به گزارش ایرنا، معضل کودکان کار امروز به عنوان یک پدیده جهانی شناخته می شود، این پدیده چندسالی است که در کشور ما و استان قزوینبه چشم می خورد و حل آن به عنوان یکی از دغدغه های مسوولان و دستگاه های ذیصلاح تبدیل شده است.
کودکان کار از نظر جامعه شناسی به افرادی گفته می‌شود که به صورت مستمر، مستقل یا به اجبار خانواده به کار گرفته می‌شوند و این فعالیت مانع از آن می‌شود تا مانند دیگر کودکان بتوانند تجربه این دوران را به صورت عادی و معمولی سپری کنند.
کودکان کار و خیابانی، افرادی بی‌دفاع هستند و در بسیاری از موارد به صورت ساماندهی شده وادار به کار می‌شوند.
کودکانی که التماس می‌کنند تا چیزی از آنها بخریم، کودکان کار، همان کودکانی هستند که کودکی‌هایشان را در سنگفرش خیابان‌ها دفن کردند و قدم‌های کوچکشان را بر آن کوبیدند تا یادشان برود روزی کودک بودند و باید کودکی کنند.
جامعه شناسان معتقدند فعالیت کودکان کار زنگ هشداری را به صدا در می آورد که نهادهای حمایتی، رفاهی و مسوول در امور خانواده باید برای خاموش کردن آن به طور جدی به تکاپو بیافتند.
خبرگزاری ایرنا مرکز قزوین به همین منظور با توجه شروع فصل تابستان و افزایش روز افزون کودکان کار و خیابانی در چهار راهها و معابر شهری با برخی از کارشناسان و مسوولان پیرامون این معضل اجتماعی به گفت و گو نشست.
کودکان کار و حقوقی که نادیده گرفته می شود
یک روانشناس تربیتی و مدرس دانشگاه در قزوین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: کودکان کار محصول فقر و شرایط بد اقتصادی هستند.
اقدس اعرابیان افزود: اعتیاد، بیکاری، بیماری، از کارافتادگی سرپرست خانواده و یا فوت وی از عوامل دیگری بوده که باعث می‌شود کودکان وارد چرخه کار شوند.
وی با بیان اینکه کودکان کار و خیابان یکی از معضلاتی است که گریبان گیر اکثر شهرهای بزرگ بوده و در برخی از کلانشهرها به وفور مشاهده می شود،افزود:این مساله به دلیل مغایرت با بحث حقوق کودک و پیامدهای آن به عنوان یکی از مسائل مهم جوامع امروزی تبدیل شده است.
وی با اشاره به اینکه کودک کار به کودکی اطلاق می شود که به صورت مداوم به خدمت گرفته می شود و این امر موجب ترک تحصیل و تهدیدات روحی و جسمی آنها می شود، اظهار کرد : اغلب این کودکان وابسته به خانواده هستند و در صورت کار نکردن آنها خانواده قادر به تامین نیازهای ضروری خود نیست.
این روانشناس بالینی تاکید کرد: کودکان کار به لحاظ شرایط تغذیه و بهداشت در وضعیت نامساعدی بسر می‌برند و براحتی می توانند بازیچه دست بزهکاران حرفه ای مانند باندهای توزیع مواد مخدر یا سارقین قرار بگیرند،بیشتر این افراد از تحصیل نیز محروم هستند.
وی با بیان اینکه البته بین کودکان کار و خیابانی باید تفاوت قائل شویم،تصریح کرد: کودکان خیابانی افراد بی خانمانی هستند که دوره ای از زندگی خود را در خیابان سپری کرده و این پدیده هم البته یک ناهنجاری اجتماعی است، براساس ماده یک پیمان نامه حقوق کودک به افرادی اطلاق می شود که زیر ۱۸ سال بوده و در خیابان زندگی و کار می کند،خانواده ندارد یا امکان دسترسی به خانواده در او وجود ندارد.
