باوجود گذشت دو دهه از راه‌اندازی زندان مخوف گوانتانامو از سوی آمریکا و گزارش‌های نگران‌کننده حقوق بشری تا کنون این کشور از تعطیلی آن خودداری کرده‌است.
تصاویری که آن سال‌ها از شکنجه وحشتناک زندانیان همچون غرق مصنوعی به بیرون درز کرد، نگاه جهان به این شکنجه‌گاه معطوف شد و «بدترین بازداشتگاه جهان» لقب گرفت.
به تازگی «فیونوالا نی اولاین» بازرس حقوق بشر سازمان ملل در گزارش خود از زندان گوانتانامو اذعان کرده که ۳۰ زندانی این بازداشتگاه با رفتاری وحشیانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز مواجهند و آمریکا باید ضمن تعطیلی این مکان، عذرخواهی کند.
در ماه‌های پایانی سال گذشته نیز در گزارش عفو بین‌الملل در خصوص نگرانی از نقض حقوق بشر در گوانتانامو، مشخص شد که ۳۵ نفر هنوز در این زندان تحت شرایط سخت و طاقت‌فرسا به سر می‌برند. عفو بین‌الملل از «جو بایدن» رئیس‌جمهوری آمریکا خواست تا زندان گوانتانامو را تعطیل و به این «لکه ننگ ماندگار» نقض حقوق بشر در تاریخ آمریکا پایان دهد.
سرنوشت ۷۸۰ زندانی چه شد؟
گوانتانامو را آمریکا در تاریخ ۱۱ ژانویه ۲۰۰۲ یعنی چهار ماه پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در پایگاه خود واقع در خلیج گوانتانامو کوبا ایجاد و ۷۸۰ نفر از ۴۸ کشور مختلف جهان را در آن زندانی کرد.
سال گذشته «اریکا گوارا روزاس» مدیر بخش آمریکا در عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای گفت: غم‌انگیز است که ۲۱ سال پس از بازگشایی یک بازداشتگاه در یک جزیره که به طور خاص برای فرار از حاکمیت قانون ایجاد شده، دولت آمریکا همچنان ۳۵ مرد را در گوانتانامو زندانی کرده‌است.
درباره سرنوشت ۷۸۰ بازداشتی لازم به ذکر است که تا ۹ ژانویه ۲۰۲۲ تعداد ۷۳۲ زندانی از طریق قراردادهای انتقال زندانیان به کشور متبوع یا کشورهای دیگر فرستاده شده‌اند. همچنین تا این تاریخ، ۳۹ نفر در زندان به سر می‌بردند که تا ژانویه ۲۰۲۳ به ۳۵ نفر کاهش یافته و ۹ نفر نیز در گوانتانامو جان باخته‌اند.
اینک اما گویی شمار زندانیان کاهش یافته و طبق گزارش «میدل ایست آی» هم اکنون ۳۰ زندانی در زندان گوانتانامو حضور دارند که ۱۶ نفر از آنان واجد شرایط انتقال به خارج از زندان هستند. ۹ نفر از طریق فرآیند کمیسیون نظامی محاکمه و دو نفرشان محکوم شده‌اند.
کشورهایی که بیشترین تعداد بازداشتی‌ها را داشته‌اند، عبارتند از: افغانستان (۲۱۹)، عربستان سعودی (۱۳۴)، یمن (۱۱۵)، پاکستان (۷۲) و الجزایر (۲۳). در نمودار زیر زندانیان بر اساس ملیت خود ثبت شده‌اند.
چرا انتخاب خلیج گوانتانامو در کوبا؟
حال این پرسش به ذهن می‌رسد که چرا آمریکا، زندانیان مرتبط با حادثه ۱۱ سپتامبر را در خارج از خاک ایالات متحده و در کوبا حبس و شکنجه می‌کرد؟
سازمان سیا به این نتیجه رسیده‌بود که خلیج گوانتانامو در کوبا بهترین مکان برای بازداشت و شکنجه مظنونان حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر است. انتخاب کوبا به این دلیل صورت گرفته که بهتر بود شکنجه در جایی دور از دسترس نظام قضایی ایالات‌متحده و نظارت‌های بین‌المللی انجام گیرد.
بنابراین از ابتدا، گوانتانامو برای دور زدن نظارت قانونی داخلی و بین‌المللی ایجاد شد. این زندان، یک محل بازداشت واقع در پایگاه نیروی دریایی آمریکا در خاک یک کشور خارجی، کنترل کامل دسترسی واشنگتن را فراهم کرده و در عین حال از هرگونه نظارت قانونی داخلی ناخوشایند جلوگیری می‌کند.
بر پایه گزارش اندیشکده «شورای روابط خارجی» آمریکا (سی اف آر)، پایگاه دریایی ایالات‌متحده در کوبا به اندازه کافی بزرگ، امن و مهمتر از همه در خاک یک کشور خارجی بود که خارج از دسترس هر دادگاه ایالات متحده قرار داشت.
همچنین یک پرواز کوتاه از واشنگتن دی سی لازم بود که به مقامات آمریکایی اجازه می‌داد با سهولت بیشتری بین گوانتامانو و پایتخت امریکا تردد کنند.
ابقای زندان در چهار دولت؛ لکه ننگ دموکرات‌ها و جمهوریخواهان
به رغم تاکید برخی از روسای جمهوری آمریکا مبنی بر ضرورت تعطیلی زندان گوانتانامو اما این زندان مخوف در چهار دوره ریاست‌جمهوری «جرج دبلیو بوش»، «باراک اوباما»، «دونالد ترامپ» و «جو بایدن» رئیس‌جمهوری کنونی فعال بوده‌است؛ ۲ رئیس جمهوری از طیف جمهوریخواه و ۲ رئیس جمهوری از حزب دموکرات.
بنابراین نمی‌توان یک حزب را در اجرای حقوق بشر، بهتر از گزینه دیگر دانست که بی‌اعتنایی به زندانیان و شکنجه‌های آنان در گوانتانامو مصداق بارزی از این نقض حقوق بشر است. با چنین رویکرد غیرانسانی، زندانیان در این «ناکجا آباد» سال‌هاست خلاف کنوانسیون‌های حقوق بشری بدون محاکمه و بلاتکلیف مانده‌اند و اصلا نمی‌دانند که چه آینده‌ای در انتظارشان است.
در طول این سال‌ها، بسیاری از بازداشت‌شدگان تاکید کرده‌اند که به‌طور غیرقانونی بازداشت شده‌اند و از رسیدگی عادلانه محروم بوده‌ه‌اند. ضمن اینکه آنها مورد آزار و اذیت شدید جسمی و روانی قرار گرفته‌اند که مصداق شکنجه است. بنابراین گوانتانامو نفوذ و اقتدار اخلاقی ساختگی آمریکا را در بسیاری از نقاط جهان نابود کرد.
افزون بر آن، کمیسیون حقوق بشر، این بازداشت‌های غیرقانونی را محکوم و اعلام کرده که مدت این بازداشت‌ها بسیار طولانی‌تر از حداقل دوره زمانی معقول برای بازداشت یک فرد است و این اقدام «نقض آشکار نظام بین‌الملل حقوق بشر» محسوب می‌شود. بهره‌گیری از واژه «بازداشت» برای فردی که ۲ دهه از زندگی خود را در جزیره‌ای دورافتاده حبس و تحت سخت‌ترین شکنجه‌ها قرار دارد، بازی با کلمات و یک طنز تلخ است.