به گزارش خبرنگار ایرنا، همگان مازندران را با جنگل‌های سرسبز و زیبا و دریای خزر آن می‌شناسند و شاید باورش برای مردم کمی سخت و دشوار باشد که این استان همانند بسیاری از مناطق مختلف کشورمان، چند سالیست که دچار پدیده خشکسالی شده است واقعه ای که تداوم وضعیت فعلی می تواند عواقب و ضربات جبران ناپذیر زیادی را نیز به همراه داشته باشد.
مازندران که همواره از آن به‌عنوان یکی از مناطق پرآب فلات ایران یاد می‌شود، چندین سال است که گرفتار تنش‌های آبی شده است. این استان پس از ۲ سال‌تر سالی، بار دیگر در شرایط خشکسالی شدید قرار گرفته، به‌طوری که به‌گفته مسئولان و کارشناسان، سال آبی پشت‌سرگذاشته شده یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی مازندران در ۱۰ سال اخیر بوده است.
مهم‌ترین دلیل بروز این وضعیت نیز کاهش بارندگی‌ها و پیرو آن کم‌شدن حجم آب رودهای مازندران است. به این موضوع باید افزایش دمای هوا در زمستان و بهار و ذوب‌شدن زودهنگام برف ارتفاعات به‌عنوان یکی از منابع تأمین آب استان را نیز اضافه کرد.
وضعیت آبی مازندران مساعد نیست. هرچند که نشانه‌های خشکسالی و تنش آبی در سراسر مازندران دیده می‌شود، اما مناطق شرقی این استان بیشتر از سایر نقاط در معرض تنش آبی قرار دارند.
با باور کارشناسان، کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش، کم شدن دبی آب رودخانه ها، پایین رفتن ایستایی آب‌های زیر زمینی و پیش‌روی جبهه آب شور به جبهه آب شیرین در سواحل، نشانه های بروز پدیده خشکسالی و گسترش دامنه نفوذ آن طی یک دهه گذشته در استان مازندران است.
تشدید خشکسالی ایران در هشت سال آینده
ایران در حال حاضر در خشکسالی سر می‌کند، سال آبی گذشته نیز با خشکسالی تمام شد. ضمن اینکه آنطور که رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی می‌گوید، سال آبی پیش رو هم کشور با خشکسالی دست و پنجه نرم می کند. اگرچه تحقیقات دانشگاه فردوسی مشهد هشدار بزرگتری درباره خطر خشکسالی ارایه کرده است که بر اساس این تحقیقات، تا پایان دهه میلادی ایران با خشکسالی شدید مواجه می‌شود. تحقیقاتی که نشان می‌دهد خشکسالی در ایران ۸۵ درصد افزایش می‌یابد. به عبارتی ایران در هشت سال آینده با خشکسالی بسیار گسترده‌تر از آنچه می‌بینیم، مواجه خواهد شد.
این تنها هشداری نیست که محققان و کارشناسان نسبت به خشکسالی در ایران داده‌اند. آن هم در زمانی که کره زمین با شرایط اقلیمی هشدارآمیز و گرمایش جهانی مواجه است.
سرانه مصرف آب در ایران بیشتر از مصرف جهانی
داده‌های آماری بیانگر این است که میانگین بارندگی در ایران یک سوم میانگین بارندگی در جهان است و در همین حال سرانه مصرف آب در ایران نیز وضعیت مناسبی ندارد. طبق داده‌های آماری، سرانه مصرف آب در کشور ۲۵۰ لیتر نفر در روز است. این در حالیست که سرانه مصرف آب در جهان ۱۵۰ لیتر نفر در روز است.
ایران سه درصد منابع آب تجدیدپذیر و یک درصد جمعیت جهان را در اختیار دارد و آنگونه که این گزارش نشان می‌دهد، ایران تا سال ۱۴۱۵ با خشکسالی جدی مواجه است و این در حالیست که که منابع آب تجدیدپذیر ایران نیز روند کاهشی دارد بگونه ای که منابع آب تجدیدپذیر در گذشته در کشورمان حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب بود اما حالا به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.