به گفته این استاد دانشگاه، براساس تعریف یونیسف کودکان زیر ۱۸ سال که عمده وقت خود را بدون سرپرست و نظارت بزرگسالان به مشاغل رده پایین می گذرانند کودکان خیابانی گفته می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: تعریف دیگر یونیسف در سال ۱۹۷۷ از کودکان خیابانی این است که به کودکانی گفته می‌شود که در شهرهای بزرگ جهت ادامه زندگی خود مجبور به کار و زندگی در خیابان هستند.
اعرابیان ادامه داد: سازمان بهداشت جهانی این کودکان را به چهار گروه دسته‌بندی کرده است، کودکانی که در خیابان ها زندگی می‌کنند و اولین نگرانی آنها زنده ماندن و داشتن سرپناه است، کودکانی که از خانواده خود جدا شده‌اند و موقتا در مکانی مانند خانه های متروک و مخروبه، سایر ساختمان هاو سرپناه زندگی می‌کنند و یا از منزل دوستی به دوست دیگر می روند.
وی اضافه کرد: همچنین کودکانی که با خانواده خود در تماس هستند ولی به دلیل فقر، پرجمعیت بودن خانواده، سوء استفاده جسمی و جنسی در برخی شبها و در طول روز در خیابان بسر می‌برند و یا کودکانی که در مراکز ویژه نگهداری می شوند اما در قبل در وضعیت بی خانمانی بسر برده اند و در معرض خطر برگشت به همان وضعیت سابق را دارند.
ضرورت توانمندسازی خانواده دارای کودکان کار
این روانشناس کودک با تاکید بر اینکه کودک خیابانی محصول خانواده آشفته و نابسامان است،گفت: کودکان خیابانی نسبت به کودکان کار به مراتب بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی هستند.
وی با اشاره به عوامل مختلف در بوجود آمدن کودکان کار در جامعه،افزود: عوامل اقتصادی مانند فقر، بیکاری، مشاغل کم درآمد پدران و فاصله طبقاتی زیاد و عوامل اجتماعی مانند مهاجرت،کمبود قوانین حمایتی و عوامل خانوادگی مانند خانواده پر تنش،فوت یا جدایی والدین، اعتیاد، سابقه بزهکاری والدین، خشونت، بیماری روانی و وجود ناپدری یا نامادری است.
اعرابیان ادامه داد: همچنین عوامل زیستی روانی مانند بحران هویت و بلوغ، فرار از مدرسه و خانه، بزهکاری و اعتیاد از دیگر عوامل در کودکان کار می توان برشمرد.
وی تاکید کرد : از آنجایی که یکی از عوامل مهم پدید ماندن کودکان کار فقر و مشکلات اقتصادی خانواده است، رویکرد اصلی در جهت پیشگیری از این پدیده باید در جهت توانمند سازی خانواده باآموزش فنی و حرفه ای اعضای خانواده، اعطای تسهیلات کم بهره و حمایت از خانواده باشد.
این استاد دانشگاه افزود: کودکان کار و خیابان یک مساله چند بعدی است که نیازمند ورود نهادها و دستگاه‌های مختلفی همچون قوه قضائیه،شهرداری،نیروی انتظامی، اداره کار، سازمان آموزش فنی و حرفه ای، بهزیستی است.
وی یاد آور شد: ضروری است پس از جمع آوری این کودکان توسط نیروهای شهرداری و انتظامی، با غربالگری بعمل آمده کودکان دارای خانواده از کودکان بدسرپرست و بی سرپرست جدا شده و کودکان دسته دوم جهت حمایت همه جانبه در مراکز نگهداری سازمان بهزیستی مورد مراقبت قرار گیرند و در خصوص دسته اول ابتدا در جهت توانمند سازی خانواده آنان اقدامات لازم به عمل آید و در صورت حضور مجدد کودک در خیابان از طریق قوه قضائیه با خانواده این کودکان و استثمار فرزندان برخورد قانونی به عمل آید.
شناسایی و پذیرش ۱۲۴ کودک خیابانی در قزوین
معاون اجتماعی بهزیستی استان قزوین درباره آخرین آمار کودکان کار و خیابان گفت: در سال گذشته در مراکزشبانه روزی ۷۱ نفر و در مراکز روزانه حمایتی آموزشی ۱۲۴ نفر شناسایی و پذیرش شدند؛ همچنین تا پایان اردیبهشت سال جاری در مراکز شبانه‌روزی ۱۰ نفر و در مراکز روزانه حمایتی آموزشی ۹ نفر شناسایی و پذیرش شده‌اند.
