به گزارش خبرنگار ایرنا، فرشبافی یکی از صنایع دستی بومی استان زنجان به شمار می رود که سالهاست با فرهنگ این دیار عجین شده و کمتر کسی است که رهگذر کوچه پس کوچه های این شهر باشد و صدای کوبیدن شانه های چله را نشنیده باشد.
این هنر اصیل زنجانی ها هرچند نامهربانی زیادی را به خود دیده، اما همچنان سرزنده به فعالیت خود ادامه می دهد.
فرش زنجان ترکیب رنگی روشن، پخته و چشم‌نوازی دارد که به فضا جان می‌دهد، چله این فرش‌ها پنبه‌ای یا مخلوط پنبه یا پشم است و به طور معمول با رنگ‌های قرمز تیره، قهوه‌ای و آبی روشن با طرح‌های هندسی بافته می‌شود.
فرش بیدگینه، قولتوق، بومی روستایی از جنس پشم و شاه عباسی، خشتی، لچک ترنج، محرمات و گنبدی با جنس ابریشم، هر یک نقش و طرح خاص و کیفیتی منحصر به فرد دارد که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.
فرش دستباف زنجان به دلیل کیفیت و زیبایی، شهرت جهانی یافته به طوری که جایگاه ویژه ای در بازار جهانی و نیز طرفداران بسیاری دارد، اما این روزها با مشکلاتی عدیده ای دست و پنچه نرم می کند که از جمله آن می توان به فروش فرش استان در مراکز دیگر، به روز نبودن طرح ها، مشکل بیمه ای بافندگان قالی و مساله مهمتر صادرات آن اشاره کرد.
تاثیر منفی قیمت مواد اولیه بر روی تولیدات به ویژه فرش ابریشم
رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بیان اینکه فرش ابریشم زنجان نسبت به فرش پشمی بهتر است، گفت: متاسفانه بازار فرش پشم زنجان در نیمه اول سال راکد بود اما در مجموع راضی کننده است.
سیدمحسن جعفری با تاکید بر اینکه افزایش قیمت مواد اولیه، دستمزد، تورم و کاهش ارزش پول ملی مشکلات و چالش هایی را برای فرش دستباف زنجان ایجاد کرده است، اظهار داشت: پیش از این با مبلغ یک میلیارد تومان، ایجاد ۱۰ دار فرش امکانپذیر بود، اما اکنون با این مبلغ باید به پنج دار فرش اکتفا کرد.
وی با بیان اینکه مشکلات اقتصادی بر موضوعاتی از قبیل اشتغال و کاهش تولید فرش تاثیر می گذارد، اظهار داشت: در زمان حاضر افزایش قیمت مواد اولیه به ویژه در فرش ابریشم تاثیر منفی گذاشته و مسائل دیگر را نیز به نوبه خود تحت تاثیر خود قرار داده است.
این مسوول ادامه داد: با وجود این مشکلات تولیدکنندگان زنجانی در حال فعالیت هستند و تعداد کارگاه های خانگی فرشبافی نیز طی سال های گذشته به ویژه در مناطقی خاص همانند اسلام آباد و شهرک های اقماری روند صعوی به خود گرفته است.
وی گفت: البته بروز این مساله به دلیل کاهش جمعیتی و بعد خانوارها بر می گردد و پیش از این به دلیل تعداد زیاد اعضای خانواده، دار فرش بزرگی به راه می انداختند.
جعفری با بیان اینکه در زمان حاضر بافتن فرش ها در ابعاد بزرگ در مقایسه با گذشته کمرنگتر شده است، افزود: تولیدکنندگان مجبورند کارگاه های کوچک فرشبافی راه اندازی کنند تا گروه های هدف مشغول به کار شوند.
وی با بیان اینکه برخی از مشکلات کنونی فرش زنجان به وارد نشدن بخش دولتی باز می گردد، اظهار داشت: تامین تسهیلات ارزان قیمت و اعطای آن در قالب قرض الحسنه به تولیدکنندگان می تواند به رفع مشکلات کنونی این صنعت به ویژه تامین مواد اولیه و دستمزد بافندگان کمک زیادی کند و تحقق آن به افزایش تولید و اشتغال بالا منتهی می شود.
رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان ادامه داد: کاهش تعرفه های واردات مواد اولیه نیز از دیگر راهکارهای رفع مشکلات این بخش است و می تواند به کاهش قیمت منجر شود و از طرفی صادرات فرش دستباف هم در افزایش تولیدات تاثیر زیادی دارد و دلگرمی فعالان این بخش را موجب خواهد شد.
زنجان تاجر بومی فرش ندارد
وی با بیان اینکه صادرات فرش زنجان با معضلاتی مواجه است، اضافه کرد: پیمان سپاری ارزی مهمترین و موثرترین عامل کاهش فروش و صادرات فرش دستباف زنجان است هرچند با پیگیری هایی که از سوی وزارت صمت و مرکز فرش انجام شد، در نهایت موفق شدند آن را از سه ماه به ۶ ماه افزایش دهند.
این مسوول ادامه داد: البته با کارهای انجام گرفته فرش دستباف از پیمان سپاری ارزی خارج شده و به این طریق در مقابل تعهد ارزی، واردات انجام می شود که در صورت حمایت ها در توسعه صادرات اثرگذار خواهد بود.
وی با بیان اینکه طی سال های گذشته تاکنون حمایت های صادراتی از فرش آنگونه که باید و شاید انجام نمی گیرد، اضافه کرد: پیش از این طبق آیین نامه صادراتی به تجار و تولیدکنندگان به ویژه در حوزه فرش دستباف با درصد ناچیزی مبلغی پرداخت می شد که متاسفانه دیگر چنین چیزی نیست.
جعفری با بیان اینکه با تخصیص اعتبارات مناسب می توان برای برگزاری نمایشگاه های تخصصی در کشورهای هدف صادراتی اقدام کرد که متاسفانه چنین چیزی برقرار نشده است، افزود: طبق تکالیف دولت در برنامه ششم توسعه، قانون حمایت از فرش و صنایع دستی لحاظ شده بود تا اتاق فرش دستباف ایرانی در کشورهای هدف صادراتی راه اندازی شود تا تجار ایرانی بتوانند تولیدات خود را ارائه کنند که این هم مسکوت ماند.
یکی از چالش عمده صادرات فرش زنجان نبود تجار بومی است در حالی که پیش از این نیز ۱۵ تاجر فرش دستباف در استان وجود داشت که بطور مستقیم کار صادراتی را انجام می دادند اما کنون به دلیل کهولت سنی از صحنه خارج شدند و نیروی جوان جایگزین نشده اند. وی با بیان اینکه صادرات فرش استان زنجان به صورت غیر رسمی انجام می گیرد، اظهار داشت: یکی از چالش های عمده صادرات فرش زنجان نبود تجار بومی است درحالیکه پیش از این نیز ۱۵ تاجر فرش دستباف در استان وجود داشت که به طور مستقیم کار صادراتی را انجام می دادند اما اکنون به دلیل کهولت سن از صحنه خارج شدند و دیگر نیروی جوان جایگزین آنها نشده اند.
این مسوول ادامه داد: در زمان حاضر تاجران فرش دستباف زنجان از استان های تهران، قم و برخی مواقع اصفهان هستند که کار صادراتی توسط آنان انجام می شود و زنجان تاجر ندارد که بتواند این کار را به طور مستقیم به سرانجام برساند.
وی در خصوص میزان تولید فرش استان نیز با توجه به پراکندگی کارگاه ها در سطح شهر و خانگی بودن، خاطرنشان کرد: امکان استخراج تولیدات فرش در ماه امکانپذیر نیست اما طبق برآوردها حدود ۳۳ هزار قالیباف در استان وجود دارد که به صورت تمام وقت و نیمه وقت فعالیت می کنند و سالانه ۱۱۰ هزار متر مربع فرش دستباف، ابریشم، پشم و تابلو فرش تولید می کنند.
سرمایه گذاری در فرش زنجان ضعیف است
رییس اتحادیه فرش دستباف روستایی استان زنجان نیز با بیان اینکه فرش ارزش افزوده بالایی دارد، ادامه داد: با توجه به ظرفیت بالای فرش استان آنگونه که باید و شاید سرمایه گذاری لازم در آن انجام نمی گیرد و این موضوع از جمله مشکلات اساسی این صنعت است.