پیش از این نیز کاوه مدنی، رئیس انستیتوی آب، محیط زیست و بهداشت دانشگاه سازمان ملل از ورشکستگی آبی در ایران گفت: "کشور ما دچار ورشکستگی آبی است. چه ببارد، چه نبارد، ما آب کم می‌آوریم. چرا؟ چون خرجمان (مصرف آب) بیشتر از دخلمان (میزان آب تجدیدپذیر) است. وقتی کم می‌آوریم از پس‌اندازمان (آب زیرزمینی) می‌خوریم. "
خسارت ۳ هزار میلیارد تومانی خشکسالی در ایران
مجمع جهانی اقتصاد نیز در گزارش ۲۰۲۲، بحران منابع طبیعی را یکی از پنج خطر اصلی اقتصاد ایران می‌داند و بنا به اظهارات مسئولان سازمان محیط زیست کشور، برآورد اولیه خسارت خشکسالی در ایران سه هزار میلیارد تومان است.
اگرچه ایران از اواخر دهه ۷۰، وارد تنش آب شده است اما مدیریت منابع آب چندان به نتایج خوبی نرسیده است. قطعی زنجیره‌ای آب در ایران می‌تواند نشانه روشنی از این موضوع باشد. سدسازی بی‌رویه از یک سو و انتقال آب و فعالیت‌های صنایع از سوی دیگر، مدیریت منابع آب در ایران را زیر سوال می‌برد.
ناگفته پیداست که آثار خشکسالی و نبود مدیریت مناسب در ایران در چند سال گذشته تنها به قطعی آب محدود نمی‌شود. زنجیره ای از بحران‌ها به دنبال بحران آب در کشور رخ می‌دهد که فرونشست زمین، گسترش بیابان‌ها، تشدید آتش‌سوزی‌ها، مهاجرت و بسیاری از عوامل دیگر تنها بخشی از آثار این بحران است.
۶۷ درصد مساحت مازندران تحت تاثیر خشکسالی بسیار شدید
مدیرکل هواشناسی مازندران با اشاره به آمارهای ارائه شده توسط مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، گفت که با بررسی های صورت گرفته و براساس شاخص های لازم دوره یکساله تا پایان خرداد ماه ۱۴۰۲، حدود ۶۷ درصد از مجموع مساحت این استان تحت تاثیر خشکسالی بسیار شدید، ۱۷.۷ درصد در معرض خشکسالی شدید، ۹.۴ درصد خشکسالی متوسط، ۳.۷ درصد در معرض خشکسالی خفیف و ۲.۲ درصد نیز در حد نرمال است.
سید محمدرضا رضوی اظهار داشت: همچنین طبق گزارش این مرکز، در سطح حوزه آبریز اصلی دریای مازندران ۵۶.۲ درصد از مجموع مساحت در معرض خشکسالی بسیار شدید، ۲۰.۶درصد در خشکسالی شدید، ۹.۴ درصد خشکسالی متوسط، ۵.۸ درصد خشکسالی خفیف و ۶.۷ درصد نیز در محدوده نرمال قرار دارد.
تداوم کاهش بارندگی در مازندران
بررسی‌های توزیع بارش استان مازندران نشان می‌دهد در ادامه کم بارشی ماه های گذشته در نیمه نخست فرودین ماه امسال، با نفوذ و عبور دو سامانه سرد، نوید ماه پربارشی را می داد اما در نیمه دوم این ماه بارش چندانی اتفاق نیفتاد و در نهایت میزان بارش فروردین ماه امسال نیز نیز هفت درصد کمتر از مدت مشابه بلند مدت بود. در طی این مدت ۱۰ شهرستان مازندران با کاهش بارش مواجه بوده اند که بیشترین کاهش بارش مربوط به شهرستان‌های شرق و مرکز استان بوده است.
میانگین درصد تامین بارش سال آبی استان مازندران منتهی به فروردین ماه امسال نیز ۴۳.۵ درصد بارش سال آبی بود که کمتر از مقدار بارش در مدت مشابه بلندمدت ۶۸/۲ درصد بوده است. میانگین دمای هوای فروردین ماه در استان نیز ۱۱.۱ درجه سلسیوس بود که نسبت به مدت مشابه بلندمدت ۱.۳ درجه سلسیوس افزایش داشته است. بیشینه دمای مطلق فروردین ماه امسال به پل سفید با ۳۴.۹ درجه سلسیوس و کمینه دمای مطلق فروردین ماه نیز به بلده با ۵.۲ درجه سلسیوس تعلق داشته است.
پهنه بندی خشکسالی هواشناسی در سطح استان بر اساس شاخص های لازم در دوره سه ماهه منتهی به فروردین امسال نشان می دهد، بیشتر سطح استان به ویژه در مناطق مرکزی و شرقی تحت تاثیر خشکسالی خفیف تا بسیار شدید بوده و تنها بخش‌هایی از مناطق غربی استان، قسمت کمی از ارتفاعات و سواحل مناطق مرکزی تحت تاثیر ترسالی ضعیف تا متوسط بوده است.
