توسعه روابط با کشورهای همسایه، یکی از راهبردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم است. به قول رئیس‌جمهوری، نگاه دولت، منافع اقتصادی کشور است و باید برنامه‌های بسیاری را برای توسعه همکاری با این کشورها تدارک دید؛ در واقع فقط دیپلماسی اقتصادی در سخن باقی نماند و به اجرا برسد. به عبارتی، عزم و اراده سیاسی دو کشور باید خود را در ارقام، اعداد و مبادلات اقتصادی، صادرات و واردات، افزایش سرمایه‌گذاری‌های متقابل، تردد اتباع دو کشور، لغو رواید، تعرفه‌های ترجیحی و برقراری پروازها نشان دهد.
همه این موارد به معنای آن است که صِرف امضای قرارداد رسیدن به مقصود نیست و دشوارتر و مطلبوتر از آن اجرای اسناد امضا شده است.
امضای قرارداد رسیدن به مقصود نیست و دشوارتر و مطلبوتر از آن اجرای اسناد امضا شده استدر این شرایط با توجه به استراتژی دولت سیزدهم برای توسعه روابط با کشورهای همسایه، باید بتوانیم فرصت ورود به بازارهای همسایه را بدست آوریم که البته نیازمند توسعه مناسبات سیاسی است که با سفرهای رئیس‌جمهوری در حال انجام بوده و اکنون نیاز است دیگر مسئولان و متولیان امر، توسعه مناسبات را به نتیجه برسانند. همچنین ضروری است موانع مزاحم برای جذب سرمایه برداشته شود تا سرمایه‌ها به کشور سرازیر و این راهبرد تکمیل شود.
در این گزارش، اسناد و تفاهم‌نامه‌هایی که در سفرهای خارجی رئیس‌جمهوری به امضای مقام‌های طرفین رسیده، از نظر می‌گذرانیم.
۵۸ میلیارد دلار تجارت با ۱۵ همسایه
سخنگوی دولت سه‌شنبه ۳۰ خردادماه، با ارائه آماری گفت: تجارت ایران و ۱۵ کشور همسایه در سال ۱۴۰۰ با رشد ۴۳ درصدی مواجه شده و این مسیر رشد در سال ۱۴۰۱ نیز ادامه یافته و در طول سال گذشته ۵۸ میلیارد دلار مجموعه تجارت دولت با ۱۵ کشور همسایه بوده است.
تجارت ایران و ۱۵ کشور همسایه در سال ۱۴۰۰ با رشد ۴۳ درصدی مواجه شد و در سال ۱۴۰۱ نیز ادامه یافت و در طول سال گذشته ۵۸ میلیارد دلار مجموعه تجارت دولت با ۱۵ کشور همسایه بوده است پیش از آن، رئیسی ۲۶ خردادماه هنگام بازگشت از آخرین سفر خارجی و تور ۵ روزه آمریکای لاتین (ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا) گفته بود انتظار دارد اقدامات مطرح شده در این سفر فراموش نشود زیرا این سفر برای همه مسئولیت‌آور است. باید اتفاقات خوبی رقم بخورد و انتظارات برآورده شود. تفاهم‌ها و توافق‌نامه‌ها اجرایی شود و این در جهت منافع ایران و کشورهای آمریکای لاتین است. در هر سفر نگاه دولت سیزدهم به منافع ملی و منافع اقتصادی کشور است.
در همان روزهای سفر رئیس‌جمهوری به آمریکای لاتین، «احسان صالحی» دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت در توئیتی نوشت: رئیس‌جمهور امروز در حالی در اولین مقصد از سفر به ۳ کشور آمریکای لاتین وارد کاراکاس شد که ظرف همین کمتر از ۲ سال، صادرات ایران به ونزوئلا، ۱۲ برابر شده و از ۳۰۰ میلیون دلار به ۳.۶ میلیارد دلار رسیده است. او این میزان را مجموع صادرات با نفت عنوان کرد.
روابط رو به بهبود ایران و تاجیکستان؛ ۸ سند همکاری، رشد ۱۹۰ درصدی تجارت در ۸ ماهه اول ۱۴۰۱
رسانه‌های تاجیکستان در چند سال اخیر روابط ایران و تاجیکستان را پس از سال‌ها سردی روابط، رو به بهبود توصیف می‌کنند و تاجیکستان نیز تلاش خود را برای توسعه روابط با ایران افزایش داده است. برای تاجیکستان؛ همچون ما اهمیت بسیاری دارد که با ایران روابط توسعه یافته‌تری داشته باشد، کشوری که با او هم‌زبان و هم‌فرهنگ است.