هدی حقیقی با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای ساماندهی کودکان کار و خیابان، افزود: ساماندهی و حمایت از کودکان در شرایط دشوار در تمام دنیا از جمله وظایف اصلی دولت‌ها در اداره کشور بوده و در کشور ما نیز با توجه به زمینه‌های مذهبی و فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی، این مساله از مهم ترین دغدغه‌های حاکمیت و مطالبات جامعه مدنی است.
معاون اجتماعی بهزیستی استان قزوین ادامه داد: سازمان بهزیستی کشور با مشاهده روند رو به رشد تعداد کودکان خیابانی در سطح جامعه از سال ۱۳۷۸ با کسب اجازه رسمی از سازمان برنامه و بودجه وقت اقدام به تهیه و اجرای طرح پذیرش، تشخیص و جایگزینی کودکان خیابانی در سراسر کشور در قالب مراکز دولتی، شبانه روزی و رایگان زیرمجموعه خود کرده و در استان قزوین نیز در همین راستا جهت ساماندهی این کودکان یک مرکز شبانه روزی نگهداری از کودکان کارو خیابان در شهرستان قزوین راه‌اندازی شده است.
وی تصریح کرد: همچنین مرکز حمایتی-آموزشی کودک و خانواده (خانه خورشید) در شهرستان قزوین در سال ۱۳۹۵، جهت ارائه خدمات روزانه و سرپایی به کودکان کار و خانواده‌های آنها به منظور جذب و شناسایی و ساماندهی تاسیس شد.
این مسوول ادامه داد: از سال ۱۳۸۴ هم ۱۱ دستگاه و سازمان دیگر موظف به همکاری با سازمان شده‌اند و در سال گذشته کارگروه‌های متعددی در اداره کل بهزیستی مبنی بر اعلام شرح وظایف سازمان‌ها و بررسی موانع و چالش‌ها برگزار شده است.
حقیقی درباره ارائه خدمات در خصوص سلامت کودکان کار نیز گفت: ارائه خدمات بهداشتی و درمانی مطابق با آئین نامه ساماندهی کودکان کار و خیابان به کودکان و خانواده آنان توسط دانشگاه علوم پزشکی با معرفی بهزیستی صورت می‌گیرد.
وی ادامه داد: همچنین غربالگری بهداشتی به صورت مداوم توسط شبکه‌های بهداشت و پوشش درمانی و خدمات مورد نیاز کودک و خانواده درجه اول در مراکز درمان و بیمارستان‌های تابعه توسط سازمان تامین اجتماعی انجام می‌شود و این افراد تحت پوشش بیمه سلامت هم قرار می‌گیرند.
معاون اجتماعی بهزیستی استان قزوین با اشاره به ارائه خدمات تحصیلی اضافه کرد: وضعیت تحصیلی کودکان کار شناسایی و پذیرش شده توسط مددکار اجتماعی، مورد بررسی قرار گرفته و اقداماتی مانند پیگیری تحصیلی کودکان (معرفی نامه-ثبت نام-تماس با مدرسه محل تحصیل با هدف حصول اطمینان از بهبود وضعیت تحصیلی و حضور در کلاس) و برگزاری کلاس‌های آموزشی (تابستانی) برای این کودکان انجام می‌شود.
وی ادامه داد: برگزاری جلسات کتاب خوانی با هدف افزایش سطح مطالعه و بارش فکری کودکان و برگزاری بازی رایانه‌ای و همچنین بازی‌های گروهی با هدف آموزش فعالیت گروهی و تاب آوری هم انجام می‌شود.
این مسوول بیان کرد: در خصوص کودکان بازمانده از تحصیل، باید شرایطی فراهم شود که کودک در مدارس عادی و در کنار همسالان خود به تحصیل ادامه دهد حتی اگر لازم باشد تسهیلاتی از قبیل کلاس خصوصی فشرده و تجهیزات خاص برای اینکار فراهم شود.