ناصر باباخانی افزود: از طرفی چون سرمایه گذار بومی فرش در استان وجود ندارد تولیدات فاخر زنجان به نام استان های دیگر ثبت می شود.
وی موضوع بیمه ای قشر قالیبافان زنجانی را یادآور شد و گفت: در زمان حاضر بیمه قالیبافان مشکلاتی دارد که تخصیص سهمیه بیمه برای این قشر از سوی سازمان تامین اجتماعی می تواند مشکلات آنها را به مراتب کاهش دهد.
این مسوول با بیان اینکه انجام پالایش از لیست کنونی می تواند جایگزین خوب بیمه ای برای واجدین شرایط بیمه فراهم کند، ادامه داد: پیش از این شمار قالیبافان استان ۶۲ هزار نفر بود که با پالایش تامین اجتماعی این تعداد به ۳۳ هزار نفر کاهش یافت، البته استدلال تامین اجتماعی این بود که "بیمه باید مشمول شاغلان واقعی باشد" در حالیکه عده ای جا ماندند.
وی با بیان اینکه فرش زنجان از تنوع زیادی برخوردار است و بهترین نوع آن را هنرمندان چیره دست زنجانی تولید می کنند، اظهار داشت: فرش ابریشم، قلتوق و بیدگینه زنجان زبانزد است و در جایگاه بالایی قرار گرفته و حرفی برای گفتن دارد اما آنگونه که باید و شاید حمایتی از آن نمی شود.
فرش زنجان از تنوع زیادی برخوردار است و بهترین نوع آن را هنرمندان چیره دست زنجانی تولید می کنند، فرش ابریشم، قلتوق و بیدگینه زنجان زبانزد است و در جایگاه بالایی قرار گرفته و حرفی برای گفتن دارد اما آنگونه که باید و شاید حمایتی از آن نمی شود. باباخانی با بیان اینکه برای رونق فرش نیز می توان از طریق بانک های عامل تسهیلاتی را در اختیار متقاضیان گذاشت، افزود: طی سال های گذشته خرید و فروش فرش رونق زیادی داشت اما در سال های اخیر رونق خود را از دست داده است.
وی با بیان اینکه فرش هم نوعی کالا و سرمایه محسوب می شود، اضافه کرد:وضعیت فرش زنجان حال و روز خوبی ندارد و تولیدکنندگان و بافندگان نیز می توانند تا حدی در این شغل و با مشکلات آن کنار بیایند، اما تداوم این امر چه بسا به رکود این صنعت و حتی فراموشی آن منتهی شود.
رییس اتحادیه فرش دستباف روستایی استان زنجان ادامه داد: تفاهم نامه بین سازمان صمت و آستان قدس رضوی منعقد شده است تا با دیدگاه حمایتی، تسهیلاتی را برای خرید فرش تولیدکنندگان و بافندگان در نظر بگیرند که تاکنون در حد حرف بوده و عملیاتی نشده است.
وی با تاکید بر اینکه برای برگزاری نمایشگاه های فرش زنجان باید جایگاه ویژه و خاصی را قائل بود، اضافه کرد: متاسفانه در مواقع برگزاری نمایشگاه در محل نمایشگاه های بین المللی کاسپین زنجان چند غرفه فرش با حضور غیر بومی ها دایر می شود و همین امر وضعیت فرش استان را تحت تاثیر قرار می دهد که این موضوع ضربه بزرگی را به این بخش وارد کرده است.
این مسوول در خصوص وضعیت صادراتی فرش زنجان نیز خاطرنشان کرد: ۸۰ درصد فرش زنجان به صورت ریز بافت، ابریشم و تابلو فرش به صورت چمدانی صادر می شود و یکسری از فرش های درشت بافت پشمی نیز استفاده داخلی دارد.
پویایی فرش زنجان نیازمند طراحی های به روز است
عامل توسعه خوشه فرش دستباف استان زنجان با بیان اینکه طی سال های ۹۳ تا ۹۷ مطالعات پروژه توسعه فرش استان انجام گرفت، ادامه داد: پس از سال ۹۷، یکی از کارهای "عامل توسعه خوشه فرش" ایجاد شبکه فراگیر است که طبق تصمیم گیری ها این کار به اتحادیه فرش دستباف روستایی محول شد.
