به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور کشورمان به دعوت رسمی روسای جمهور سه کشور «کنیا، اوگاندا و زیمبابوه» و به منظور تقویت روابط و گسترش همکاریها با کشورهای همسو، از صبح سه‌شنبه سفر خود به این کشورها را آغاز کرد.
این نخستین سفر یک رئیس جمهور ایران به قاره آفریقا پس از ۱۱ سال است که در راستای سیاست خارجی جامع، متوازن و مبتنی بر همگرایی در عین چندجانبه‌گرایی اقتصادی دولت سیزدهم، با هدف افزایش حضور ایران در اقتصاد حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا صورت می‌گیرد.
قاره آفریقا از نظر تعداد کشورها، اولین قاره جهان و از لحاظ وسعت و جمعیت دومین قاره کره خاکی است. برخلاف اغلب کشورهای توسعه‌یافته که با چالش نرخ پایین رشد جمعیت مواجه هستند، نرخ رشد جمعیت در این قاره بالاتر از میانگین جهانی است.
در همین ارتباط با «عباس نوازانی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در زیمبابوه گفت‌وگویی انجام دادیم و ابعاد مختلف ظرفیت ها و توانمندی های موجود در آفریقا را به بهانه سفر رئیس جمهور کشورمان به سه کشور آفریقایی مورد بررسی قرار دادیم.
متن کامل این گفت و گو به شرح زیر است:
باتوجه به ظرفیت‌های موجود در کشورهای آفریقایی، چگونه می‌توان منافع ملی را در صورت توسعه روابط سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای این قاره تامین کرد؟
در قرن بیست و یکم، قاره آفریقا در جهان بیش از هر زمان دیگری حائز اهمیت شده است. وجود ۵۵ کشور در آفریقا که نشان دهنده تعدد و تکثر آفریقاست به تنهایی اهمیت این قاره در روابط بین الملل را مشخص می کند. جمعیت قاره آفریقا، تا سال ۲۰۲۲، در حدود ۴/۱ میلیارد نفر است و بسیاری از کشورهایی که سریع‌ترین نرخ رشد را دارند در آفریقا واقع شده‌اند و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ جمعیت این قاره به ۵/۲ میلیارد نفر افزایش یابد.
تا آن زمان ۶۰ درصد جمعیت آفریقا زیر ۲۵ سال خواهند بود. آفریقا با جمعیت جوان و مجموع تولید ناخالص داخلی (GDP)۹۶/ ۲ تریلیون دلاری در سال ۲۰۲۲، پتانسیل این را دارد که در آینده نزدیک به «بزرگ‌ترین بازار رشد برای کالاها و خدمات مصرفی دنیا» تبدیل شود.
توسعه سریع بخش فنآوری ارتباطات و فرصت های تجاری و اقتصادی فرا روی این بخش، وجود منابع طبیعی فراوان و متنوع و امکان استفاده از زمین های کشاورزی برای تولید غذا از دیگر مولفه های حاکی از اهمیت روز افزون آفریقا هستند.
بنابراین با توجه به موارد اشاره شده، اهمیت حضور ایران در آفریقا بسیار ضروری است. زیرا «از نقطه نظر سیاسی» آفریقا با دربرگرفتن یک چهارم کل واحدهای سیاسی جهان و حضور آنها در سازمان های مختلف منطقه ای و بین المللی، شورای امنیت سازمان ملل، شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، تقریباً نیمی از اعضای جنبش عدم تعهد، نیمی از سازمان همکاری اسلامی برای جمهوری اسلامی ایران واجد اهمیت می باشد.
از نگاه اقتصادی نیز همانطور که همگان اذعان دارند، قاره آفریقا سرزمین فرصتهاست و با عنایت به مناسبات عالی که در سطوح سیاسی فیمابین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای آفریقایی وجود دارد، بهره برداری از فرصت های متعدد اقتصادی در تمامی حوزه های مربوطه با هدف ورود به بازارهای پر رونق و حضور چشمگیر و پایدار در این منطقه از جهان ( در قالب سرمایه گذاری، صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی) می بایست در اولویت برنامه های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.
