به گزارش روز یکشنبه ایرنا، پنج کشور آسیای مرکزی بر روی خرابه های اتحاد جماهیر شوروی پدید آمدند و تحت تأثیر مناسبات متقابل تاریخی گوناگونی که شکل گرفته اند، قرار دارند. به همین خاطر این منطقه از ابتدا در سیاست بین المللی با نوعی رنگ و لعاب خاص، به عنوان منطقه ای که کشورهای دیگر در آن برتری دارند، برداشت می شد اما اکنون با وجود روند استقلال در طی ۳۰ سال گذشته و ارتباط با همه کشورهای جهان نشان می دهد که چنین برداشتی از این منطقه نادرست است.
ژائو هواشنگ، استاد دانشگاه فودان و عضو باشگاه گفت وگوی بین المللی پکن در مقاله ای در باشگاه والدای می نویسد آسیای مرکزی در برابر چشمان ما دارد به منطقه ای عادی تبدیل می شود. ویژگی های سیاسی آن که زاده میراث تاریخی هستند، به تدریج محو می شوند و این را نیز می توان یکی از گرایش های بلندمدت منطقه ای تلقی کرد.
وی گفت پنج کشور آسیای مرکزی تحت تأثیر روابط تاریخی مختلف قرار دارند. بنابراین، در ابتدا این منطقه در سیاست بین‌الملل با لمس خاصی - به عنوان فضایی تحت سلطه سایر کشورها - تلقی شد. می نویسد: اکنون این احساس در حال محو شدن است.
وضعیت پنج کشور آسیای مرکزی بسیار متفاوت است و اگرچه به عنوان یک منطقه دارای ویژگی های مشخصی است، اما این تفاوت ها را نفی نمی کند. به گفته وی امروز آسیای مرکزی مرحله ای از دگرگونی های بزرگ را پشت سر می گذارد. ما شاهد بزرگترین تحولات از زمان استقلال کشورهای آسیای مرکزی در سال ۱۹۹۱ هستیم و بی شک این امر در سیاست داخلی و خارجی و همچنین در روابط منطقه ای منعکس شده است.
در حوزه سیاست داخلی، اصلاحات در دو قدرت کلیدی - ازبکستان، پرجمعیت ترین کشور منطقه، و قزاقستان، بزرگترین کشور از نظر منطقه، قابل توجه است. در آنها - به ترتیب در سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹ - تغییر روسای جمهور رخ داد. نسل دوم رهبران به قدرت رسیدند که منجر به آغاز اصلاحات داخلی شد.
ازبکستان به وضوح در میان کشورهای آسیای مرکزی برجسته است. این کور پس از کسب استقلال، مدل خاصی از توسعه را انتخاب کرد. در دوران ریاست جمهوری کریم اف، هم دستاوردهای مهم و هم مشکلات جدی وجود داشت. به جای اصلاحات رادیکال در بازار، کریموف رویکردی محافظه کارانه تر و قدیمی تر را در پیش گرفت که در نتیجه اقتصاد کشور برای مدتی نسبتاً کند و بدون فراز و نشیب توسعه یافت.
در سیاست خارجی، ازبکستان مانند دیگر کشورهای منطقه بر دیپلماسی چندجانبه تکیه داشت، اما در مسئله تعادل بین قدرت های بزرگ اندکی دچار مشکل شد. ابتدا به آمریکا نزدیک شد و با خروج از پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه از مسکو فاصله گرفت. این اولین کشوری بود که پس از ۱۱ سپتامبر با میزبانی پایگاه نظامی آمریکا در خاک خود موافقت کرد و تاشکند با روسیه مشورت نکرد. اما روابط با ایالات متحده پس از شورش های اندیجان در سال ۲۰۰۵ تیره شد. در نتیجه ازبکستان آمریکایی ها را از پایگاه نظامی خان آباد بیرون راند و اعلام اتحاد با روسیه کرد.
از نظر منطقه ای، روابط ازبکستان با همسایگانش از ایده آل فاصله زیادی داشت. اول از همه، این موضوع در مورد تاجیکستان صدق می کند که تاشکند با آن درگیری های جدی بر سر منابع آبی داشت و حتی به تهدید به استفاده از زور نیز رسید. با وجود تمایل به ادغام منطقه ای، همکاری با سایر کشورها به ویژه با قزاقستان نیز دشوار بوده است. تا آنجا که به حکومت داخلی مربوط می شود، سیاست ازبکستان نسبتاً سفت و سخت بوده است که منجر به این واقعیت شده است که آگاهی مردم محدودتر شده و جامعه بسته تر شده است.
