوآپ گاز ترکمنستان گام برداشت و در خردادماه سال ۱۴۰۱ تفاهمنامه آن در همایش انرژی باکو و در جریان بازدید وزیر نفت از نمایشگاه نفت و گاز جمهوری آذربایجان بین طرفین امضا شد.
حدود ۲۰ ماه پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم و عادی‌شدن و به حالت سابق بازگشتن روابط گازی ایران و ترکمنستان، «مجید چگنی» مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران چندی پیش خبر داد «واردات و سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان طبق توافق ۲ برابر شده و به ۱۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است.»
شهریور ۱۴۰۱، ازبکستان
روزهای آخر خردادماه ۱۴۰۲ بود که «غلامرضا نوری قزلجه» رئیس گروه دوستی ایران و ازبکستان گفت طرف ازبکستانی به توسعه و گسترش روابط با ایران بسیار علاقه‌مند است. حجم مبادلات تجاری ایران و ازبکستان ۵۰۰ میلیون دلار است که می‌توان در دو تا سه سال به ۲ میلیارد دلار رساند.
رئیس جمهوری شهریور ۱۴۰۱ برای شرکت در اجلاس شانگهای به ازبکستان رفت. این دومین حضور رئیسی در این اجلاس در دوران ریاست جمهوری خود بود. در این سفر ۱۷ سند همکاری در زمینه‌های توسعه انرژی، صنعت، کشاورزی، ورزشی، حمل‌ونقل ترانزیتی، مبادلات فرهنگی، گمرک، مبادلات تجاری و اقتصادی، بهداشت و دیگر زمینه‌ها، بین وزیران ایران و ازبکستان امضا شد.
به غیر از اسناد امضا شده، «اعلام رسمی عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای توسط رئیس‌جمهوری ازبکستان» و تاکید اعضای شانگهای بر اجرای کامل برجام از مهمترین دستاوردهای این سفر بود. کارشناسان این سفر رئیس‌جمهوری را یکی از پربارترین سفرهای خارجی وی به کشورهای همسایه و منطقه توصیف کردند که علاوه بر امضاء ۱۷ سند، با ۱۱ عضو سران شانگهای دیدار و گفت‌وگو کرد.
شهریور ۱۴۰۱، (سازمان ملل متحد) نیویورک
رئیس‌جمهوری شهریورماه ۱۴۰۱ برای شرکت در هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل رهسپار نیویورک شد. در این سفر از مجموع ۱۳ دیداری که انجام شد، ۶ دیدار رئیس‌جمهوری با همتایانی از فرانسه، بولیوی، سوئیس، فنلاند، صربستان و زیمبابوه، پنج دیدار با نخست‌وزیرانی از پاکستان، عراق، لبنان، ژاپن و ارمنستان و دو دیدار با رئیس شورای اروپا و دبیرکل سازمان ملل انجام شد.
رییس گروه دوستی ایران و ازبکستان: حجم مبادلات تجاری ایران و ازبکستان ۵۰۰ میلیون دلار است که می‌توان طی ۲-۳ سال به ۲ میلیارد دلار رساندمهر ۱۴۰۱، قزاقستان
رئیسی ۲۰ مهرماه ۱۴۰۱ به قزاقستان رفت که با هدف حضور در اجلاس سران کشورهای عضو کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادساز در آسیا (سیکا) بود. این سفر از نظر تجاری و سیاسی دستاوردهایی در زمینه حل‌وفصل مشکلات آسیا و یافتن راهی موثر برای اعتمادسازی در سطوح بالا به همراه داشت. تمرکز سفر این بود که با تضمین امنیت منطقه‌ای برای تهران، دستاورد قابل توجهی برای جذب سرمایه‌گذاری و گسترش زیرساخت‌های تجاری به ارمغان آورد.
هر چند این سفر یک روزه و کوتاه بود اما رئیسی با امیر قطر و همتای آذربایجانی خود دیدار و گفت‌وگو کرد که از نظر سیاسی و تجاری مهم به شمار می‌رود.