سطح روابط کنونی ایران با کشورهای این منطقه چگونه است؟
جمهوری اسلامی ایران در توسعه روابط با کشورهای آفریقایی دارای مزیت ها و فرصت هایی است. کشورمان از یک سو فاقد سابقه استعماری در این منطقه و از سوی دیگر کشوری محبوب نزد قلوب مردم آفریقا است.
جمعیت زیاد مسلمانان آفریقا، مواضع نسبتاً مشترک دولتمردان آفریقایی با کشورمان، برخوردداری از نفت به عنوان کالای مورد نیاز آفریقا، مزیت کالاهای ایرانی نسبت به کالاهای مشابه در بازارهای قاره آفریقا، در زمره پشتوانه های نیرومند در حوزه های سیاسی، اقتصادی و دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران برای حضور در آفریقا است.
علیرغم برخورداری از مزیت ها و فرصت های فوق الذکر، در یک نگاه آسیب شناسانه، روند توسعه همکاری ها با کشورهای آفریقایی، از سرعت و رشد متناسبی برخوردار نبوده است.
شاید بتوان گفت در سطح کشور و همچنین در بخش خصوصی شناخت کافی از آفریقا و ظرفیت های این قاره وجود نداشته و بدلیل این عدم شناخت، تمایل چندانی نیز به توسعه روابط با کشورهای آفریقایی به وجود نیامده لذا انتظارات و اهداف موردنظر آنگونه که باید برآورده نشده است.
بر اساس آمار موجود، در حال حاضر «میزان تجارت ما با کشورهای آفریقایی حدود یک میلیارد دلار» است. امیدواریم با نگاه جدید، برنامه ها و توافقاتی که در دستورکار «دولت سیزدهم» قرار دارد شاهد افزایش حجم مبادلات بازرگانی فیمابین در سال های آینده باشیم.
دولت سیزدهم چه جایگاهی برای این قاره در سیاست خارجی خود در نظر گرفته است؟
در دولت سیزدهم، با درک اهمیت و واقعیت های امروز قاره آفریقا به عنوان قاره ای مستعد و پویا، نگاهی واقع بینانه و عزم و اراده جدی برای ارتقای مناسبات در همه زمینه ها به خصوص همکاری های اقتصادی و تجاری وجود دارد و این را می توان در اظهارات مقامات ارشد دولت به وضوح دید.
به عنوان مثال، دولت سیزدهم برای بهبود و تقویت روابط با کشورهای آفریقایی در اسفندماه ۱۴۰۱، «کنفرانس بین‌المللی همکاری‌های اقتصادی و علمی ایران و غرب آفریقا» را با حضور میهمانانی از این قاره در تهران برگزار کرد.
مراسم «بزرگداشت روز آفریقا» نیز در خردادماه ۱۴۰۲ با حضور معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، رئیس کمیسیون سیاست خارجی و امنیت مجلس شورای اسلامی و جمعی از سفرا و روسای نمایندگی‌های خارجی مقیم تهران برگزار شد.
استقرار رایزنان بازرگانی جمهوری اسلامی در مناطق مختلف آفریقا و اعطاء مجوز راه اندازی مراکز تجاری و بازاریابی محصولات و خدمات ایرانی در بیش از ده کشور آفریقایی در کنار دیگر تحرکات و برنامه ها بیانگر وجود اراده سیاسی در دولت سیزدهم برای تمهید زمینه های حضور، مشارکت و نقش آفرینی هر چه بیشتر «بخش خصوصی» در مناسبات اقتصادی و تجاری ایران با کشورهای آفریقایی است.
