«پیروزی سیاست خارجی آمریکا» و «بزرگترین دستاورد دولت» توصیف‌هایی است که مجله تایم در سال ۲۰۰۸ از رویکردهای دولت جورج دبلیو بوش در قبال قاره آفریقا داشت.
در گرما گرم مبارزه‌های انتخاباتی در همان سال باراک اوباما که بعدا در ۲۰ ژانویه ۲۰۰۹ سکان کاخ سفید را در دست گرفت، بر روی اولویت‌های خود برای پیشرفت سیاست خارجی اش در آفریقا از جمله اقدام‌هایی برای توقف نسل کشی در دارفور، مبارزه با فقز و گسترش رفاه تاکید کرد.
تمام این اهداف بیان شده در راستای گسترش نفوذ واشنگتن در قاره آفریقا و بهره‌برداری از منابع غنی آن بوده است.
در دوران ریاست جمهوری اوباما برخی تحلیلگران باور داشتند که انتخاب سوزان رایس دستیار سابق معاون وزیر خارجه آمریکا در امور آفریقا به عنوان سفیر وقت این کشور در سازمان ملل، نشانه‌ای از اولویت قاره سیاه برای کاخ سفید بوده است.
اما در اواخر دوره چهل و چهارمین رئیس جمهور آمریکا برغم سیاست‌های گسترش نفوذ، تعامل بین آفریقا و چین به سرعت تقویت شد. در سال ۲۰۱۳، چین پروژه ابتکار کمربند و جاده را اعلام کرد که روابط پکن با این قاره را برای همیشه تغییر خواهد داد.
برخی از مهم‌ترین دفاتر دیپلماتیک ایالات متحده در پایتخت‌های آفریقا از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا خالی مانده بود از همین رو تجارت چین با این قاره در دهه گذشته روابط اقتصادی آمریکا را با آنها تحت الشعاع قرار داده و در سال ۲۰۱۸ بیش از سه برابر بیشتر بود. در این سال چین از سرمایه گذاری ۶۰ میلیارد دلاری در آفریقا خبر داد که شامل پروژه‌های توسعه ای و زیرساختی به عنوان بخشی از ابتکار کمربند و جاده با هدف حضور قوی و درازمدت در این منطقه بود.
آمریکا در مقطعی بزرگترین منبع سرمایه گذاری مستقیم در آفریقا بود اما مشارکت آن رو به کاهش گذاشته است.
در آن زمان واشنگتن قصد داشت این روند را تغییر داده و نفوذ خود را در این قاره بازگرداند. اما اظهارات مقام‌های دولت آمریکا از جمله ترامپ درباره آفریقا که به شدت توهین آمیز تلقی شد، به بهبود روابط کمک نکرد. رئیس جمهور سابق آمریکا با استفاده از عبارات توهین آمیز و روندی غیر دیپلماتیک، کشورهای آفریقایی را «آشغال‌دونی» خطاب کرد و آفریقا را جایی می‌دانست که دوستانش برای ثروتمند شدن تلاش می‌کردند. حتی ترامپ از زمان رونالد ریگان، تنها رئیس جمهوری بود که به آفریقا سفر نکرد.
او همچنین موضوع بسیار بحث برانگیز مصادره زمین کشاورزان سفیدپوست در آفریقای جنوبی را مورد بررسی قرار داد که واکنش خشمگینانه دولت این کشور را برانگیخت.
اهداف راهبردی آمریکا در آفریقا
با اینحال در دولت جو بایدن رئیس جمهوری فعلی آمریکا، راهبرد آفریقای دولت که در ماه اوت سال گذشته میلادی منتشر شد، به دولت‌ها، مردم و نهادهای آفریقای زیرصحرا توجه دارد. دولت فعلی راهبرد «شراکت آفریقا- آمریکا» را به عنوان یک رویکرد متفاوت از دولت‌های قبلی می‌داند که از سیاست کمک به راهبرد شراکت تغییر پیدا کرده است.
