پرورش کرم ابریشم و تولید رشته‌های ابریشم از گذشته‌های بسیار دور در گیلان رواج داشته و همواره یکی از مهمترین منابع درآمد روستاییان گیلان بود، در زمان سلطنت احمد شاه بیش از ۱۰۰ کارخانه در گیلان تاسیس شد و رشت به تنهایی صاحب بیش از۴۰ دستگاه ماشین برای خفه کردن و خشک کردن پیله بود که از مهمترین آنها می‌توان به کارخانه پیله حاج معین السلطنه و کارخانه پیله رمضانی رشت اشاره کرد.
گیلان با برخورداری از آب و هوای مناسب برای پرورش کرم ابریشم یکی از مراکز مهم صنعت نوغانداری در کشور به شمار می‌رود، پرورش کرم ابریشم و تولید فرآورده‌های ابریشمی از جمله کسب و کارهایی است که به واسطه سرمایه‌گذاری کم و طی دوره کوتاه (۴۰ روزه) برای به بارنشستن تخم نوغان در کنار فعالیت‌های کشاورزی مردم این منطقه می‌تواند نقش برجسته ای در افزایش درآمد خانواده‌ها داشته باشد.
با پرورش هر جعبه تخم نوغان به طور متوسط ۳۵ کیلوگرم پیله‌تر ابریشم تولید می‌شود و از هر پنج کیلوگرم پیله‌تر نیز پس از فرآوری یک کیلوگرم نخ ابریشم خام به دست می‌آید. سال گذشته اغلب نوغانداران استان بیش از ۴۰ کیلو نخ ابریشم به ازای هر جعبه تخم نوغان برداشت کرده‌اند.
نوغانداری از فعالیت‌های مهم مردم گیلان است که از اوایل دهه ۸۰ به دلیل بالابودن هزینه‌های تولید، واردات بی‌رویه پیله و نخ ابریشم، مهاجرت روستاییان به شهر، از بین رفتن توتستان‌ها به صنعت زیان‌ده تبدیل شد و این موارد دلیلی شد تا نوغانداران تمایلی برای ادامه این حرفه نداشته باشند اما طی سال‌های اخیر با سیاست‌های حمایتی دولت پرورش کرم ابریشم دوباره جان گرفته و مسیر رونق را طی می‌کند.
افزایش آمار نوغانداران گیلان طی سال های اخیر نشانگر استقبال آنان از این حرفه است بر اساس آمار دریافتی از مرکز توسعه نوغانداری کشور مستقر در این استان، تعداد نوغانداران از هفت هزار و ۶۰۰ نفر در سال‌های گذشته اکنون به نزدیک ۱۰ هزار خانوار رسیده‌است.
شهرستان‌های لنگرود، شفت، لاهیجان، فومن و صومعه‌سرا به ترتیب رتبه اول تا پنجم تولید پیله‌تر ابریشم در گیلان را به خود اختصاص داده‌اند، در سال جاری ۱۳ هزار و ۶۰۷ جعبه تخم نوغان در استان توزیع شد که این آمار از ۱۱ هزار جعبه طی سال‌های گذشته به این میزان رسیده است.
رمضان دشت‌پیما نوغاندار لپوندان شهرستان شفت " از روستاهای جذاب و گردشگری توابع بخش احمدسرگوراب شهرستان شفت در گیلان"، سال‌های زیادی در حرفه نوغانداری فعالیت دارد، وی در گپ و گفتی با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: پرورش کرم ابریشم شغل کهن و اجدادی ماست و از دوم راهنمایی در حِرفه اجدادیِ خود مشغول هستم.
این کشاورز علاقمند به کار نوغانداری اضافه کرد: در اولین سال فعالیت ۲ جعبه کرم ابریشم کوره پرورش دادم و ۷۳ کیلو نخ ابریشم به دست آوردم و این آغاز، انگیزه‌ای برای ادامه کارم در حرفه نوغانداری شد.