همچنین در راستای توجه به رابطه با کشورهای قاره آفریقا، شاهد میزبانی برخی مقامات آفریقایی در تهران و همچنین سفرهای متعدد مقامات عالی‌رتبه ایران به این کشورها بوده ایم. سفر جناب آقای دکتر رئیسی رئیس جمهور محترم به ۳ کشور آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمبابوه به عنوان اولین سفر آفریقایی ایشان در همین راستا قابل ارزیابی است و نشان دهنده نگاه خاص و اهمیت بالاترین مقام اجرایی جمهوری اسلامی ایران به «توسعه روابط و تقویت همکاری ها با کشورهای قاره آفریقا» می باشد.
وضعیت تعاملات تجاری ایران با کشورهای آفریقایی در مقایسه با بازیگران منطقه ای ر ا چگونه ارزیابی می کنید؟
قارة آفریقا به لحاظ مؤلفه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از یک سری ویژگی ها و ظرفیت هایی برخوردار است که به عرصه ای راهبردی برای رقابت قدرت های فعال بین المللی تبدیل شده است به طوریکه بسیاری از تحلیلگران مسائل استراتژیک، «قرن حاضر را قرن آفریقا» نامیده اند.
از جمله کشورهای حاضر و فعال در قاره آفریقا، کشور ترکیه است. ترکیه در عرصه سیاسی در ٤٣ کشور این قاره سفارت خانه افتتاح کرده و یکی از گسترده ترین شبکه های دیپلماتیک در آفریقا را دارد.
در بُعد اقتصادی نیز ارزش پروژه های در دست اقدام توسط شرکت ها و پیمانکاران ترک در کشورهای آفریقایی بسیار قابل تأمل است. طی چند دهه، ترکیه شبکه ای متراکم از روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی با آفریقا ایجاد کرده است. این کشور به صورت شریکی غیرقابل انکار برای بسیاری از کشورهای قاره آفریقا درآمده است.
این امر تا حدی است که موجب نگرانی قدرت های دیگر منطقه هم شده است. «رشد حضور ترکیه در آفریقا» را می توان مدیون توسعه مداوم مبادلات بازرگانی آن با این قاره دانست بطوریکه در مدت ٢٠ سال، رقم این مبادلات از کمتر از ٥ میلیارد به بیش از ٢٥ میلیارد دلار رسیده است.
رژیم صهیونیستی نیز در سال های اخیر سیاست و رویکردی بر مبنای حسن نیت در قبال آفریقا اتخاذ کرده که با برقراری روابط غیررسمی و سپس افزایش نفوذ در این قاره همراه شده است. رژیم صهیونیستی با ۴۲ کشور آفریقایی رابطه دارد و تنها دارای یازده سفارت خانه در این قاره است و سیاست نفوذ در بازارهای آفریقایی را با اهرم هایی همچون کسب کمک از ایالات متحده آمریکا ( از طریق آژانس توسعه بین المللی آمریکا ) انجام می دهد.
شرکت های صهیونیستی متعددی در بازار آفریقا به خصوص در بخش دسترسی به آب، انرژی های تجدید پذیر، بهداشت، الماس، فناوری اطلاعات و امنیت سایبری فعالیت می کنند.
جمهوری اسلامی ایران نیز در سال های اخیر از توانمندی های بسیاری در زمینه های سرمایه گذاری، فنی و مهندسی، انتقال تکنولوژی متناسب با نیازها و بازارهای آفریقا برخوردار شده است و تمرکز بر کشورهای آفریقایی به عنوان شرکای تجاری و فنی می تواند فرصت‌های سهل الوصول‌تری برای صادرات تولیدات و تکنولوژی های ایرانی فراهم آورد.
امیدواریم بواسطه رویکرد جدید در قبال قاره آفریقا و عزم و اراده ای که در مقامات ارشد کشور نسبت به کار با آفریقا وجود دارد و نیز با رفع برخی محدودیت های ناشی از تحریم های ظالمانه و کمبودها به ویژه در بخش زیرساخت های ارتباطی مانند «تعداد کم پروازهای مستقیم» و «خطوط کشتیرانی» میان ایران و کشورهای آفریقایی و در نتیجه اجرای توافقنامه ها و تفاهمنامه های گذشته و حال شاهد تداوم و گسترش همکاری ها با کشورهای آفریقایی و کسب سهم متناسبی از بازار وسیع این حوزه از جهان باشیم.
