شهید عباس دوران ۲۰ مهر سال ۱۳۲۹ در شهرستان شیراز دیده به جهان گشود، در سال ۱۳۴۹ به دانشکده خلبانی نیروی هوایی راه یافت و پس از گذراندن دوران مقدماتی پرواز در ایران، در سال ۱۳۵۱ برای تکمیل دوره خلبانی به آمریکا رفت، ابتدا در پایگاه «لکلند» دوره تکمیلی زبان انگلیسی را طی کرد و سپس در پایگاه «کلمبوس» در ایالت «می سی سی پی» موفق به آموختن فن خلبانی و پرواز با هواپیماهای بونانزا، تی ۴۱ - تی ۳۷ شد. او پس از موفقیت در دریافت نشان خلبانی در سال ۱۳۵۲ به ایران بازگشت و به عنوان خلبان هواپیمایی F۴، ابتدا در پایگاه یکم شکاری و سپس در پایگاه سوم شکاری مشغول انجام وظیفه شد.این خلبان شجاع با ۱۰۳ سورتی پرواز جنگی در طول عمر کوتاه اما پربارش، یکی از قهرمانان دفاع مقدس شناخته می‌شود.
دوران، سحرگاه ۳۰ تیر سال ۱۳۶۱ که در سن ۳۲ سالگی فرماندهی دسته پرواز را به عهده داشت، به قصد ضربه زدن به شبکه دفاعی و امنیتی نفوذناپذیر مورد ادعای صدام، با پنج نفر از زبده‌ترین خلبان نیروی هوایی در حالی که هنوز ستیغ آفتاب ندمیده بود، با اراده‌ای پولادین به پالایشگاه الدوره یورش بردند و چندین تُن بمب هواپیماهای خود را بر قلب دشمن جنگ افروز بعثی ریختند و پس از نمایش قدرت و شکستن دیوار صوتی در آسمان بغداد، هنگام بازگشت، هواپیمای لیدر مورد اصابت موشک دشمن واقع شد، دوران اگر چه اجازه ترک هواپیما را به همرزم خلبانش، ستوان‌یکم منصور کاظمیان در عقب کابین داد، اما خود به رغم این که می‌توانست با استفاده از چتر نجات سالم فرود آید، صاعقه‌وار خود و هواپیمایش را بر متجاوزان کوبید و بدین ترتیب مانع از برگزاری اجلاس سران غیرمتعهدها به ریاست صدام در بغداد شد. سرانجام پس از سالها انتظار در تیرماه ۱۳۸۱، بقایای پیکر شهید خلبان عباس دوران توسط کمیته جستجوی مفقودین به میهن منتقل شد و در پنجم مرداد ۱۳۸۱ طی مراسمی رسمی با حضور مسئولان کشوری و لشکری و خانواده شهید در میدان صبحگاه ستاد نیروی هوایی، بر دوش همرزمان خلبانش تشییع و پیکر مطهر آن شهید تیزپرواز برای خاکسپاری به زادگاهش شیراز منتقل شد.
در روزهای منتهی به شهادت این بزرگ‌مردتاریخ به گفت و گو با پویان افشین نژاد کارگردان مستندهای «آنها هشت نفر بودند»، «روز چهل و هفتم» و «ساعت ۱۶۸» نشستیم که مشروح آن در ادامه می‌آید.
آیا در رابطه با شهید عباس دوران مستندی ساخته اید؟
من دررابطه‌با این بزرگ‌مرد کاری نساخته‌ام؛ اما کارهایی در زمینه جنگ و نیروی هوایی انجام دادم، فعالیت‌های شهید عباس دوران به‌عنوان خلبان نیروی هوایی همیشه مطرح بوده او یک سنبل، نماد فداکاری و ایثار وطن پرستی است حداقل در جامعه فرهنگی دفاع مقدس با این عنوان شناخته می‌شود دوران، حدود سه سال پس از شروع جنگ یک عملیات بسیار سنگین را با موفقیت انجام داد و به شهادت رسید؛ این خلبان پروازهای زیادی را در راستای جلوگیری از پیشروی نیروهای زرهی ارتش عراق انجام داد و یکی از چهره‌های شناخته شده ماموریت های فانتوم‌ها و شکار تانک هاست، در عملیات دریایی و شکار ناوچه‌های جنگی عراق او چهره بسیار درخشان و شناخته شده‌ای است اما به‌نوعی محدود به عملیات عراق شده و فقط با این اتفاق شناخته می‌شود.