دشت پیما که در نوغانداری به اهالی روستا کمک می‌کند، می‌گوید: در گذشته برای فعالیت در نوغانداری امکانات لازم در روستاها نبود، مردم جعبه‌های تخم نوغان تفریغ؟??? شده می‌گرفتند که برای این کار به کشاورزان کمک می‌کردم.
وی با بیان اینکه مردم این منطقه و تقریبا سایر نوغانداران در کنار پرورش تخم نوغان، چایکاری، برنجکاری و دامداری نیز دارند، اضافه کرد: نوغانداری هنگام کشت و کار برنج و چایکاری اتفاق می‌افتد از اینرو برخی از کشاورزان نمی‌توانند جعبه‌های تفریخ؟?? شده داشته باشند که از گذشته تاکنون در این کار، یاریگر آنان هستم.
دشت پیما اظهار کرد: در سال جاری نیز توانستم نزدیک ۳۸۰ تخم نوغان تفریخ شده بین اهالی منطقه لپوندان توزیع کنم، هنگامی که کشاورزان فرصت این کار را ندارند تا حدودی برای پرورش تخم نوغان اقدام می‌کنم و بعد در اختیار آنان قرار می‌دهم که این مهم کمک بزرگی برای علاقمندان به این حرفه است.
وی با بیان اینکه نوغانداری از گذشته کم کم به فراموشی رفته بود اما طی سال‌های اخیر رونق قابل توجهی یافته‌است، خاطر نشان کرد: در این سال‌ها پرورش تخم نوغان و نوغانداری در روستای لپوندان رونق یافته‌است که این مهم نقش مهمی در اقتصاد خانواده‌ها دارد.
دشت‌پیما، شهرستان لنگرود را قطب اول نوغانداری در کشور دانست و اضافه کرد: شهرستان شفت با تولید ۱۶۰ تن پیله‌تر رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌است و روستای لپوندان جزو روستاهای این شهرستان بوده که رتبه اول را در پرورش تخم نوغان دارد که به روستای ابریشم خیز نیز مشهور است.
این نوغاندار که در پرورش تخم نوغان عنوان نمونه شهرستانی و استانی را دارد " در هر ۲ جعبه تخم نوغان، ۷۷ تا ۸۲ کیلو پیله تر ابریشم برداشت می کند، اظهار کرد: عدم برخوردای از فضای مناسب برای پرورش کرم ابریشم از مهمترین مشکلات نوغانداران است ضمن اینکه آموزش و ارتقای سطح اطلاعات فعالان در این حرفه نیز باید توجه شود.
باغ های توت گیلان دگرباره سبز شدند، کرم‌های ابریشم پیله به دور خود تنیدند و پیله‌های سپید به پرنیان بدل شدند تا چرخ صنعت فرش و منسوجات ابریشمی در پردیس ایران به گردش در آید، صنعت نوغانداری یا پرورش کرم ابریشم از جمله کسب و کارهای کوچک قدیمی در حوزه کشاورزی گیلان به شمار می‌رود که گزارشات آماری و برررسی ها از احیای دوباره این صنعت زیر سایه بسته‌های حمایتی حکایت می‌کند.
بیشتر بخوانید:
پرنیان گیلان عامل ارتقای صنعت فرش و منسوجات ابریشمی
رونق سفره نوغانداری گیلان در سایه حمایت دولت
ابریشم جهانی؛ رنگی در تار و پود گردشگری گیلان
جشنواره ملی کج‌چینی و جشن ثبت جهانی نوغانداری در گیلان برگزار شد
نوغانداری فعالیت مهم کشاورزی گیلان و مزیت منطقه
سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی گیلان با بیان اینکه نوغانداری یکی از فعالیت‌های مهم کشاورزی در این استان به شمار می‌رود، گفت: گیلان با برخورداری سهمی معادل یک سوم نوغانداری کشور به لحاظ توزیع تخم نوغان و تولید پیله‌تر کرم ابریشم، قطب نوغانداری کشور محسوب می‌شود.