این سفر اولین سفر رئیس جمهوری ایران به کشورهای آفریقایی در یازده سال گذشته است؛ ارزیابی شما از این مساله چیست؟
آنچه مهم است رویکرد دولت سیزدهم و شخص رئیس جمهور محترم به تعمیق روابط و همکاریها با قاره آفریقاست، جناب آقای دکتر رئیسی تاکنون با مقام‌های مختلفی از کشورهای آفریقایی دیدار داشته و می‌توان این اقدام را به عنوان تلاش جدی و «فصل جدیدی در تقویت روابط ایران با آفریقا» در نظر گرفت.
دولت آقای رئیسی تاکنون در توسعه روابط با کشورهای آفریقایی به خوبی عمل کرده و انتظار می‌رود در آینده‌ای نه چندان دور، ظرفیت‌های همکاری با کشورهای آفریقایی بیش از پیش فعال شود.
در خصوص مهمترین موضوعات روابط و همکاری‌های دوجانبه ایران و زیمبابوه در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی و سایر حوزه بفرمایید.
پیشینه روابط ایران و زیمبابوه به روزهای آغازین پیروزی انقلاب اسلامی باز می گردد، جمهوری اسلامی ایران بر اساس «اصل همکاری جنوب ـ جنوب» به دنبال گسترش مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با کشورهای آفریقایی به ویژه زیمبابوه است.
از ابتدای سال ۱۴۰۱ رایزنی های متعددی میان مقامات سیاسی و اقتصادی ایران و زیمبابوه به منظور تحرک بخشی به همکاری های دوجانبه بویژه در حوزه اقتصادی صورت گرفته است.
یکی از مهمترین نتایج ملموس این دیدارها، برگزاری نهمین اجلاس کمیسیون مشترک دو کشور در بهمن ماه سال ۱۴۰۱ پس از ۷ سال رکود در روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور بود که موجبات تحرکی نوین و تاثیر گذار بر روند تعاملات سیاسی و اقتصادی دو کشور را فراهم آورد.
شایان ذکر است این کمیسیون مشترک با حضور سه وزیر زیمبابوه ای در تهران برگزار شد.
در بخش رفت و آمدهای هیأت ها، شاهد سفرهای جداگانه معاون رئیس جمهور زیمبابوه ( همزمان وزیر بهداشت)، همسر رئیس جمهور زیمبابوه، وزیر کشاورزی، وزیر صنایع و تجارت، وزیر تبلیغات، معاون وزیر خارجه به ایران و متقابلاً سفر هیات هایی از کشورمان به زیمبابوه بوده ایم که جملگی منجر به توافقات و یا زمینه سازی تفاهماتی در حوزه های بهداشت و صادرات دارو، کشاورزی (کشت فراسرزمینی تنباکو، تلاش برای تاسیس کارخانه سیگار با تکنولوژی ایرانی، خرید مستقیم تنباکو)، امور گمرکی، اشتغال و بیمه های تأمین اجتماعی، بانکداری و تلاش برای ایجاد خط تولید تراکتور در زیمبابوه شده است.
شایان توجه آنکه، روند تحولات اقتصادی و تجاری دو کشور در سال ۱۴۰۱ بویژه پس از برون رفت از شرایط کرونایی به سمتی پیش رفته است که «ارزش کل روابط تجاری دوکشور به ۱۳ میلیون و۹۰۰ هزار یورو» رسیده که از این میزان سه میلیون و نهصد هزار یورو ارزش صادرات ایران به زیمبابوه است.
با برنامه ها و هدف گذاری هایی که مدنظر است امیدواریم که بتوانیم در نتیجه توافقات و ابتکاراتی نظیر تهاتر کالا، کسری تجاری با زیمبابوه را کاهش داده و سهم بیشتری از صادرات به این کشور را کسب کنیم.