در سفر شهریور ۱۴۰۰ رئیس‌جمهوری به تاجیکستان، بر گسترش همه‌جانبه روابط و افزایش سطح تبادلات تجاری به ۵۰۰ میلیون دلار هدف‌گذاری شد. در مذاکرات هیات‌های ایران و تاجیکستان؛ طرفین ۶ یادداشت تفاهم همکاری، یک توافقنامه و یک پروتکل فنی همکاری‌های گمرکی امضا کردند. این ۸ سند همکاری، در زمینه گمرکی و گردشگری بود.
«سید مرتضی عمادی» سخنگوی گمرک ایران در آذر ۱۴۰۱ اعلام کرد، حجم کل مبادلات تجاری ایران با تاجیکستان در هشت ماهه ۱۴۰۱ از نظر وزنی ۱۴۶ هزار و ۵۳۱ تن کالا و از لحاظ ارزشی به ۱۴۰ میلیون و ۴۹۸ هزار و ۴۵۵ دلار رسید.
طبق این آمار کل مبادلات تجاری هشت‌یماهه سال ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه پارسال از نظر وزنی ۱۵۱ درصد و از لحاظ ارزشی ۱۹۰ درصد افزایش داشت.
رئیس‌جمهوری نخستین سفر خارجی‌اش را چنین تشریح کرد: توافقات لازم انجام شده و اسناد همکاری خوبی نیز از گذشته بین دو کشور به امضا رسیده که لازمه اجرای آنها تلاش و رایزنی مستمر و منظم مقامات اجرایی ایران و تاجیکستان است. با رئیس جمهور تاجیکستان توافق کردیم که نقشه راه گسترش روابط هر چه سریع‌تر نهایی شده و اهداف آن تا سال ۲۰۳۰ عملیاتی شود.
قاهر رسول زاده نخست وزیر تاجیکستان نیز گفت که مشتاقانه منتظر حضور جدی فعالان بخش خصوصی ایران در عرصه‌های استخراج و تولید انرژی، گردشگری، خدمات فنی و مهندسی، ساخت نیروگاه و سلامت و درمان تاجیکستان هستیم.
آذر ۱۴۰۰، ترکمنستان؛ قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز
کشورهای آسیای مرکزی مغناطیس ژئواستراتژیک‌اند و به عنوان رابط ایران و شرق آسیا، در قلب قاره اوراسیا قرار دارند. آسیای مرکزی یکی از بهترین مسیرهای تجاری میان آسیا و غرب به شمار می‌رود و ترکمنستان همسایه شمالی ایران نیز در همین مسیر قرار دارد. مضاف بر اینکه، آسیای مرکزی به عنوان یک بازار مصرفی، دارای ظرفیت‌های بی‌شماری است، اما جمهوری‌های این منطقه با یک مشکل جغرافیایی مشترک روبرو هستند و آن عدم دسترسی به آبهای آزاد است.
به نقل از سفارت ایران در عشق‌آباد، در میان کشورهای حوزه اوراسیا بعد از روسیه، ایران بیشترین حجم مبادلات تجاری را با ترکمنستان دارد. خط راه‌آهن تاجان- مشهد- سرخس، لوله گاز ۱۳۹ میلیون دلاری کورپیه-کردکوی در غرب ترکمنستان و سد دوستی ۱۶۷ میلیون دلاری در جنوب این کشور از نمونه‌های همکاری‌های اقتصادی دو کشور به شمار می‌آید.
در حاشیه اجلاس اکو، قرارداد سه جانبه سوآپ گاز که طی آن سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مکعب گاز از طریق خاک ایران از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شود با حضور رئیسی و الهام علی‌اف در عشق‌آباد امضا شد۶ آذر، رییس جمهور برای شرکت در اجلاس سران سازمانه همکاری اقتصادی (اکو) به ترکمنستان سفر کرد. این یک سفر دوجانبه نبود و رئیسی برای شرکت و سخنرانی در این اجلاس و تاکید بر حمایت بدون قید و شرط تهران از سازمان اکو، به ترکمنستان رفت. اما در حاشیه این اجلاس، قرارداد سه جانبه سوآپ گاز که طی آن سالانه یک‌ونیم تا دو میلیارد مکعب گاز از طریق خاک ایران از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شود با حضور رئیسی و الهام علی‌اف در عشق‌آباد امضا شد.