محمد گلشنی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در گذشته، نوغانداری به عنوان یکی از مشاغل اصلی و مزیت‌های منطقه شناخته می‌شد و هم اکنون هم در بسیاری از مناطق، به خوبی به این حرفه پرداخته می‌شود اما در سال‌های اخیر تحولات متعددی را تجربه کرده‌است.
وی خاطر نشان کرد: به طور کلی می‌توان گفت که نوغانداری در استان گیلان طی سال‌های اخیر با مشکلاتی مواجه بوده‌است اما با سیاست‌های حمایتی و تلاش‌های در حال انجام، این صنعت همچنان در حال حرکت به سمت پیشرفت است.
گلشنی با اشاره به اقبال بیشتر کشاورزان به کسب و کار نوغانداری طی یکی، ۲ سال اخیر و با تشریح دلایل آن اضافه کرد: رونق بازار فروش یکی از دلایل استقبال کشاورزان از حرفه نوغانداری است، در یکی، ۲ سال اخیر، بازار فروش برای برخی از محصولات نوغانداری، رونق بیشتری پیدا کرده‌است این موضوع موجب شده تا کشاورزان به دنبال کشت و تولید این محصولات با ارزش‌افزوده بیشتر باشند.
وی خاطر نشان کرد: افزایش قیمت محصولات نوغانداری، افزایش دانش فنی که با "پیشرفت تکنولوژی و ارتقای دانش کشاورزان، روش‌های نوین کشت و داشت، بهبود کیفیت محصولات و افزایش بازدهی در کشت نوغان انجام شده‌است" و حمایت دولتی از دیگر دلایل استقبال کشاورزان به نوغانداری است.
سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی استان گیلان اضافه کرد: دولت در سال‌های اخیر، با اعطای تسهیلات و ارائه خدمات مشاوره‌ای و آموزشی به کشاورزان، اقداماتی را برای توسعه کشت نوغانداری انجام داده‌است که این موضوع باعث شده تا کشاورزان به دنبال کشت و تولید محصولات نوغان باشند.
حمایت دولت و رونق نوغانداری
وی با تشریح اقدامات دولت در سال‌های اخیر برای توسعه توغانداری اظهار کرد: دولت در سال‌های اخیر برای توسعه نوغان، اقداماتی را انجام داده که توزیع تخم نوغان هیبرید و نهال توت اصلاح شده یارانه‌ای از جمله این اقدات است که بخش قابل توجهی از هزینه‌های تمام شده این نهادِه‌ها توسط دولت پرداخت شده و بخش بسیار اندکی از نوغاندار دریافت می‌شود.
گلشنی اعطای تسهیلات دولت را از دیگر برنامه‌های حمایتی برای رونق نوغانداری عنوان کرد و افزود: دولت با اعطای تسهیلات اعتباری و پشتیبانی از مرمت، ساخت و بهسازی جایگاه پرورش کرم ابریشم، برنامه‌های توسعه کشت و تولید محصولات نوغان از کشاورزان حمایت می‌کند.
وی با اشاره به ارایه خدمات مشاوره‌ای و آموزشی به نوغانداران اظهار کرد: ارائه خدمات مشاوره‌ای و آموزشی به کشاورزان، به آنان کمک می‌کند تا در پرورش نوغان، روش‌های نوین را به کار گیرند، این خدمات مشاوره‌ای و آموزشی از طریق مختلف توسط سازمان جهاد کشاورزی، مراکز توسعه نوعانداری، مراکز تحقیقات و دانشگاه‌ها ارائه می‌شود.
سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی استان گیلان خاطر نشان کرد: دولت با تلاش برای ایجاد بازار فروش مناسب برای محصولات نوغان، به کشاورزان کمک می‌کند تا بتوانند محصولات خود را با قیمت مناسب عرضه کنند.