من دررابطه‌با شهید دوران کاری نساخته‌ام؛ اما کارهایی در زمینه جنگ و نیروی هوایی انجام دادم، فعالیت‌های شهید عباس دوران به‌عنوان خلبان نیروی هوایی همیشه مطرح بوده او یک سنبل، نماد فداکاری و ایثار وطن پرستی است حداقل در جامعه فرهنگی دفاع مقدس با این عنوان شناخته می‌شود
دوران، پروازهای خوبی در عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس انجام داد، لیدر دسته هشت فروندی بمباران‌های ارتفاع بالا بوده و شیرازه یگان های نظامی عراق را ازهم‌پاشید طوری که نیروهای یگان ارتش، نیروی هوایی و زمینی بدون اینکه دچار مشکل شوند مأموریت خود را انجام داد. در تاریخ نیروی هوایی؛ عباس دوران‌های بسیار زیادی داریم که هنوز مردم آنها را نمی‌شناسند.
به‌عنوان یک مستندساز تاریخ جنگ دغدغه حضرت‌عالی در مورد وضعیت فرهنگی و تاریخی دوران دفاع مقدس چیست؟
ما هر چقدر در دوران دفاع مقدس در جنگ و نظامی‌گری خوب عمل کردیم، در بحث وقایع‌نگاری و فرهنگی دوران دفاع مقدس کاستی داریم، خیلی جای کار وجود دارد، یادگاران دفاع مقدس در سنین بالا قرار دارند و باید تا در قید حیات هستند خاطرات آنها ثبت و ضبط و در اختیار مردم و بخصوص نسل جوان قرار گیرد؛ چون با ازدست‌رفتن هر یک از این افراد دنیایی از خاطره، اتفاق و موضوع از بین می‌رود. راه‌های نرفته زیادی وجود دارد و این می‌طلبد مسئولان فرهنگی کشور نگاه ویژه‌تری به این مسئله داشته باشند؛ مثلاً سینمای دفاع مقدس بسیار جذاب است اما باید درست به آن پرداخت در بخش های دیگر نظیر مستند، تئاتر هم اینگونه است.
دفاع از کشور پیوند ناگسستنی با روحیات و وطن‌پرستی مردم خورده و ایرانیان به این موضوع شهره هستند در جنگ رزمندگان از همه شهرهای استان به جبهه رفتند و از کشور دفاع کردند. نبرد هشت‌ساله ایران و عراق در یک مرز وسیع روزبه‌روز، ساعت‌به‌ساعت، متر به متر و کیلومتر به کیلومتر آن یک موضوع، اتفاق و ایثار است اگر به آن درست نپردازیم و فرصت را از دست دهیم پیوند و ارتباطی که باید بین نسل جوان که بعد از جنگ به دنیا آمدند شاید کم‌رنگ و از بین برود و این موضوع برای ما بسیار ناراحت‌کننده و پرهزینه است.
درباره نقش و جایگاه نیروی هوایی ارتش در بزنگاه‌های مهم تاریخ نبرد هشت ساله ایران و عراق بفرمائید؟
ما هیچ روزی از جنگ را نمی‌توانیم بدون نقش نیروی هوایی متصور باشیم، به فراخور حال هیچ عملیاتی بر روی زمین نمی‌تواند انجام شود مگر با حمایت و پشتیبانی نیروی هوایی که می‌تواند به شکل لجستیک، جابه‌جایی نفرات، بمباران ،عکس‌برداری هوایی و تأمین امنیت آسمان منطقه باشد که باتوجه‌به نوع مأموریت متفاوت و حتی می‌تواند تمام این موارد را هم‌زمان انجام دهد.
خرمشهر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای ما بیش از دو سال در جنگ اشغال بود که عملیات بیت‌المقدس در ۳ خرداد سال ۱۳۶۱ توانستیم آن را از دشمن پس بگیریم. در این عملیات نیروی هوایی از یک ماه قبل پروازهای پرشماری در راستای بمباران نیروهای عراقی حاضر در خرمشهر و نیروهای پشتیانی در این شهر انجام دادند، تعداد زیادی سورتی پرواز شناسایی و در جابه‌جایی نفرات، لشکر و تیپ‌ها نقش پر رنگی داشتند.