بهمن ۱۴۰۱، چین؛ افق روشن‌تر، روابط رو به رشد، ۲۰ سند همکاری
ایران در سیاست خارجی خود به چین به عنوان بازیگر قدرتمند شرقی که سدی در مقابل یکجانبه‌گرایی آمریکایی است و بازیگر مکمل مهم اقتصادی خود، چشم دوخته است و در مقابل چین نیز به ایران همانند بازاری مطلوب نگاه می‌کند که سبب‌شده حجم مبادلات تجاری تهران با پکن از بالاترین رقم نسبت به سایر شرکای ایران، برخوردار باشد.
جدیدترین آمار منتشره از سوی گمرک چین نشان می‌دهد مبادلات تجاری این کشور با ایران در پنج ماهه نخست ۲۰۲۳ به ۶.۵ میلیارد دلار رسیده؛ البته این رقم نسبت به مدت مشابه پارسال تغییر محسوسی نداشته است. بر اساس این گزارش چین در ماه می(اردیبهشت) امسال ۳۷۷ میلیون دلار کالا از ایران وارد و ۸۹۳ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده است.
مولفه‌های بسیاری وجود دارد که چین را به شریک مهم ایران تبدیل کرده است؛
۱. ایران و چین دارای برخی همپوشانی‌ها در حوزه سیاست خارجی‌اند که آنها را در موضوع‌ها و مناطق استراتژیک به یکدیگر نزدیک می‌سازد. در حالی که آمریکا به دنبال منزوی کردن ایران است، توسعه روابط با چین می‌تواند به حضور ایران در عرصه بین‌المللی به عنوان یک بازیگر موثر کمک کند.
۲. چین یک شریک اقتصادی و بازیگر مکمل اقتصادی مهم برای ایران به شمار می‌رود.
۳. تمرکز بیشتر چین بر روابط اقتصادی و تفکیک روابط سیاسی از اقتصادی، می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه زیرساخت‌ها در کشور کمک کند.
۴. روابط با چین برای مسئولان باید فقط براساس نظر کارشناسی و تابلوی راهنمای منافع ملی ایران باشد.
۵. نکته مهم اینکه باید به روابط با چین واقع‌بینانه نگاه کرد و نگاهمان نباید متاثر از تبلیغات جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای علیه توسعه روابط دو کشور قرار گیرد، نباید این تبلیغات ما را از توسعه روابط با چین وا بِدارد. برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین باید به طور جدی مورد پیگیری قرار گیرد.
سفر رئیس‌جمهوری به چین در سال گذشته، نوید بخش افقی روشن‌تر برای مناسبات دوستانه و همکاری‌های راهبردی در مسیر پیش رو بود. چین بزرگترین شریک تجاری جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود و در جریان این سفر ۲۰ سند همکاری و یادداشت‌تفاهم در زمینه‌های مدیریت بحران، گردشگری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، محیط زیست، تجارت بین‌المللی، مالکیت معنوی، کشاورزی، صادرات، بهداشت و درمان، رسانه، ورزش و میراث فرهنگی میان مقامات عالی ایران و چین امضا شد.
در جریان سفر رئیس به پکن، ۲۰ سند همکاری و یادداشت‌تفاهم در زمینه‌های مدیریت بحران، گردشگری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، محیط زیست، تجارت بین‌المللی، مالکیت معنوی، کشاورزی، صادرات، بهداشت و درمان، رسانه، ورزش و میراث فرهنگی میان دو مقام‌های عالی دو کشور امضا شد توافق بر تقویت ارتباط جهت پیشبرد همکاری در زمینه توسعه تجارت الکترونیک، همکاری در زمینه کشاورزی بین ۲ کشور، آمادگی چین برای بهبود امنیت غذایی و ظرفیت تولید کشاورزی به صورت فراگیر، توافق بر تقویت ظرفیت‌های صنعتی و معدنی و سرمایه‌گذاری و توسعه همکاری با هدف افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران و توافق برای تبادل تجربه‌ها و دیدگاه‌ها با هدف فقرزدایی و سلامت، از دیگر نتایج این سفر بود.