وی بیمه پرورش کرم ابریشم را از دیگر برنامه حمایتی دولت عنوان کرد و افزود: ایجاد ساز و کارهای مناسب برای خرید توافقی پیله‌تر توسط تجار و تولیدکنندگان نخ ابریشم در پنج استان کشور از جمله گیلان، توانمندسازی نوغانداران و کارشناسان مرتبط در قالب برگزاری دوره‌های آموزش نوغانداری با آموزش چهار هزار و ۵۰۰ نفر در گیلان، ساخت و بازسازی کارگاه ابریشم کشی خانگی، احیاء و توسعه باغات توت و افزایش تعرفه گمرکی واردات نخ ابریشم از ۱۵ درصد به ۲۶ درصد با هدف حمایت از تولیدات داخلی از جمله دیگر حمایت‌های دولت است.
تولید ۵۰۰ تن پیله‌تر ابریشم در گیلان
سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی گیلان با اشاره به پایان برداشت پیله‌تر ابریشم در استان گفت: امسال با توزیع ۱۳ هزار و ۶۰۷ جعبه تخم نوغان، ۵۰۰ تن پیله تر ابریشم توسط نوغانداران در گیلان برداشت شده‌است.
وی با بیان اینکه سال گذشته در مجموع در "پرورش بهاره و پاییزه" ۱۵ هزار و ۵۰۷ جعبه تخم نوغان در بین نوغانداران گیلان توزیع شد، اضافه کرد: توزیع جعبه‌های تخم نوغان ممکن است با توجه به عوامل مختلفی مانند میزان تولید، تقاضا و عرضه، بازار فروش و سیاست‌های دولتی، در سال‌های مختلف متفاوت باشد.
گلشنی اظهار کرد: پرورش کرم ابریشم، تولید ابریشم و محصولات ابریشمی از جمله فعالیت‌های مهم و ریشه‌دار خانواده‌های روستایی و شهری گیلان به شمار می رود که طی سالیان متمادی بخشی از هزینه‌های خانواده‌ها را پیش از دسترسی به درآمد سایر فعالیت‌های کشاورزی و غیر کشاورزی تامین می‌کند.
وی پرورش کرم ابریشم در مناطقی مانند لنگرود، شفت، لاهیجان، فومن و صومعه سرا در گیلان به عنوان مناطقی با پتانسیل برای پرورش کرم ابریشم شناخته شده‌اند و از بیشترین میزان توزیع تخم نوغان و تولید پیله تر برخوردار است.
نوغانداری مسیر رونق را طی می‌کند
رئیس مرکز توسعه نوغانداری کشور نیز با بیان اینکه گیلان از دیریاز به عنوان قطب نوغانداری کشور به شمار می‌رود و حائز رتبه اول کشوری به لحاظ توزیع تخم نوغان و تولید پیله‌تر ابریشم است، گفت: شرایط آب و هوای مناسب گیلان به لحاظ کاشت و نگهداری درخت توت شرایطی را فراهم کرده که تقریبا در تمامی روستاهای استان فعالیت نوغانداری و تولید پیله تر ابریشم انجام می‌شود.
عدیل سروی زرگر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: پرورش کرم ابریشم و تولید پیله‌تر کشور از سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۸۰ در مسیر نزولی قرار گرفت به طوری که میزان توزیع تخم نوغان از حدود ۱۹۲ هزار جعبه در سال ۱۳۸۰ به ۲۵ هزار و ۷۱۰ جعبه در سال ۹۷ رسید و به تبع آن در گیلان نیز این روند با سیر نزولی مواجه شد.