میانگین بارش دریافتی در فروردین ماه امسال در مازندران ۵۱.۹ میلی متر بود که در مقایسه با فروردین سال گذشته که ۲۰.۴ میلی متر بود، ۱۵۴.۴ درصد افزایش و نسبت به مدت مشابه بلندمدت که ۵۵.۹ میلی متر بود نیز ۷۰ درصد کاهش داشت. همچنین مقایسه بارش فروردین ماه سال جاری شهرستان‌های استان نسبت به مدت مشابه بلندمدت نشان می‌دهد که از ۲۲ شهرستان استان مازندران ۱۱ شهرستان با افزایش بارش و ۱۰ شهرستان با کاهش بارش مواجه بوده اند که بیشترین کاهش بارش مربوط به شهرستان های آمل، سوادکوه سوادکوه شمالی بهشهر نکا گلوگاه به ترتیب با ۳۷.۱، ۳۳.۹، ۲۴.۳، ۲۲.۲، ۱۸.۵ و ۱۲.۵ درصد و بیشترین افزایش بارش مربوط به شهرستان های عباس آباد قائم شهر محمود آباد رامسر تنکابن فریدونکنار به ترتیب با ۳۲.۸، ۲۶.۵، ۱۸.۸، ۱۷.۷، ۱۶.۴ و ۱۲ درصد بوده است.
میانگین درصد تامین بارش سال آبی منتهی به فروردین ماه امسال نیز ۴۳.۵ درصد بارش سال آبی بود و شهرستان های، آمل، بابلسر، بهشهر، جویبار، ساری، سوادکوه، سیمرغ، میاندرود، نکا و نوشهر بیشترین کاهش را نسبت به میانگین بلند مدت خود داشته اند و در هیچ شهرستانی مقادیر نرمال افزایش بارش اتفاق نیفتاده است.
بارش تجمعی فروردین ماه امسال در مازندران نشان می دهد که بیشترین میزان بارش تجمعی در قسمت کوچکی از ارتفاعات نور و چالوس بین ۱۸۰ تا ۲۴۶ میلی متر در شهرستان های عباس آباد تنکابن، رامسر، میان بند نکا، جلگه تا میان بند ساری و بابل قسمتی از قائم شهر سوادکوه و سوادکوه شمالی محمود آباد و کلاردشت، قسمتی از جلگه و ارتفاعات آمل، قسمتی از ساحل، میان بند و ارتفاعات نور قسمت عمده ساحل و قسمتی از ارتفاعات، نوشهر قسمت عمده چالوس بین ۵۲ تا ۱۸۰ میلی متر، جویبار، سیمرغ عمده گلوگاه بهشهر، نکا، بابلسر، فریدونکنار، آمل نوشهر ساحل تا جلگه میاندرود، ساحل تا جلگه و ارتفاعات ساری جلگه و ارتفاعات بابل و نور قسمتی از میان بند تا ارتفاعات چالوس و میان بند کلاردشت بین ۱۴ تا ۵۲ میلی متر، قسمتی از ارتفاعات بهشهر ساری سوادکوه و قسمتی از میان بند تا ارتفاعات بین ۱ تا ۱۴ میلی متر بوده است.
پهنه بندی اختلاف بارش تجمعی فروردین ماه امسال در مازندران نیز نسبت به بلندمدت نشان می دهد که بیشترین اختلاف بارش مربوط به قسمت کوچکی از ارتفاعات آمل بین ۸۰ تا ۶۰-، قسمتی از ارتفاعات آمل بین ۶۰ تا ۴۰ میلی متر، قسمتی از سوادکوه شمالی، قسمتی از ارتفاعات سواد کوه و آمل، قسمتی از ارتفاعات بهشهر، سوادکوه بین نوشهر، چالوس، کلاردشت، تنکابن و رامسر بین ۴۰ تا ۲۰ میلی متر، قسمتی از گلوگاه، میان بند تا ارتفاعات بهشهر و نکا، قسمتی از ارتفاعات ساری قسمتی از ارتفاعات سواد کوه قسمتی از میان بند تا ارتفاعات آمل و نور قسمتی از ارتفاعات نوشهر چالوس کلاردشت تنکابن و رامسرا بین ۲۰ تا ۱۰ میلی متر، عباس آباد، قسمت کوچکی از گلوگاه و بهشهر میان بند ساری، قسمتی از قائم شهر، سوادکوه شمالی و سوادکوه، قسمتی از میان بند بابل، قسمتی از ساحل بابلسر، محمود آباد، نور، چالوس، قسمتی از ساحل تا جلگه نوشهر، جلگه کلاردشت و عمده ساحل تا ارتفاعات تنکابن و رامسر بین ۱۰ تا ۶۰ میلی متر و در بقیه مساحت تا ۱۰ میلی متر بوده است.