دو کشور در حوزه همکاری‌های اقتصادی و توسعه‌ای برآن شدند تا با تسریع در اجرای برنامه همکاری جامع و ادامه افزایش همکاری‌ها در زمینه‌های تجاری، کشاورزی، صنعتی، انرژی تجدیدپذیر، زیرساختی روابط دوجانبه را توسعه بخشند.
توافق برای سرمایه‌گذاری ۳.۵میلیارد دلاری چین در صنعت ایران، تفاهم برای سرمایه‌گذاری ۱۲میلیارد دلاری در صنعت حمل و نقل و ساخت خودرو و پیشنهاد یک بسته ۴۰میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران به اضافه اعلام آمادگی چین جهت ساخت انبوه مسکن دیگر محورهای این سفر بود.
اما روابط ایران و چین ابعاد دیگری نیز دارد، نقش سازنده دیپلماسی چینی در تحولات غرب آسیا اسفند سال گذشته موجب رفع اختلاف هفت ساله میان ایران و عربستان شد که از سرگیری مجدد روابط و تلاش برای گشودن درهای سفارتخانه در دو پایتخت را در پی داشت.
اردیبهشت ۱۴۰۲ – سوریه
روابط ایران و سوریه در چند دهه اخیر از کمترین فراز و فرود برخوردار بوده و داشتن دوست و دشمن منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مشترک باعث عمیق‌تر و راهبردی‌تر شدن روابط فی‌مابین شده است. اشتراک دو کشور در مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی و همسویی و همکاری دو کشور در مسایل مختلف ویژگی خاصی به روابط دو کشور بخشیده است. به طوری که برخی صاحبنظران معتقدند سوری‌ها از صادق‌ترین کشورها در برقراری روابط سیاسی با جمهوری اسلامی ایران هستند، بنابراین روابط با آنها تنها یک انتخاب نیست بلکه یک ضرورت است.
۱۳ سال پس از بحران و جنگ در سوریه و تلاش غرب برای تجزیه این کشور، ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲؛ رییس‌جمهور ایران به دمشق سفر کرد. در این سفر ۱۴ سند همکاری در حوزه‌های مختلف از جمله همکاری تجاری نفت، انرژی، زلزله و امدادرسانی و تسهیل امور زیارتی در حضور روسای جمهور دو کشور امضا شد.
خرداد ۱۴۰۲- دلارزدائی در اندونزی
گسترش روابط با اندونزی به عنوان یکی از کشورهای مهم و موثر در آسیا و جهان که در سازمان‌های مهم منطقه‌ای و بین‌المللی عضویت دارد، در بحبوحه چالش‌های ژئوپلیتیک جهانی برای ایران اهمیت بسیاری دارد.
بزرگترین اقتصاد آسیای جنوب شرقی به دنبال بازارهای جدید برای تنوع بخشیدن به گزینه‌های خود برای صادرات و کاهش اتکا به شرکای تجاری سنتی است که بسیاری از آنها تحت تاثیر تضعیف اقتصاد جهانی و خطرات ژئوپلیتیکی قرار گرفته‌اند.
دولت سیزدهم که تلاش می‌کند، با هدف خنثی کردن آثار تحریم، استفاده از دلار را در تجارت خارجی ایران به حداقل برساند، تفاهمنامه استفاده از ارزهای ملی را با اندونزی امضا کرد و قرار است از این پس ۲ کشور از پول ملی خود به جای دلار آمریکا استفاده کنند.
هدف دولت این است که حجم مبادلات تجاری دو کشور به سطح ۲۰ میلیارد دلار افزایش یابد.