این قرارداد نقش ایران در تجارت گاز منطقه را پررنگ می‌کند و سهم ایران از تجارت گاز در منطقه را افزایش می‌دهد. حالا ترکمنستان به عنوان چهارمین کشور بزرگ دارنده ذخایر گازی که دسترسی به آبهای آزاد ندارد به عنوان یک فرصت در اختیار ایران است.
امضای قرارداد سوآپ گازی و ۲ برابر کردن حجم آن، احیای قرارداد واردات گاز از ترکمنستان که متوقف شده بود، تسویه بدهی گازی به ترکمنستان از جمله اقدامات دولت سیزدهم برای افزایش سهم ایران از تجارت گاز در منطقه است. بر اساس قرارداد سوآپ گازی قرار است سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب‌گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران انتقال یابد. ایران گاز را از ترکمنستان در منطقه سرخس دریافت می‌کند و از منطقه آستارا به آذربایجان تحویل می‌دهد که به این اقدام سوآپ می‌گویند.
همان زمان گفته شده بود که این گاز از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت (سوآپ) خواهد شد و ایران گاز مصرفی مورد نیاز خود در پنج استان کشور را به‌عنوان حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد.
جواد اوجی وزیر نفت خرداد امسال همزمان با سفر رئیس شورای مصلحت خلق ترکمنستان به ایران اعلام کرد که براساس قرارداد، از همین ماه واردات گاز از ترکمستان آغاز و فشار شبکه گازی در شمال‌شرق کشور تقویت می‌شود و اصل بدهی یک میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلاری که مربوط به دولت گذشته بوده، از سوی دولت سیزدهم با مشارکت بانک مرکزی ایران به‌صورت کامل پرداخت شده است.
دی ۱۴۰۰، روسیه؛ توافقنامه راه‌آهن رشت _ آستارا
سنگ بنای دور جدید روابط راهبردی اقتصادی ایران و روسیه به دنبال سفر دی‌ماه سال گذشته رئیس‌جمهوری به روسیه بنا نهاده شد؛ سفری که نقطه آغاز گفت‌وگوی مقام‌های دو کشور برای توسعه روابط تهران_مسکو بود. مذاکرات رئیسی و پوتین با تاکید بر همکاری‌های دوجانبه در حوزه زیرساخت، انرژی، بانک و جهش تجارت بین دو کشور همراه بود. در پایان مجموعه نشست‌های مقام‌های دو کشور در این سفر، بیانیه‌ای در ۸ بخش شامل همکاری‌های تجاری و اقتصادی، مالی و بانکی، حمل‌ونقل و لجستیک و گمرک، صنعت و معدن، کشاورزی، انرژی و سلامت و بهداشت امضا شد.
در دیدار رئیسی و پوتین بر همکاری‌های دوجانبه در حوزه زیرساخت، انرژی، بانک و جهش تجارت بین دو کشور تاکید شد که نتیجه این دیدار به انجام چند دیدار دیگر در تهران و اجلاس‌های مختلف در کشورهای منطقه و در نهایت به امضای توافقنامه اخیر راه‌آهن رشت_ آستارا بین رئیسان‌جمهوری هر دو کشور از طریق ویدئو کنفرانس در روز ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ منجر شد.
ایران و روسیه برای تکمیل گذرگاه ریلی شمال_جنوب که شرق و جنوب آسیا را به شمال اروپا متصل می‌کند، توافقنامه ساخت راه‌آهن رشت _ آستارا را امضا کردندایران و روسیه برای تکمیل گذرگاه ریلی شمال _ جنوب که شرق و جنوب آسیا را به شمال اروپا متصل می‌کند، توافقنامه ساخت راه‌آهن رشت _ آستارا را امضا کردند. گذرگاه ریلی شمال _ جنوب یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت کالا از جنوب آسیا به شمال اروپا به شمار می‌رود که ساخت و تکمیل آن از ۲۳ سال پیش دستور کار بوده و در دولت سیزدهم با شتاب بیشتری برای فعال‌سازی این ظرفیت ریلی تلاش شده است.