تشدید خشکسالی در مناطق مرکزی و شرق مازندران
پهنه بندی خشکسالی هواشناسی در سطح استان بر اساس شاخص دوره سه ماهه منتهی به فروردین امسال نشان می دهد که بیشتر سطح استان به ویژه مناطق مرکزی و شرقی تحت تاثیر خشکسالی بوده است به طوری که قسمتی از جلگه تا ارتفاعات گلوگاه، بهشهر و نکا، قسمتی از ساحل ساری و جویبار، قسمت عمده ارتفاعات ساری قسمتی از سوادکوه و سوادکوه شمالی، قسمتی از میان بند تا ارتفاعات آمل، قسمتی از میان بند نور، قسمتی از ارتفاعات نوشهر تحت تأثیر خشکسالی بسیار شدید، قسمتی از جلگه تا ارتفاعات گلوگاه، قسمتی از جلگه بهشهر، قسمتی از ساحل تا میان بند نکا، ساحل و میان بند میاندرود، قسمتی از ساحل و جلگه جویبار، قسمتی از بابلسر، قسمتی از سوادکوه و سوادکوه شمالی، قسمتی از ارتفاعات بابل، قسمتی از میان بند آمل، نور و نوشهر تحت تأثیر خشکسالی شدید سیمرغ، فریدونکنار، قسمتی از گلوگاه، قسمتی از ساحل بهشهر، قسمتی از میاندرود، قائم شهر، قسمتی از سوادکوه و سوادکوه شمالی قسمت کوچکی از جویبار، قسمتی از جلگه تا میان بند ساری، قسمتی از بابلسر و محمود آباد، قسمت عمده جلگه تا ارتفاعات بابل و آمل، قسمتی از ساحل تا جلگه و میان بند تا ارتفاعات نور و نوشهر، قسمتی از ساحل تا ارتفاعات، چالوس، قسمتی از میان بند و ارتفاعات کلاردشت قسمتی از ارتفاعات تنکابن و رامسر تحت تأثیر خشکسالی خفیف تا متوسط، قسمت بسیار کوچکی از ارتفاعات نور تحت تأثیر ترسالی ضعیف و در بقیه مناطق در محدوده نرمال بوده است.
افزایش۲۲ درصدی بارش بهاری نسبت به دوره آماری بلند مدت در مازندران
مدیرکل هواشناسی مازندران گفت: میانگین بارش فصل بهار امسال در مازندران حدود ۱۶۵ میلی متر بود که این میزان نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که حدود ۱۳۵ میلی متر بوده، ۲۲ درصد و نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۷۴ میلی متر بوده، حدود ۱۲۳ درصد افزایش داشته است.
سیدمحمدرضا رضوی درباره وضعیت بارش‌های خردادماه امسال اظهار داشت: براساس گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارش خرداد ماه سال ۱۴۰۲ استان مازندران ۴۸ میلی متر بوده که نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۳۱.۵ میلی متر بوده، حدود ۵۲ درصد افزایش و نسبت به مدت مشابه سال قبل که حدود ۷ میلی متر بوده، ۵۸۵ درصد افزایش داشته است.
وی میانگین بارش ۹ ماهه سال زراعی جاری منتهی به خردادماه امسال در مازندران را حدود ۴۰۲ میلی متر ذکرکرد و گفت: که این مقدار نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلند مدت که ۵۳۲ میلی متر بوده حدود ۲۵ درصد و نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته که ۴۶۵ میلی متر بوده نیز حدود ۱۴ درصد کاهش داشته است.
وی گفت: میانگین دمای هوای خردادماه امسال در مازندران ۲۰.۱ درجه سلسیوس بود که نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۱۸.۴ درجه سلسیوس بوده، ۱.۷ درجه سلسیوس و نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز که ۱۸.۷ درجه سلسیوس بوده، ۱.۴ درجه سلسیوس افزایش داشته است.
وی بیان کرد: همچنین میانگین دمای هوای فصل بهار امسال در مازندران ۱۵.۷ درجه سلسیوس بود که نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که حدود ۱۳.۶ میلی متر بوده، ۲.۱ درجه سلسیوس، و نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۱۴.۵ درجه سلسیوس بوده نیز ۱.۲ درجه سلسیوس افزایش داشته است.
