اهمیت اشتغال برای توسعه کشور و هدفمندی زندگی اعضای آن ناگفته پیداست، همچنین بخشی از هدف آموزش عالی ارتقای دانش و مهارت‌های جوانان جامعه برای یافتن شغل مناسب و متناسب با استعدادها و توانایی‌های آنها است اما آمار بیکاری در میان دانش‌آموختگان آموزش عالی نشان می‌دهد این هدف به خوبی و تا حد قابل توجهی محقق نشده است.
بررسی نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار زمستان ۱۴۰۱ که فروردین امسال منتشر شد، نشان می‌دهد که ۴۰.۵ درصد جمعیت در سن کار (۱۵ سال و بیشتر) از نظر اقتصادی فعال هستند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفتند. همچنین بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر ۹.۷ درصد، بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله، ۲۴.۲ درصد، بیکاری گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله ۱۷.۲ درصد است.
سهم جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران ۳۷.۲ درصد و سهم جمعیت بیکار ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان ۲۷.۴ درصد و همچنین نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی ۱۲.۲ است و این آمار وقتی بیشتر اهمیت دارد که نرخ متوسط بیکاری همین جمعیت ۹.۷ درصد اعلام می‌شود. این شاخص نشان می‌دهد جمعیت دانش‌آموخته آموزش عالی بیشتر با مشکل بیکاری روبرو هستند.
افزون بر این، بیکاری میان گروه‌های مختلف دانش آموخته آموزش عالی نیز قطعا به یک میزان نیست و گزارش نتایج و رصد اشتغال دانش آموختگان آموزش عالی از سال ۹۲ تا ۹۷ نشان‌می‌دهد دانش آموختگان علوم پزشکی با ۶۸.۳ درصد، علوم انسانی ۵۱.۸ درصد، فنی و مهندسی با ۴۹.۸ درصد، علوم پایه با ۴۴.۹ درصد، کشاورزی با ۴۳ درصد و هنر با ۳۶.۶ درصد در رتبه های اول تا آخر اشتغال قرار دارند و به طور متوسط ۵۰ درصد دانش آموختگان طی این سال‌ها، شغل دارند. رتبه پایین دانش‌آموختگان رشته کشاورزی که در ظاهر باید به دلیل فراهم بودن شرایط اولیه بیشتر مشغول به کار باشند، به خودی خود سوال برانگیز است.
همین آمار از بیکاری دانش‌آموختگان باعث شده تا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری راهکارهای مختلف را برای بهبود این وضع به کار بندد که یکی از آنها توجه بیشتر به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و کمک به پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، شتاب‌دهنده و مراکز نوآوری برای اشتغال متناسب دانش‌آموختگان در رشته‌هایی است که در آنها تحصیل کرده‌اند. همچنین این وزارتخانه با نگاهی به تجربه کشورهای دیگر و بررسی وضعیت بیکاری دانش‌آموخته‌ها تکرار و تاکید بر آموزش مهارتی و افزودن واحدهای مهارتی به آموزش‌های عمومی را یکی از راه‌حل‌های این امر دانسته است.
با وجود اجماعی که در مورد ضرورت مهارت‌آموزی برای افزایش میزان اشتغال جوانان وجود دارد، این موضوع که آیا باید دروس دانشگاهی بیشتر از تکیه بر دانش، بر مهارت تاکید کند یا این آموزش‌ها باید در دیگر موسسات غیر از دانشگاه به دانشجویان و جوانان داده شود و به طور کلی در آموزش عالی باید بر کدام تاکید کرد، سوالاتی مهم و پیش روی وزارت علوم است به خصوص که وضعیت بازار کار ما را از روی اجبار با تغییرات ساختاری روبرو می‌کند.
این دو موضوع یعنی چرایی نرخ بالای بیکاری میان دانش‌آموختگان و درست یا نادرست بودن افزایش سهم آموزش‌های مهارتی را در کل آموزش عالی از رئیس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان جویا شدیم.
شعبان شتایی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا درمورد دلیل آمار بیکاری بالا میان دانش‌آموختگان گروه کشاورزی اظهار داشت: یکی از دلایل این امر متناسب نبودن عرضه و تقاضا در حوزه آموزش کشاورزی است. مراکز دانشگاهی و موسسات آموزش عالی که در دو دهه اخیر به تعدد افزایش یافتند، باعث شد میزان دانش‌آموخته‌های این حوزه از دانشگاه‌های دولتی، دانشگاه‌های آزاد و دیگر مراکز به شدت افزایش یابد.
برای نمونه در رشته جنگلداری حدود سه دهه قبل فقط دانشگاه تهران، گرگان، دانشگاه گیلان و دانشگاه ساری دانشجو پذیرش می‌کردند؛ ولی اگر امروز به دفترچه کنکور نگاه کنیم، نزدیک به ۱۸ رشته‌محل فقط برای جنگلداری داریم. اما واقعا این رشته‌های منابع طبیعی که حاکمیتی هم است، چقدر جذب نیرو وجود دارد؟ بنابراین بدون حد وحصر، رشته‌محل‌های زیادی را اضافه کرده‌ایم.
