هنوز از انقلاب دیجیتال مدت زمان طولانی نگذشته که بار دیگر تحت تأثیر پیشرفت بی‌سابقه تکنولوژی، جهان وارد عصر جدید دیگری، به نام عصر هوش مصنوعی شده است. انقلابی نو معروف به چهارمین انقلاب صنعتی که بدون شک تحولات و دگرگونی‌های بی‌نظیر و بنیادینی در سبک و روش زندگی انسان‌ها در پی‌داشته و خواهد داشت.
امروزه تکنولوژی کلان‌روایتِ دنیای ما انسان‌هاست که با پیشرفت‌های شگرف در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، زندگی بشری را دچار دگرگونی‌های فوق‌العاده‌ای کرده است. کارشناسان معتقد بودند که عصر هوش مصنوعی نباید موجبات نگرانی باشد، بلکه باید «منبع خیر و برکت» باشد، نه تنها نباید حقوق بشر را تضعیف بلکه باید آن را تقویت کند. اما در فروردین سال ۱۴۰۲ گروهی از فعالان فناوری، متخصصان هوش مصنوعی و علاقه‌مندان به این حوزه ازجمله ایلان ماسک مدیرعامل توییتر و استیو وزنیاک بنیان‌گذار اپل در نامه‌ای سرگشاده از آزمایشگاه‌های هوش مصنوعی درخواست کرده‌اند که تا حداقل ۶ ماه آینده توسعه مدل‌های قدرتمندتر از GPT-۴ را متوقف کنند.
سیستم‌های هوش مصنوعی با هوشمندی قابل رقابت با انسان‌ها می‌توانند ریسک‌های بزرگی را متوجه جامعه و بشریت کنند
در بخشی از این نامه آمده است: «سیستم‌های هوش مصنوعی با هوشمندی قابل رقابت با انسان‌ها می‌توانند ریسک‌های بزرگی را متوجه جامعه و بشریت کنند.» نامه حاضر باور دارد که این ابزارهای پیشرفته می‌توانند تغییر بزرگی را در تاریخ حیات زمین ایجاد کنند و از این‌رو، باید دقیق و با صرف منابع کافی آن‌ها را برنامه‌ریزی و مدیریت کرد و توسعه هوش مصنوعی باید تحت کنترل دربیاید.
این نامه اضافه می‌کند: «متأسفانه این سطح از برنامه‌ریزی و مدیریت فعلا به‌چشم نمی‌خورد، هرچند که آزمایشگاه‌های هوش مصنوعی در ماه‌های اخیر وارد رقابتی خارج از کنترل برای توسعه و پیاده‌سازی ذهن‌های دیجیتالی قدرتمندتری شدند که هیچ‌کس – نه حتی سازندگانشان – نمی‌توانند آن‌ها را بفهمند و پیش‌بینی یا به‌شکلی قابل اطمینان کنترل کنند.»
گری مارکوس استاد بازنشسته افتخاری دانشگاه نیویورک که از امضاکنندگان این نامه بوده است، درباره آن به خبرگزاری رویترز می‌گوید: این نامه بی‌نقص نیست، اما روحیه درستی دارد؛ تا زمانی که درک بهتری نسبت به عواقب این فناوری پیدا کنیم، باید سرعت توسعه آن را کاهش دهیم. هوش مصنوعی می‌تواند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشد. بازیگران بزرگ این حوزه روزبه‌روز کارهای خود را مخفیانه‌تر پیش می‌برند، درنتیجه کار جامعه برای ایستادگی در برابر آسیب‌های احتمالی این فناوری سخت‌تر می‌شود.
شرکت OpenAI هنوز به انتشار این نامه واکنشی نشان نداده است. این درخواست در شرایطی مطرح می‌شود که پلیس اتحادیه اروپا هم به جمع سازمان‌هایی پیوست که درباره مسائل اخلاقی و حقوقی مدل‌های هوش مصنوعی پیشرفته ازجمله ChatGPT ابراز نگرانی کرده بودند.
بزرگترین نگرانی در این زمینه این است که نکند استفاده نادرست از ابزار هوش مصنوعی موجبات خدشه به اصول و ارزش‌هایی مانند صلح، حق احترام به زندگی خصوصی، حق بر آزادی عقیده، آزادی بیان، دموکراسی، قانونمداری، کیفیت و تنوع اطلاعات، خودمختاری و استقلال فرد بشری، اصل برابری میان انسان ها و غیره ... را فراهم آورد؟ نکند استفاده یاد شده به عدم تعادل قدرت بیانجامد به نوعی که شرکت‌های بخش خصوصی دارای سرمایه هنگفت که هم اکنون هم انحصار داده ها را در دست داشته، انحصار کاربرد تکنولوژی را نیز در دست گرفته و انسان‌ها را اسیر خود بکنند؟
چارچوب‌گذاری برای هوش مصنوعی یکی از چالش‌های بزرگ عصر معاصر
در دوگانگی تکنولوژی، امید از یک سو و نگرانی از سوی دیگر، هوش مصنوعی امیدواری‌هایی با وسعت بی پایان توام با تشویش و دغدغه‌های بی‌سابقه را به دنبال می‌آورد (هوش مصنوعی و ضرورت قانونمند کردن آن، رویا معتمدنژاد). تکنولوژی به خودی خود، نه خوب است و نه بد و آن چه که مهم است نحوه به کار بردن آن توسط انسان‌هاست این که آیا به نفع بشریت یا مغایر و به ضرر آن مورد استفاده قرار می‌گیرد؟ در این جاست که جایگاه و اهمیت چارچوب‌گذاری نمود پیدا می‌کند.