نمی‌توانیم بگویم یک یگان خاص در فتح خرمشهر نقش کلیدی داشته؛ اما نیروی هوایی چون در آسمان است و برای رزمنده زمینی قابل‌دیدن نیست شاید در تاریخ جنگ دچار مظلومیت و کمتر دیده‌شدن شود، در صورتی که نقش بسیار مهم و بدون جانشینی دارد. ما هیچ کاری بر روی زمین نمی‌توانیم انجام دهیم مگر اینکه نیروی هوایی بالای سر ما باشد.
نیروی هوایی چگونه وارد جنگ شد و در شروع جنگ چه وضعی داشت؟
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در شروع جنگ مثل دیگر یگان‌های ارتش آمادگی صددرصدی نداشت، جنگ در ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ آغاز شد؛ اما طبق اسناد تاریخی از ۲ فروردین سال ۱۳۵۸ عراق از طریق زمین، هوا به خاک ما تجاوز کرد، نیروی هوایی به‌عنوان آماده‌ترین نیرو در آن زمان از حدود یک سال و نیم قبل از شروع جنگ با ارتش پنهان عراق درگیر جنگ بود. در روزها و هفته های ابتدایی شروع جنگ نیروی هوایی باعث شد صدام و ارتش عراق نتوانند خوزستان را فتح کنند ولی در خوزستان زمینگیر شدند، چون این یگان به‌عنوان نیروی پیشرو که نسبت به دیگر نیروهای مسلح آمادگی بیشتری داشت و مراقب مرزهای درگیر و کشور بود و در این راه بسیار هزینه داد.
نقش نیروی هوایی در جلوگیری از هجوم سراسری عراق به چه شکل بود؟
در شروع جنگ به‌واسطه انقلاب و آسیبی که ارتش دیده بود ما آمادگی کامل نداشتیم و دیگر نیروها مانند امروز در کنار ارتش حضور و یا انسجام نداشتند نیروی زمینی ارتش هم به‌شدت از نظر ساختاری آسیب‌دیده بود؛ اما با وضعیتی که داشت باز هم دلاورانه مقابل بعثی‌ها ایستاد، لشکرهای ۹۲ زرهی اهواز و ۸۱ کرمانشاه دلاورانه در مقابل ارتش صدام ایستادند درصورتی‌که از شرایط آرمانی به‌دور بودند ای‌کاش روزی در تاریخ به رشادتی که این دو لشکر انجام دادند کامل پرداخته شود، در این زمان نقش نیروی هوایی بسیار پررنگ است.
دلایل حجم بالای شهدای نیروی هوایی بخصوص در سال اول جنگ چیست؟
نیروی هوایی باید جلوی هجوم بعثی‌ها را به طور گسترده از شمال کردستان تا تنگه هرمز والبته بخصوص در خوزستان می‌گرفت؛ این امر میسر نمی‌شد مگر با مأموریت‌ها و پروازهای زیاد و جلوگیری از پیشروی ارتش عراق به‌خصوص نیروهای زرهی، نیروی هوایی با هزینه ازدست‌دادن تعداد زیادی از زبده‌ترین خلبانان و نیروهای خود باعث کندشدن پیشروی و زمینگیر شدن ارتش عراق شد.
باتوجه‌به تحریم تسلیحاتی ایران نیروی هوایی چگونه تا انتهای جنگ به وظایف خود عمل کرد؟
پرواز یک هواپیمای نظامی به مدت یک ساعت شاید در کلام امری ساده باشد ، اما چند تیم متشکل از خط پرواز، نیروهای فنی و عوامل زیادی که شاکله آن گردان‌های نگهداری است و متشکل از افراد زبده و آموزش‌دیده پشت آن قرار دارد آنها مانند دیگر رزمندگان ایثارگر و ازجان‌گذشته بودند ولی به ندرت دیده می شوند، ما تحریم بودیم و هواپیماهای ما ساخت آمریکا بود آنها حتی اجازه نمی‌دادند کسی به ما لوازم یدکی یا حتی یک پیچ بدهد، اگر ایثار نیروهای از جان گذشته ارتش و جهاد خودکفایی نیروی هوایی نبود ما به سال دو یا سوم جنگ نمی‌رسیدیم؛ در تاریخ به این موضوع کم پرداخته شده است. نیروهای ارتش متخصص و متعهد همچون برادر در کنار دیگر رزمندگان نقش تأثیرگذاری در جنگ داشتند و این وحدت تا امروز ادامه دارد.