وی دلیل دیگر این امر را کفه سنگین‌تر آموزش‌های تئوری دانست و افزود: آموزش مهارتی و عملی را جدی نگرفتیم و خطرپذیری را به دانشجو یاد ندادیم تا خود او واحد تولیدی راه بیندازد و آموزش‌های دانشگاه این قدرت خطرپذیری را به دانشجو نداد.
راه‌اندازی کسب و کار دانشجویی را جدی بگیریم
رئیس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و رئیس دانشگاه معین استان یکی از راهکارهای حل این مشکل را جدی گرفتن آموزش مهارتی دانست و گفت: راهکار دیگر راه انداختن کسب‌وکارهای دانشجویی است. در دانشگاه گرگان هر فضای کوچکی را به دانشجویان اختصاص داده‌ایم تا آنجا محصولات مختلف تولید کنند. حتی بوستان کسب و کار دانشجویی داریم مزرعه نمونه کارافرینی، تولید حلزون، زالو، عصاره‌گیری کشت هیدروپونیک توت فرنگی تولید نهال و گل های زینتی پرورش قارچ از مجموعه اقدامات ما است. به این شکل هم یک دانشجو کارآفرینی و هم برای دانشجویان دیگر کارآفرینی می‌کند.
شتایی یادآور شد: دستگاه‌های مختلف باید به ما کمک کنند، فضای کافی در اختیار دانشگاه قرار دهند تا دانشجو به عنوان آموزش اولیه یک واحد کوچک کشاورزی تاسیس کند، حتی اگر شکست هم بخورد اشکالی ندارد.
وی مهم‌ترین مشکل را محدودیت فضا برشمرد و اظهار داشت: در دانشگاه گرگان حدود ۱۳ هکتار زمین کشاورزی است که کافی نیست. در حالی که برخی دانشگاه ها، نزدیک هزار هکتار زمین دارند که هر دانشجو می تواند در فضای کافی کارآزمایی کند.
رئیس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان تصریح کرد: سال گذشته با درآمدهای اختصاصی دانشگاه چند سوله اجاره کردیم که حدود ۴۰۰ میلیون تومان هزینه داشت اما به طور کلی دانشگاه باید اعتبار کافی برای راه اندازی کسب و کارهای دانشجویی داشته باشد. دانشجو نمی‌تواند فی‌البداهه کارآفرین شود؛ اول باید آموزش‌های لازم را برای کارافرینی ببیند و بعد کارآفرین شود.
شتایی با طرح این سوال که دستگاه اجرایی که می‌گوید دانش‌آموخته‌های دانشگاهی نیازهای دستگاه را رفع نمی‌کنند، چقدر به ما کمک کرده‌اند؟ ، ادامه داد: آنها چقدر ابزار و لوازم و تجهیزات و کارگاه‌ها را در اختیار دانشگاه قرار داده‌اند؟
تعامل خوبی با نهادها و بخش خصوصی داریم
وی درمورد ارتباط با وزارتخانه‌ها به خصوص جهاد کشاروزی نیز توضیح داد: ارتباط خوبی داریم، ولی قانونی و تکلیفی نیست. ما تعامل خوبی داریم، تفاهم‌نامه هم امضا کرده‌ایم، ولی الزام‌آور و قانونی نیست. معاونت علمی،فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری باید به دانشگاه‌هایی که در زمینه کسب وکار دانشجویی فعال و پیشرو هستند، کمک و از آنها حمایت کند.
رئیس دانشگاه گرگان تاکید کرد که برای توسعه آموزش مهارتی باید ابزارهای مهارتی لازم در اختیار دانشگاه‌ها قرار بگیرد.
شتایی درمورد ابزارهای آموزش مهارتی هم گفت: تجهیز کارگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها، پایلوت‌های نیمه‌صنعتی آزمایشگاهی (واحدهای صنعتی آزمایشی) باید انجام شود و اگر بدون این امر آموزش مهارتی را اضافه کنیم، بی‌نتیجه است.
همچنین باید از ظرفیت‌های قانونی به درستی استفاده و این قوانین کامل اجرا شود؛ برای نمونه بر اساس قانون جهش تولید دانش‌بنیان واحدهای صنعتی می‌توانند در قبال نپرداختن مالیات، بخش تحقیق و توسعه را به یک دانشگاه منتقل کرده و آنجا انجام دهند. تفاهم‌نامه‌هایی هم در این زمینه امضا شده، ولی عملی نمی‌شود.
وی درمورد وجود پارک یا پردیس علم و فناوری در این دانشگاه نیز خاطرنشان کرد: دانشگاه گرگان فاقد پارک علم و فناوری است البته زمینی داریم که در اختیار دانشگاه تازه تاسیسی قرار گرفته است که باید تخلیه شود، می‌خواهیم از آن برای راه‌اندازی پردیس علم و فناوری استفاده کنیم.