روز اول خرداد ۱۴۰۲؛ سفر رئیسی به اندونزی انجام شد. هدف از این سفر ترمیم روابط کم رمق ایران با «آسه‌آن» بود. پیش از سفر رئیسی به جاکارتا، مقام‌های اقتصادی اندونزی در توصیف این سفر از امضای توافقنامه «تجارت ترجیحی» میان ایران و اندونزی خبر دادند. توافقنامه‌ای که بر اساس آن، مبادله کالا و خدمات بین دو کشور بدون انتقال پول و به‌صورت تهاتری انجام می‌شود.
۱۱ سند همکاری میان تهران و جاکارتا به امضا رسید که تفاهم‌نامه‌های تجاری، لغو روادید، مبادلات فرهنگی، همکاری نظارتی بر تولید فرآورده‌های دارویی، همکاری در زمینه‌های علمی و فناوری و همکاری دو جانبه نفت و گاز از جمله اسناد همکاری امضا شده بین دو کشور بود.
حتی عضویت و پویا بودن در سازمان‌های منطقه‌ای مانند شانگهای، اکو و غیره تنها یک موضوعی سیاسی، تشریفاتی یا تبلیغاتی نیست، بلکه در قالب این سازمان‌ها؛ می‌توان همکاری‌های اقتصادی یا سیاسی درون منطقه‌ای خوبی را شکل داد که به نفع همه کشورها باشدداده‌های وزارتخانه اقتصاد اندونزی نشان می‌دهد تجارت میان اندونزی و ایران در فاصله ژانویه تا مارس به ۵۴.۱ میلیون دلار رسیده است، در حالی که ارزش تجارت دوجانبه با بیش از ۲۳ درصد افزایش به ۲۵۷.۲ میلیون دلار در سال گذشته رسیده است.
«جانی مارتا» مدیر مذاکرات دوجانبه در وزارت بازرگانی اندونزی گفته ایران یک شریک تجاری غیرسنتی برای اندونزی است و امیدواریم با این ساز وکار اقتصادی بتوانیم دسترسی به بازار و فرصت‌های صادراتی خود را در خاورمیانه و ایران افزایش دهیم.
آمریکای لاتین ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا
در عرصه سیاست خارجی، شکار فرصت‌ها در نقاط مختلف جهان و چشم بستن بر فاصله جغرافیایی، از جمله گزاره‌های اصلی در بهبود وضعیت اقتصادی کشور است حتی اگر این فاصله حدود ۱۲ هزار کیلومتر تا آمریکای لاتین باشد.
شواهد حاکی از آن است دولت سیزدهم به دنبال تقویت روابط با آمریکای لاتین است که البته زیرساخت‌های مورد نیاز آن باید تهمید شود.
در تور ۵ روزه آمریکای لاتین رییس‌جمهوری به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا در ۲۲ خرداد ۱۴۰۲، ۳۵ سند تفاهم و توافق با این سه کشور در حوزه‌های مختلف اعم از انرژی صنعت و معدن و نیروگاه به امضا رسید. اساس کار این بود در ابتدا صدور خدمات فنی مهندسی و دوم صادرات محصولات دانش بنیان و سوم تامین مواد اولیه با قیمت مناسب و چهارم ایجاد بازارهای جدید صورت بگیرد.
محمد نسیمی عضو تیم همراه رئیس جمهور، در تشریح سفر رئیسی به آمریکای لاتین گفت: در این سفر دوره‌ای سه کشور ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه همکاری‌های گسترده اقتصادی، سیاسی و امنیتی مورد توافق قرار گرفت.
یکی از نکات مهم این سفر در ونزوئلا و حوزه نفت و انرژی بود که قرار شد تبادلات بسیار گسترده‌ای انجام شود و تجارت میان ایران و کشورهای آمریکای لاتین تسهیل گردد و موانع گمرکی و مقرارت دست و پا گیر حتی‌المقدور برطرف شود. استفاده از پول‌های ملی به جای دلار به عنوان هدف‌گذاری این سفرها قرار گرفت و طرفین در این راستا توافقاتی انجام دادند.