یکی ازوظایف ذاتی نیروی هوایی تأمین امنیت صحنه نبرد است پیروزی ما در طول جنگ در عملیات های مهم نظیر طریق‌القدس، ثامن‌الائمه، فتح مبین، بیت‌المقدس و والفجر هشت، مروارید و بسیار نبرد های دیگر مرهون نیروی هوایی قدرتمند با دانش و تأثیرگذار ماست
تأمین امنیت و پشتیبانی از نیروهای رزمنده زمینی در طول هشت سال چگونه محقق شد؟
یکی ازوظایف ذاتی نیروی هوایی تأمین امنیت صحنه نبرد است پیروزی ما در طول جنگ در عملیات های مهم نظیر طریق‌القدس، ثامن‌الائمه، فتح مبین، بیت‌المقدس و والفجر هشت، مروارید و بسیار نبرد های دیگر مرهون نیروی هوایی قدرتمند با دانش و تأثیرگذار ماست، این یگان همه ویژگی‌ها را داشت؛ اما آسیب‌دیده بود؛ ولی این دلیل نمی‌شد مأموریت های مهم را کنار بگذارد یا کم‌رنگ ظاهر شود در اینجا هم نیروهای پروازی بخصوص استاد خلبانان قدیمی نیروی هوایی که در مناصب فرماندهی، طراحی و برنامه‌ریزی بودند با ایثار و فداکاری در جنگ نقش‌آفرینی کردند جا دارد از امیر سرتیپ خلبان مرحوم بهرام هشیار که معاون عملیات نیرو بودند و نقش بی‌بدیلی در اتفاقات مهم و پیروزهای جنگ داشت یاد کنم وی با یک تیم متشکل از افراد باتجربه نظیر امیر سرتیپ خلبان مرحوم محمد دانشپور، امیر سرتیپ خلبان قاسمیان، امیر سرتیپ خلبان علیرضا نمکی در کنار همه ویژگی‌هایی که داشتند بسیار باتجربه و تأثیرگذاری بودند؛ وجود این افراد در کنار پتانسیل نیروی هوایی باعث شد بسیاری از خلأ و ضعف‌هایی که به‌واسطه تحریم‌ها و طولانی‌شدن جنگ داشتیم کمتر به چشم بیاید و ما به پیروزی برسیم.
نقش روحی و روانی و بعد تبلیغاتی عملیاتی چون اچ ۳،عملیات کنفرانس سران در بغداد و بخصوص حمله به نیروگاه اتمی اوسیراک چگونه بود؟
اهدافی که شما نام بردید نقاط روشن و ماندگاری هستند که شاید هیچ نیرویی دیگری در منطقه خاورمیانه قابلیت انجام آن را نداشت، عملیات اچ ۳ در دنیا و اتمسفر نظامی‌گری هوایی دنیا یک عملیات شاخص است و چیزی نیست که فقط ما ایرانی‌ها راجع به آن صحبت کنیم یک واقعه تاریخی و بسیار پر افتخار است در غربی ترین نقطه عراق هم مرز با اردن ما یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی ارتش عراق را که محل تجمیع بسیاری از هواپیماهای ذخیره آنها بود در ۱۵ فروردین سال ۱۳۶۰ از بین بردیم، این یک زیرساخت و زیربنایی برای عملیات های بعدی بر روی زمین نظیر ثامن‌الائمه و طریق‌القدس بود که به جزء کم‌شدن توان عملیات آنها تأثیر روانی به‌شدت وسیعی بر ارتش عراق و نیروهای هوایی آنها گذاشت.