مسیر غربی کریدور شمال _ جنوب که کشورهای روسیه، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را شامل می‌شود، از نظر ریلی دارای یک حلقه مفقوده‌ای به مسافت ۱۶۲ کیلومتر بین رشت و آستارا بود که با امضای این توافق و ساخت این مسیر ریلی، در عمل جنوب آسیا از طریق ارتباط ریلی بین سن پترزبورگ و خلیج فارس به شمال اروپا متصل خواهد شد. براساس این توافقنامه، فدراسیون روسیه ۱.۶ میلیارد یورو در این مسیر ریلی سرمایه‌گذاری خواهد کرد. قرار است این خط آهن راهبردی در مدت ۴۸ ماه ساخته شود.
هرچند که با این حال به گفته «مهدی صفری» معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، روابط نزدیک ایران و روسیه همچنان در حوزه اقتصاد به جایگاه شایسته‌ای نرسیده است.
اسفند ۱۴۰۰، قطر
روابط قطر و ایران از گذشته گرم و حَسنه بوده، و این روابط حتی گاهی با میانجیگری قطر بین ایران و آمریکا در مورد توافق هسته‌ای عمیق‌تر نیز شده است. دوم اسفند پارسال، رئیسی به قطر سفر کرد که خروجی این سفر انعقاد ۱۴ سند همکاری بین مقام‌های دو کشور بود. این اسناد در حوزه‌های سیاست خارجی، رادیو و تلویزیون، ورزش، حمل‌ونقل، برق، استاندارد، فرهنگی و آموزشی است.
خرداد ۱۴۰۱، عمان؛ ۱۲ سند و ۲ برابر شدن مبادلات تجاری
نخستین سفر رئیسی در سال ۱۴۰۱ به جنوب خلیج فارس یعنی عمان بود که پیشتر در راستای ایجاد زمینه‌های گسترش روابط اقتصادی و تجاری ایران و عمان، هیاتی ۵۰ نفره از تجار و فعالان اقتصادی ایران به این کشور سفر کرده بودند. درست یک‌سال پس از سفر رئیسی به عمان، در خرداد ۱۴۰۲، «هیثم بن طارق آل سعید» سلطان عمان در تهران، خواهان توسعه مراودات و همکاری‌ها شد و گفت گرچه حجم تبادلات تجاری ۲ برابر شده اما با توجه به ظرفیت‌ها و زمینه‌های متنوع و مساعد دو کشور، هنوز تا سطح مطلوب روابط، فاصله داریم و باید با تلاش بیشتر این ظرفیت‌ها را بالفعل کنیم.
نگاه به عمان در میان مقام‌ها، رسانه‌ها و افکار عمومی ایران همواره مثبت بوه که این نگاه بیراه نیز نیست. تصویر مثبت عمان دلایل متعددی دارد که مهمترین آن میانجیگری میان ایران و آمریکا و تلاش برای حل اختلاف یا جوش دادن یک معامله است.
سفر رئیسی با هدف ارتقای روابط در حوزه‌های تجارت، حمل‌ونقل، انرژی، گردشگری و به ویژه گردشگری سلامت بین تهران _ مسقط انجام شد. در این سفر ۱۲ سند همکاری میان تهران و مسقط در حوزه‌های سیاسی، روابط اقتصادی و تجاری، انرژی، حمل‌ونقل، علمی، محیط زیست، ورزشی و همکاری‌های دیپلماتیک به امضا رسید.
توجه به موقعیت ویژه جمهوری اسلامی ایران و توسعه همکاری‌های ترانزیتی بین دو کشور، گسترش خطوط کشتیرانی، افزایش مراودات پولی و بانکی و تبادلات انرژی از محورهای مذاکرات هیات‌های عالی‌رتبه ایرانی و عمانی بود.
حجم تجارت ایران و عمان از ۲۲۱ میلیون دلار در سال ۱۳۹۲ به بیش از یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ افزایش پیدا کرده که جهش ۵۰ تا ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد. سهم ایران، بیشتر صادرات بوده و نسبت به عمان تراز تجاری مثبت دارد. اما شناخت کم از فرصت‌های اقتصادی عمان و بازار این کشور مهمترین مانع توسعه روابط با این سلطان‌نشین بیان شده که باید برای رفع آن کوشید.
ادامه دارد...