سومین خطبه نهج البلاغه به عنوان یکی از مهمترین و معروفترین خطبه های حضرت امیر شناخته می شود که به آن خطبه شقشقیه می گویند و برخی آن را رنجنامه امیرمومنان علی (ع) نامیده اند. این خطبه، در عین کوتاهی، دوره کامل تاریخ خلفای سه گانه نخستین از نگاه حضرت است و محور اصلی این خطبه مسئله خلافت، اوضاع سیاسی عصر خلفای نخستین، علل سکوت ۲۵ ساله حضرت و انگیزه های پذیرش خلافت، گروه های سیاسی عصر امام و علل انحراف آنها از محور دین است.
شقشقیه چیست؟
هنگامی که امیرمومنان (ع) درباره علت پذیرش خلافت برای مردم سخن می گفت، شخصی نامه ای به حضرت داد و با این کار، رشته گفتار از دست امام خارج شد و زمانی که ابن عباس از حضرت امیر خواست تا به سخنانش ادامه دهد، فرمود هیهاتَ یا ابنَ عباس تلک شِقشِقَةٌ هَدَرَت ثُم قَرَّت. حضرت علی (ع)، سخن گفتن خود را در این مقام به صدای شقشقه شتر تشبیه کردند. شقشقه چیزی مانند شش است که هنگام هیجان یا غضب از دهان شتر بیرون می‌آید و با چرخیدن صدا در گلوی شتر همراه است و سپس در جای خود آرام می‌گیرد که در مواقع عادی چنین چیزی پیش نمی‌آید.
امام در اینجا حالت خود را به حالت هیجان شتر تشبیه کرده است که گویا لحظه‌ای از خود بی‌خود شده و آن خطبه چون شعله‌ای از دل او زبانه کشیده و اکنون، دیگر در حال عادی خود است و به همین سبب دیگر آن را ادامه نخواهد داد. در واقع امام به درخواست ابن عباس که راوی این خطبه است، برای ادامه دادن خطبه، پاسخ منفی داد و ابن عباس با حسرت گفت که بر ناتمام ماندن هیچ سخنی مانند این سخن حضرت، افسوس نخورده است.
حجت الاسلام محمدرضا اعوانی در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا، دعای ۴۸ صحیفه سجادیه را که امام چهارم در روزهای عید قربان و جمعه می خواندند، شقشقیه امام سجاد (ع) دانست که برخی بزرگان هم به آن اشاره کرده اند و در ادامه گفت: عید قربان، روزی است که همه مردم شاد هستند ولی امام زمان یک حزن بزرگی دارد.
وی با اشاره به روایتی گفت: امام باقر(ع) خطاب به یکی از یاران خود به نام عبدالله دینار فرمود ما مِنْ عِیدٍ لِلْمُسْلِمِینَ أَضْحًی وَ لاَ فِطْرٍ إِلاَّ وَ هُوَ یُجَدِّدُ لآِلِ مُحَمَّدٍ فِیهِ حُزْناًا، ی عبدالله هیچ عید قربان و فطری نیست، مگر اینکه در آن روز برای آل محمّد(ص) حزن و اندوه تازه می شود». عبدالله علت را جویا شد و امام پنجم فرمود برای این که ایشان (ع) حقّ خودشان را در دست دیگران می بینند.
این پژوهشگر صحیفه سجادیه از بندهای نهم و دهم دعای عید قربان زین العابدین(ع) به عنوان مصادیق حزن بزرگ یاد کرد و گفت: امام سجاد(ع) در بخشی از دعای ۴۸ به درگاه الهی عرضه می دارد که «خدایا! این جایگاه امامت برای برگزیدگان خاص توست ولی این مقام را از آنها ربودند.» ناراحتی امام به این دلیل است که می بیند حکم الهی به چیزی دیگر تبدیل شده و واجبات از مسیری که خدا تشریع کرده بود، تحریف شده و سنت های پیامبر در جامعه ترک شده است.
اعوانی تاکید کرد: اگر کسی در روز عرفه و عید قربان، خدا را یاد می کند، باید با این دغدغه ها همراه باشد و از خدا بخواهد تا حکومت الهی در بستر جامعه تشریح شود و اگر بگوییم این دعا و کلام، شقشقیه امام سجاد (ع) است، سخن درستی گفته ایم که برخی بزرگان به آن اشاره کرده اند.