همچنین عملیاتی که جاوید نام «عباس دوران» همراه امیر سرافراز «منصور کاظمیان» و مرحوم امیر سرتیپ «محمود اسکندری» و باقری به‌عنوان کابین عقب در بغداد انجام دادند و دوران به درجه رفیع شهادت رسید، در عرصه سیاسی تأثیر گذاشت و کنفرانس سران غیرمتحدها که قرار بود در عراق برگزار شود و صدام بسیار بر روی آن مانور داده بود که این فضا و بغداد امن است کنسل و در دهلی برگزار شد. این اتفاق را هیچ نیروی دیگری غیر از نیروی هوایی نمی‌توانست انجام دهد، البته ما یکی از نیروی زبده، مهم و برجسته کشور را از دست دادیم؛ ولی به هدفمان رسیدیم. همچنین جاوید نام امیر سرتیپ خلبان «محمدحسن قهستانی» باتوجه‌به بعد مسافت و حفاظتی که از نیروگاه اوسیراک می‌شد توانست آنجا را به زیبایی بمباران و به سلامت به وطن بازگردد این اقدام هم از کارهایی است که هیچ نیرویی در منطقه به جزء نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلام ایران توان و قدرت انجام آن را نداشت.
جایگاه نیروی هوایی در تأمین امنیت صادرات نفت را در دوران دفاع مقدس توضیح دهید؟
عمده درآمد ایران به‌عنوان یک کشور نفت‌خیز فروش و صادرات این محصول است،۴۰ سال قبل بیشتر به فروش نفت متکی بودیم منطقه خلیج‌فارس و شاهراه اصلی آن که تنگه هرمز است فکر کنم تأمین‌کننده بیش از ۶۰ درصد نفت مصرفی دنیا است. باید با فروش نفت هزینه مملکت و جنگ را تأمین می‌کردیم یا اجازه می‌دادیم عراق به همراه حامیانش کشور را تصاحب کنند. تأمین امنیت، روند صادرات نفت و روند بارگیری سوپر تانکرهای شرکت ملی نفتکش وزارت نفت و نفتکش‌های خارجی که از ما نفت می‌خریدند حداقل تا بعد از تنگه هرمز موضوع مهم و حیاتی بود این امر به‌غیراز تلاش نیروی هوایی به‌خصوص خلبانان پر افتخار و ماندگار هواپیمای اف ۱۴ نیروی هوایی محقق نمی‌شد آنان رکوردهایی عجیبی را جابه‌جا کردند. نفت به زندگی مردم گره‌خورده بود و باید صادر می‌شد ما پروازهایی داشتیم که به‌خاطر مسائل حساسی که اتفاق افتاد بیش از ۱۱ یا ۱۲ ساعت طول کشیده، کابین جنگنده هواپیما کوچک و تنگ و تاریک است خلبان در این مدت طولانی تحت انواع و اقسام فشارها قرار می‌گرفت؛ اما با موفقیت آن عملیات را به اتمام می‌رساند. با یک برنامه‌ریزی دقیق و پیچیده ما توانستیم شاهراه حیاتی را برای خود باز نگه داریم، ما این توانایی را داشتیم، داریم و باید همیشه به آن افتخار کنیم.
امروز نیروی هوایی ارتش چه جایگاهی دارد و محورها و فعالیت‌های این نیرو آیا به‌مانند دوران جنگ مهم و حیاتی است؟
بدون شک هیچ‌وقت از اهمیت مأموریت‌ها و وظایف نیروی هوایی نه فقط در ایران بلکه در کل دنیا کاسته نمی‌شود امروز هم با اینکه سالیان سال از پایان جنگ می‌گذرد باز هم نیروی هوایی قدرتمندانه در آسمان کشور حضور دارد و از مرزها محافظت می‌کند چه در بخش شناسایی و چه در بخش مراقبت هوایی همیشه پیشگام و بروز بوده و سعی کرده توانمندی‌های خود را افزایش دهد. امروزه تمامی کارکنان نیروی هوایی از فنی تا ستادی و خلبان‌ها دانش‌آموخته دانشکده‌های ایران و نیروی هوایی ارتش نظیر دانشگاه شهید ستاری هستند و تمام تجهیزات ما به دست توانمند نیروهای داخلی ساخته و در اختیار یگان‌های عملیاتی قرار می‌گیرد که این اتفاق بسیار مهم و فرخنده ای است همچنین نیروی هوایی در سال‌های اخیر در جلوگیری از نفوذ داعش در مرزهای ما نقش مهمی در بخش ترابری، لجستیک، مراقبت هوایی و امداد داشتند و این ثابت کرد نیروی هوایی قدرتمند، تأثیرگذار و تعیین‌کننده است.