انعقاد ۵ قرارداد دانش بنیان به ارزش ۹۰ میلیون دلار
رئیسی، رهاورد سفر خود به آمریکای لاتین را چنین تشریح کرد: «در زمینه انرژی تفاهم‌نامه‌هایی در حوزه بالا دستی و پایین دستی منعقد شد که اگر اجرایی شود به دنبال اقداماتی که در این دو سال صورت گرفته گام‌های موثری برداشته می‌شود.
در صنعت تراکتورسازی و خودروسازی در ونزوئلا سرمایه‌گذاری داشتیم ولی حدود ۹ سال تعطیل و نیمه تعطیل بود که این کارخانجات فعال و احیا شدند. همچنین در خصوص مواد معدنی ذخایر خوبی در آمریکای لاتین موجود است، ۵ قرارداد دانش بنیان با بخش خصوصی به ارزش ۹۰میلیون دلار نیز منعقد شد.
با کوبا به دلیل توانایی آنها در زیست فناوری، توافق شد که کارگروهی فعال شود و افراد آن هم تعیین شدند تا کار فناورانه بین ایران و کوبا فعال گردد. در حوزه تجارت آزاد و کار اقتصادی، در آمریکای لاتین بازارهایی است که ایران از آن استقبال می‌کند.
شرکت مپنا کارهای خوبی در بخش نیروگاهی انجام داده است و محصولات ارزشمندی ارائه شد. توربین‌های ایران بالاتر از استانداردهای سطح جهان است و در دنیا و آمریکای لاتین مشتریبسیاری دارد.»
در سطح بین‌المللی توسعه روابط با تمامی کشورهایی که تمایل به همکاری سازنده دارند، اهمیت بالایی دارد، زیرا هرچه شرکای سیاسی و اقتصادی یک کشور متعدد باشد، آن کشور چه از لحاظ سیاسی و چه اقتصادی کمتر آسیب‌پذیر خواهد بودکلام پایانی
نظامِ جدید برای عبور یا کاهش وابستگی به هژمونی آمریکا، کشورهای درحال توسعه و به ویژه خاورمیانه را در برگرفته و تحولات شگرفی در دنیا در این زمینه در حال روی دادن است. به عنوان مثال اکنون متحدان استراتژیک آمریکا در منطقه، با رقیب او یعنی چین وارد رابطه عمیق و استراتژیک شده‌اند که از آن جمله می‌توان به گسترش فزاینده روابط پکن- ریاض اشاره کرد.
بنابراین در سطح بین‌المللی توسعه روابط با تمامی کشورهایی که تمایل به همکاری سازنده دارند، اهمیت بالایی دارد، زیرا هرچه شرکای سیاسی و اقتصادی یک کشور متعدد باشد، آن کشور چه از لحاظ سیاسی و چه اقتصادی کمتر آسیب‌پذیر خواهد بود.
در این مسیر، عضویت و پویا بودن در سازمان‌های منطقه‌ای مانند شانگهای، اکو و غیره تنها یک موضوعی سیاسی، تشریفاتی یا تبلیغاتی نیست، بلکه در قالب این سازمان‌ها؛ می‌توان همکاری‌های اقتصادی یا سیاسی درون منطقه‌ای خوبی را شکل داد که به نفع همه کشورها باشد.
اسناد و تفاهم‌نامه‌های امضا شده در سفرهای خارجی رئیس جمهوری از آنجا اهمیت دارد که می‌تواند سبب گشایش بازارهای جدید به روی بخش خصوصی و دولتی ایران شود، اینکه سفر و رفت و آمدهای دیپلماتیک میان مقامات کشورها برقرار باشد، مهم است، اما مهم‌تر از آن این است که اسناد رد و بدل شده بین دو کشور یا کشورها به مرحله اجرا درآید. دلیل آن نیز منافع اقتصادی کشورها است.
خرید، فروش، واردات و صادرات میان تجار و بخش‌های دولتی و خصوصی باید انجام شود، اما برای تحقق آن، دولت باید بسترهای لازم را فراهم کند، تا روابط ایران با دیگر کشورها بتواند به سطح استراتژیک ارتقا یابد.