مدیرکل هواشناسی مازندران میانگین دمای هوای ۹ ماهه سال زراعی جاری منتهی به فروردین امسال را حدود ۱۰.۷درجه سلسیوس ذکرکرد و گفت که این میزان نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۹.۲ درجه سلسیوس بوده حدود ۱.۵ درجه سلسیوس و نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۹.۶ درجه سلسیوس بوده نیز حدود ۱.۱ درجه سلسیوس افزایش داشته است.
رضوی با تاکید بر اینکه با توجه به بارش و منابع آب در دسترس استان کماکان لازم است تمهیداتی برای مدیریت مصرف بهینه منابع آب و انرژی صورت گیرد، یادآور شد: میانگین صحت پیش‌بینی فصلی بارش و دمای هوای کشور بین ۷۰ درصد بوده و صحت پیش‌بینی بارش در ماه‌های گرم کمتر از ماه‌های سرد سال است.
پیش بینی فصلی بارش و دما طی سه ماه آینده در مازندران
براساس خروجی های مدل اقلیمی پژوهشکده اقلیم شناسی سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارش از نیمه تیر تا نیمه مرداد ماه امسال در نیمه شرقی در محدوده نرمال و در نیمه غربی تا کمتر از نرمال، از نیمه مرداد تا نیمه مهرماه نیز در محدوده نرمال و میانگین دما از نیمه تیر تا نیمه مردادماه امسال نیز نرمال تا بیش از نرمال پیش بینی می شود.
باروری ابرها اقدامی موثر برای مقابله با خشکسالی
استاندار مازندران بر لزوم استفاده از فناوری های نوین برای مقابله با پدیده خشکسالی در مازندران تاکید کرد و گفت: طرح های زیربنایی مهمی در راستای مدیریت منابع آب در مازندران در دست اقدام و یا تهیه است که باید با بسیح امکانات آنها را به اتمام برسانیم.
سیدمحمود حسینی پور با اشاره به کاهش بارش باران در فصل زراعی جاری، اظهار داشت: مدیریت صحیح منابع آبی در راستای ذخیره سازی آب باید مورد توجه بیش از پیش قرار گیرد.
وی با اشاره به فقر این استان در مهار آب‌های سطحی در مقایسه با میانگین کشوری، بر لزوم سرمایه گذاری صحیح و اصولی برای جمع‌آوری آب‌های سطحی تاکید کرد و گفت که با توجه به طرح های در دست اقدام و سرمایه گذای اصولی در این بخش، در یک برنامه ریزی دراز مدت، میزان جمع آوری آب‌های سطحی در این استان افزایش خواهد یافت.
استاندار مازندران با اشاره به اقدامات صورت گرفته در راستای مقابله با بروز پدیده خشکسالی و تامین آب مورد نیاز کشاورزان مازندران گفت که تاکنون نسبت به بارورسازی ابرها اقداماتی انجام شده که نتیجه بخش بوده است و این اقدام در ادامه بر حسب نیاز استان باید تداوم داشته باشد.
استان مازندران با داشتن ۴۶۰ هزار هکتار زمین های زراعی و باغی سالانه ۷۲ نوع محصول کشاورزی را تولید می کند که با تولید بیش از ۹۵۰ هزار برنج سفید، ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن مرکبات و ۸۰ هزار تن آبزیان رتبه نخست کشور را دارد
کاهش ۴۰ درصدی بارندگی، ۵۰ درصدی روان آب های رودخانه های دائمی و همچنین کم شدن حدود ۶۰ درصدی ذخایر آبی پشت سدها و آب بندان های مازندران، باعث بروز تنش آبی دراین استان شده است به‌گونه ای که مناطق شرقی با کمبود شدید آب در بخش کشاورزی مواجه اند و همین امر نیز شرکت آب منطقه‌ای را برآن داشت تا طرح نوبت بندی منابع آبی استان را حدود یک ماه زودتر آغاز و جهادکشاورزی نیز اخطار کم آبی صادر کند.
کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش، کم شدن دبی آب رودخانه‌ها، پایین رفتن ایستایی آب های زیر زمینی و پیش روی جبهه آب شور به جبهه آب شیرین در سواحل نشانه های پیش روی خشکسالی در استان مازندران است.
بر اساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب های سطحی و بقیه آب های زیرزمینی است. به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب آب در بخش آب های سطحی و یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می ریزد.