از انگیزه‌های دولت آمریکا برای توجه به آفریقا در زمره اولویت‌های سیاست خارجی واشنگتن می‌توان به جمعیت رو به رشد قاره، آفریقا به عنوان یک بلوک تجاری بزرگ در جهان، منابع طبیعی مهم آفریقا و نگاه به این قاره به عنوان یک بلوک پرتعداد رای در سازمان ملل اشاره کرد.
کاهش نفوذ ایالات متحده در آفریقا و افزایش حضور رقبایش یعنی چین و روسیه در این منطقه با نگاهی به نتایج آرای سازمان ملل برای تعلیق عضویت مسکو در شورای حقوق بشر سازمان ملل بعد از جنگ اوکراین مشخص است. در این رای گیری تنها ۱۸ درصد از کشورهای آفریقایی به تعلیق روسیه رای مثبت دادند درحالیکه ۱۶ درصد از کشورهای آفریقایی رای مخالف و ۴۴ درصد نیز رای ممتنع دادند. با اینحال پس از درگیر شدن مسکو در جنگ اوکراین، به صورت طبیعی باعث افت تمرکز روسیه بر روی آفریقا شده و همین وضعیت منجر به افزایش روابط کشورهای این قاره و غرب شده است.
واشنگتن با افزایش نفوذ در قاره سیاه تلاش می‌کند تا بتواند در زمان اجماع سیاسی علیه رقبای خود یا پیشبرد اهدافش در مجامع مختلف، کشورهای آفریقایی را با خود همراه کند.
همچنین ایالات متحده با ایجاد وابستگی و وعده های مالی اغوا کننده، سعی می‌کند از جایگاه متحدان خود در عرصه بین‌الملل نیز دفاع کند. در مهر ماه سال ۱۳۹۹ ایالات متحده آمریکا برای امضای توافقنامه با کنیا شرط گذاشت که این کشور نباید از اقدامات بین‌المللی تحریم علیه اسرائیل حمایت کرده و به منافع اقتصادی این رژیم آسیب برساند.
آمریکا اهداف راهبردی از جمله سازگاری با تغییرات اقلیمی و تلاش‌های بهبود اقتصادی پس از همه‌گیری کرونا را در کنار اهداف بلندمدت حکومت‌داری شفاف، دموکراسی و اولویت‌های امنیتی در آفریقا ترسیم می‌کند. واشنگتن قصد دارد برای دستیابی به این اهداف، شراکت آمریکا با آفریقا بر تلاش‌های گسترده و ابزارهای جدید برای تنظیم مجدد روابط طرفین از طریق تعامل و تقویت جامعه مدنی و دیاسپورای آفریقایی آمریکا، و همچنین اعمال نفوذ در بخش خصوصی و ایجاد تعادل مجدد به سمت مراکز شهری تمرکز داشته باشد.
ایالات متحده به دنبال این است تا تمرکز بر روی آنچه "دموکراسی" توصیف می‌کند را در روابط خود با کشورهای آفریقایی حفظ کند. درحالیکه بسیاری چنین رویکردهای کاخ سفید را دخالت در امور داخلی دیگر کشورها قلمداد می‌کنند.
اما در مقابل، چین به عنوان رقیب قدرتمند آمریکا در آفریقا، سیاست عدم دخالت در امور سیاسی داخلی کشورها را پیش گرفته که تعامل با تمام دولت‌ها در آفریقا را برای پکن تسهیل کرده است.
از سویی منابع طبیعی و معدنی مهم آفریقا از جمله کروم، الماس، مس و کبالت که در باتری‌های خودروهای الکتریکی به کار برده می‌شود و هم چین و آمریکا به دنبال آن هستند، توجه واشنگتن را به شدت به این قاره جلب می‌کند.
به طور مثال زامبیا به عنوان کشوری که کامالا هریس معاون رئیس جمهوری آمریکا در فرودین ماه امسال به آنجا سفر کرد تا درباره بهترین راه‌ها در برابر چالش های وام و بدهی با مقام‌های آن گفتگو کند، بزرگترین تولید کننده مس در جهان و اولین تولیدکننده کبالت در آفریقا به حساب می‌آید.