کریم اف رئیس جمهور در سال ۲۰۱۶ به طور ناگهانی درگذشت. شوکت میرضیایف، نخست وزیر سابق، ریاست جمهوری را برعهده گرفت و تلاش برای اصلاحات در سیاست داخلی و خارجی را آغاز کرد. وی پنج اولویت را برای توسعه کشور در پنج سال اول (توسعه دولتی و اجتماعی، اصلاحات قضایی، آزادسازی اقتصادی، توسعه در حوزه اجتماعی، دیپلماسی متوازن و سازنده) و به دنبال آن توسعه استراتژی توسعه ازبکستان برای ازبکستان شناسایی کرد.
در سالهای ۲۰۲۲-۲۰۲۶. سیاست داخلی و خارجی این کشور ظاهر جدیدی پیدا کرد. ازبکستان برای جذب سرمایه گذاری و توسعه اقتصاد، بهبود حاکمیت اجتماعی و احیای جامعه، بهبود روابط با کشورهای همسایه و رفع نارضایتی های انباشته، ارتقای همگرایی منطقه ای در آسیای مرکزی، انجام دیپلماسی چند جهته و توسعه فعال روابط با همه کشورها تلاش می کند.
قزاقستان نیز شاهد تغییر رئیس جمهور در سال ۲۰۱۹ بود که نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور سابق، ریاست جمهوری را به قاسم ژومارت توکایف سپرد. امروز نظربایف که بنیانگذار دولت قزاقستان به حساب می آید، هنوز زنده است و از امتیازات سیاسی قابل توجهی برخوردار است. او در طول ۲۹ سال قدرت خود به موفقیت های بزرگی دست یافت و سهم بسزایی در توسعه قزاقستان داشت. با این حال، مشکلات زیادی نیز وجود داشته است. در ابتدا، اصلاحات رئیس جمهور توکایف محتاطانه بود. در ژانویه ۲۰۲۲، شورش های دسته جمعی در قزاقستان به وقوع پیوست که در آن، به طور مستقیم یا پشت صحنه، بسیاری از بازیگران مختلف درگیر بودند. این شورش چنان خشونت آمیز بود که بقای حکومت را به خطر انداخت.
کارشناسان اعتقاد دارند، آسیای مرکزی در طول سه دهه استقلال ثابت کرده است که این منطقه می تواند به عنوان یکی از صلح آمیزترین مناطق روی کره زمین در نظر گرفته شود.
آسیای مرکزی ثابت کرده است که می تواند به دلایل زیادی با وجود جمعیت دائما در حال رشد، پتانسیل مشکل آب در روابط بین کشورها و تعداد قابل توجهی از مسائل سرزمینی و مرزی؛ به عنوان یکی از صلح آمیزترین مناطق جهان در نظر گرفته شود.
با وجود برخی مسائل مرزی بین تاجیکستان و قرقیزستان کارشناسان ابراز اطمینان می کنند که مقطع جدید روابط دشوار مرزی بین دو کشور مستقل [قرقیزستان و تاجیکستان] باعث پیدایش وضعیت حقیقتا خطرناک برای ثبات منطقه نخواهد شد.
درگیری‌های پراکنده در مرز قرقیزستان و تاجیکستان ناگزیر باعث ایجاد آشفتگی در فضای اطلاعاتی و پیش‌بینی‌های احساسی در مورد تشدید احتمالی شیوع تنش می‌شود. با این حال، اکنون، همانطور که بیش از یک بار در گذشته اتفاق افتاده است، می‌توان مطمئن بود که یک دوره جدید از روابط پیچیده مرزی بین دو کشور مستقل وضعیتی واقعاً خطرناک برای ثبات منطقه ایجاد نخواهد کرد.
پایگاه خبری «شورای امور بین الملل روسیه» در یادداشتی با عنوان «علل صلح در آسیای مرکزی» به قلم تیموفی بارداچوف مدیر علمی مرکز مطالعات جامع اروپا و بین الملل مدرسه عالی اقتصاد، مدیر برنامه باشگاه «والدای» و عضو شورای امور بین الملل روسیه؛ می نویسد: آسیای مرکزی یکی از معدود مناطق جهان مدرن است که در مقایسه با خاورمیانه، قفقاز جنوبی یا اروپای شرقی، می‌توان بیشترین ثبات روابط بین‌دولتی و عدم وجود هرگونه درگیری جدی را در سی سال گذشته در آن مشاهده کرد. در طول سه دهه استقلال، آسیای مرکزی ثابت کرده است که دلایل عینی دارد تا به عنوان یکی از آرام ترین مناطق روی کره زمین شناخته شود.