فیرزوه حاج علی اکبری با بیان مسائل مربوط به فرش زنجان، اضافه کرد: طی سال های گذشته بخش اعظمی از بازار صادراتی فرش را از دست دادیم که به عوامل متعددی از قبیل قدرت اقتصادی مردم و وجود رقبا از قبیل فرش ماشینی به دلیل قیمت پایین آن باز می گردد.
وی با بیان اینکه کشورهای اروپایی، منطقه و حتی آمریکا بزرگترین بازارهای صادراتی فرش استان را تشکیل می دادند، اظهار داشت: به دلیل تحریم ها بازارهای صادراتی را از دست داده ایم و در این میان همواره فرش های ایرانی به ویژه استان زنجان با مشکلاتی مواجه بوده است.
حاج علی اکیری یکی از دلایل مهم موفق نشدن صادرات فرش ایران به ویژه استان زنجان را بی توجهی به طراحی های نو، اعلام کرد و افزود: در زمان حاضر در بازار جهانی فرش رقبایی از کشورهای افغانستان، ترکیه و چین وارد میدان شدند و بر خلاف نگاه سنتی ما، تولیدات به روزتری را ارائه می کنند.
وی با بیان اینکه در زمان حاضر بیشتر بر تولید فرش هایی با طراحی هایی قبلی اصرار داریم، اظهار داشت: تولیدات این حوزه باید منطبق بر بازارهای جهانی، نیاز مخاطبان و سلایق آنها باشد در غیر این صورت موفقیتی نخواهیم داشت.
عامل توسعه خوشه فرش دستباف استان زنجان با تاکید بر اینکه معدود تولیدکنندگان موفق در حوزه فرش جهانی فعالیت می کنند، اما کافی نیستند، افزود: فرش های ابریشم زنجان به نام استان های دیگر به فروش می رسد، حتی به کشورهای دیگر فروخته می شود و در واقع به صورت اسمی موفق نیستیم.
معدود تولید کنندگان موفق در حوزه فرش جهانی فعالیت می کنند، اما کافی نیست، فرش های ابریشم زنجان به نام استان های دیگر به فروش می رسد، حتی به کشورهای دیگر فروخته می شود.
وی با بیان اینکه رقبای فرش ایران با طراحی های خاص و به روز و با قیمت پایین مشارکت فعالانه ای در بازار دارند، اظهار داشت: با در نظر گرفتن قدمت فرش استان و مالکیت معنوی آن باید سلایق مختلف را در نظر گرفت.
حاج علی اکبری با بیان اینکه بحث بازار شناسی و سلیقه بازار اهمیت زیادی دارد، افزود: از طرفی دیگر بحث بافت فرش باید منطبق بر شناخت بازار انجام گیرد، کارگاه های سنتی زیادی وجود دارد و حمایت ها امری مهم است.
به گفته وی در چگونگی نوع حمایت ها نظارت کافی نبوده به طوری که فردی مدعی فعالیت در فرشبافی، تسهیلات اعطایی را در جای دیگر صرف کرده است.
وی ساز و کارهای نظارتی و حمایت از واجدین شرایط را امری مهم و ضروری در این بخش عنوان کرد و گفت:موزه فرش زنجان راه اندازی شده و برای پیشبرد بهتر ایجاد اتاق و انجمن طراحی فرش با سلیقه بازار نتایج خوبی خواهد داشت تا دیگر در قید طرح های قبلی نباشیم و این کار مستلزم توجه دست اندرکاران امر است.
عامل توسعه خوشه فرش دستباف استان زنجان با بیان اینکه فرش زنجان به خاطر عمر بالا به فرش آهنی شهرت دارد، خاطر نشان کرد: باید به سلایق کنونی توجه و نوآوری داشت و منطبق بر نیاز بازار حرکت کرد و این عامل مهم پویایی صنعت فرش خواهد بود.
برآیند:
فرش زنجان از صنایع بومی استان محسوب می شود ولی مشکلات اقتصادی و نبود سرمایه گذاری لازم به بی رونقی این صنعت مهم منجر شده است.
مسوولان باید با ساز و کارهایی علاوه بر رفع موانع، زمینه صادرات مستقیم فرش زنجان را فراهم کنند تا این محصول ارزشمند به نام دیگر استان ها به فروش نرسد.