چارچوب‌گذاری برای هوش مصنوعی جنبه فوری و اورژانسی دارد
در مورد این تکنولوژی جدید نیاز هست هرچه زودتر حد و مرزها تعیین شده، مطابق با اصول و ارزش های بنیادی جوامع دموکراتیک به آن سمت و سو داده شود. گفته می‌شود چارچوب‌گذاری برای هوش مصنوعی یکی از چالش‌های بزرگ عصر معاصر بوده و تدارک آن از الویت‌هاست و حتی جنبه فوری و اورژانسی دارد.
تنها از این طریق می‌توان آن تعادل لازم میان آزادی تحقیق و نوآوری و استفاده از پتانسیل‌های قوی تکنولوژی یاد شده از یک سو و حمایت از ارزش های بنیادی مشترک جوامع دموکراتیک از سوی دیگر را به‌وجود آورد. هدف این است شرایط فراهم آمده، فضایی همراه با اعتماد و مسئولیت، که در آن هوش مصنوعی مطابق با ضوابط حقوق بشری به طور مسئولانه و شفاف مورد استفاده قرار گرفته شکل بگیرد.
ماهیت فرهنگی، اخلاقی و انسانی تکنولوژی
نکته بسیار مهمی که نباید مغفول واقع شود این است که کودکان انسان‌های آسیب‌پذیری هستند و به مراقبت و حمایت برای گذر از دوره کودکی نیازمندند و ایفای حقوق آنان بر سلامت و مصونیت در برابر خطرات بسیار مهم است. حقوق کودک، یکی از مهم‌ترین مصادیق حقوق بشر است، زیرا اگر کودکان از مراقبت و حقوق کافی برخوردار نباشند؛ نمی‌توانند در سایه این حقوق از سلامت روحی و جسمی برخوردار شده و حضوری مفید در جامعه بشری داشته باشند.
در عصر هوش مصنوعی همه ابعاد زندگی بشر، تحت تأثیر پیشرفت‌های شگرف تکنولوژی و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات قرار گرفته است. زندگی کودکان نیز به دنبال این پیشرفت‌ها دچار دگرگونی‌های بی‌سابقه‌ای شده است. باید توجه کرد که در عصر هوش مصنوعی خطرات بسیاری کودکان را تهدید می‌کند و شرایطی فراهم می‌شود که حقوق آنان نقض یا محدود شود. حال سوال این است که از منظر سیاسی و حقوقی چه تکالیفی بر عهده‌ی دولت‌ها در حمایت از کودکان در عصر هوش مصنوعی است؟ توجه به تکالیف دولت‌ها در حمایت و صیانت حقوق کودکان در سطح بین‌المللی و داخلی ضروری است.
استفاده از محصولات تکنولوژیک به خودی خود موجب تحول فرهنگی در جامعه می‌شود
تکنولوژی فرهنگ خاص خود را همراه می‌آورد و استفاده از محصولات تکنولوژیک به خودی خود موجب تحول فرهنگی در جامعه می‌شود. انسان‌ها وارد عصر جدیدی شده‌اند و بشر هر آن چیزی که درباره آن قصه گفته و رویا بافته سعی خود را کرده که به آن برسد. عصری که فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و کاربرد آن‌ها در تمام ابعاد زندگی، جامعه بشری را با تغییراتی بی‌سابقه مواجه کرده است؛ تا جایی که فعالیت‌های روزمره، وظایف شغلی، آموزش و پرورش کودکان و… چنان دگرگون شده‌اند که بشر آن را در هیچ برهه‌ای از زمان تجربه نکرده است.
شکی نیست در آغاز عصر جدید در چارچوب یاد شده، یکی با وجه اخلاقی و فرهنگی و آن یکی‌دیگر با وجه حقوقی، نشأت گرفته از مجموعه اصول فلسفی مشترک با تأکید بر انسان محوری هوش مصنوعی نقش بسزا در قانونمند کردن این تکنولوژی نوظهور خواهند داشت.
باید خاطر نشان کرد که تکنولوژی بیشتر از این که ذاتاً فناورانه باشد، ماهیتی اخلاقی، فرهنگی و انسانی دارد که به خودی خود مخرب نیست و نحوه استفاده از آن است که بسیار مهم است و عدم توجه به اخلاق در مواجهه با تکنولوژی در عصر حاضر سبب خلق پلتفرم‌ها و خدماتی از فناوری‌های هوش مصنوعی شده است که خارج از اراده و کنترل بشر است و در آینده‌ای نه چندان دور و با ادامه این روند شاهد شکل‌گیری نظم نوینی در اجتماع بشری خواهیم بود که در روش مواجهه با جامعه و قانون اثرگذار خواهد بود. کارشناسان نگرانند که هوش مصنوعی شاید یک روز ما انسان‌ها را به عنوان تهدید ببیند!!