وی ادامه داد: در صورت عدم تحقق وضعیت گفته شده کودک در مدارس ویژه متناسب با شرایط خود از قبیل مدارس بزرگسالان، شبانه، شبانه روزی و استثنایی، با هماهنگی سازمان آموزش و پرورش به تحصیل ادامه می‌دهد.
۶۰ تا ۸۰ درصد کودکان خیابانی اتباع هستند
حقیقی درباره کودکان اتباع گفت: با توجه به نتایج مطالعات و تجربیات اجرایی از کودکان گردآوری شده بین ۶۰ تا ۸۰ درصد آنها غیرایرانی، به ویژه از اتباع کشور افغانستان بوده‌اند و همواره ارائه خدمت به این کودکان با توجه به اینکه تعدادی از آنها فاقد کارت اقامت هستند با چالش‌هایی روبرو است.
وی ادامه داد: بررسی تابعیت کودک در ساماندهی آنها موثر است و احراز هویت کودک از طریق عکس برداری از عنبیه چشم از ثبت اطلاعات تکراری جلوگیری خواهد کرد و به این منظور در نظر است، با دریافت اعتبارات ملی این سازمان دستگاه عنبیه چشم تهیه شود.
حقیقی اظهار کرد: برای مقابله با کار کودکان ایجاد بستر لازم جهت توانمندسازی فرد و خانواده وی، انجام اقدامات فرهنگی و تبلیغی، تهیه برنامه‌ها و تیزرها برای آگاه‌سازی اقشار مختلف جامعه جهت کاهش حضور کودکان در خیابان و آگاه‌سازی خانواده و کودک یا نوجوان از منابع حمایتی جامعه ضرورت دارد.
دستگاه قضایی همواره در مقوله حمایت از کودکان و خیابانی ورود داشته است
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان قزوین نیز گفت: دستگاه قضائی استان همواره در مقوله حمایت از کودکان کار و پیگیری در اجرای صحیح آیین نامه ساماندهی و حمایت از کودکان کار و خیابان ورود داشته است.
علی فولیان با بیان اینکه دستگاه قضائی در این حوزه رویکردی اجتماعی و قضائی دارد، افزود: رویکرد اجتماعی قوه قضائیه شامل سه بخش شناسایی، ساماندهی و توانمند سازی کودکان کار می‌باشد و حمایت از اطفال و نوجوانان به عنوان یک برنامه تحولی در دستور کار معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان قرار دارد.
وی اظهار کرد: دستگاه قضائی، مطابق ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان تکالیف و وظایف ۱۲ دستگاه مسئول در این حوزه را ابلاغ نموده و مسوولان امر موظفند وفق قانون به تکالیف خود در این حوزه عمل کنند.
فولیان با اشاره به اقدامات صورت گرفته از سوی دفتر حمایت از حقوق کودکان، زنان و خانوداه دادگستری استان قزوین جهت حمایت از این قشر آسیب پذیر ادامه داد: مطابق ماده سه قانون حمایت، هرگونه وضعیت مخاطره آمیزی که طفل یا نوجوان را در معرض بزه دیدگی یا ورود آسیب به سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، امنیتی و یا وضعیت آموزشی وی قرار دهد؛ نیازمند مداخله و حمایت قانونی است.
این مقام قضایی تاکید کرد : معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم استان قزوین با پیگیری جدی از سوی دفتر حمایت از حقوق کودکان و زنان و خانواده دادگستری استان از طریق فراهم کردن موجبات ادامه تحصیل افراد بازمانده از تحصیل و حمایت از خانواده های آنان، مشاوره های تخصصی و رسیدگی به وضعیت معیشتی آنان را پیگیر خواهد بود.
ره آورد :
پدیده کودکان کار یا خیابانی واقعیت انکار ناپذیر جامعه که سالهاست به یک معضل اجتماعی تبدیل شده و باید با چاره اندیشی دستگاه های مسوول بتوان آنرا کاهش داده و کنترل کرد.