وی افزود: افزایش هزینه‌های تولید پیله و نخ ابریشم "عمدتا مربوط به هزینه‌های نیروی انسانی، عدم تناسب درآمد حاصل از تولید پیله با افزایش نهاده‌های تولید و دستمزد کارگری، به عبارت دیگر کاهش سودآوری نوغاندار در مقایسه با برخی مشاغل دیگر کشاورزی"، کاهش تعرفه‌های وارداتی و افزایش واردات بدون نیازسنجی پیله و نخ ابریشم و کم اظهاری در مبادی ورودی گمرگ و متناسب نبودن قیمت تضمینی خرید پیله‌تر با نرخ تورم در هر سال از جمله مهمترین دلایل روند نزولی پرورش کرم ابریشم در این سال‌ها بوده‌است.
سروی بیان کرد: سنتی بودن سیستم تولید در سطح کاربران، وابستگی شدید محصول فرآیند نوغانداری به صنعت فرش و عدم تمایل برای سرمایه‌گذاری در این بخش برای گرایش به تولید محصولات جدید، افزایش سن نوغانداران و کاهش توان جسمی آنان، عدم گرایش جوانان به انجام فعالیت نوغانداری با توجه به مشاغل جایگزین، تغییر کاربری اراضی کشاورزی با توجه به روند رو به رشد فعالیت‌های کشاورزی جایگزین و همچنین غیر کشاورزی به ویژه در مناطق مستعد گیلان از جمله دیگر موارد روند نزولی پرورش کرم ابریشم بود.
رئیس مرکز نوغانداری کشور با بیان اینکه طی چند سال اخیر در سایه حمایت‌های دولت پرورش تخم نوغان مسیر رونق را طی می‌کند، اضافه کرد: در سال جاری با توجه به نیازسنجی استان‌ها حدود ۴۸ هزار جعبه تخم نوغان بر اساس نیاز در ۳۱ استان کشور آماده شده بود که افزون بر ۱۳ هزار جعبه در گیلان توزیع شد.
بیشتر بخوانید:
۴۸ هزار جعبه تخم نوغان برای توزیع در کشور آماده شد
سروی با اشاره به اقبال نوغانداران گیلان به پرورش کرم ابریشم در سال‌های اخیر اظهار کرد: در این سال‌ها با توجه به اقدامات بعمل آمده به ویژه اتخاذ و اعمال سیاست‌های حمایتی در حوزه نوغانداری، این فعالیت نسبت به سال‌های دهه ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۷ از روند رو به بهبودی برخوردار شده و شاخص‌های اصلی آن با رشد نسبی قابل توجهی مواجه شده‌است، از اینرو نوغانداران گیلان همانند نوغانداران سایر مناطق به ویژه مناطق عمده نوغان‌خیز کشور به پرورش کرم ابریشم و تولید پیله اقبال نشان داده‌اند.
وی با تشریح اقدامات انجام شده در راستای بهبود وضعیت نوغانداری در کشور و به تبع آن در استان ابریشم خیز گیلان خاطر نشان کرد: افزایش توزیع تخم نوغان از ۲۵ هزار و ۷۱۰ جعبه به ۴۵ هزار و ۹۳۱ جعبه در کشور، افزایش تعداد خانوار نوغاندار از ۱۷ هزار و ۳۶۷ به ۲۸ هزار و ۲۰۰ خانوار، افزایش میزان تولید پیله‌تر ابریشم از ۹۷۹ تن به هزار و ۷۲۳ تن "تحقق بیشترین رکورد در ۱۴ سال اخیر"، افزایش تولید و توزیع نهال توت اصلاح شده از ۱۶۴ هزار و ۲۴۰ اصله به ۴۸۴ هزار و ۸۵۰ اصله از اقدامات به عمل آمده‌است.
سیاست‌های حمایتی برای نوغانداری
رئیس مرکز توسعه نوغانداری کشور اظهار کرد: افزایش تولید و توزیع نهال توت اصلاح شده، گسترش جغرافیایی تولید نهال توت اصلاح شده در پنج استان شامل گیلان، مازندران، گلستان، خراسان رضوی و خراسان شمالی با مشارکت بخش غیردولتی، افزایش۲ برابری تولید تخم نوغان هیبرید داخلی ار جمله مهمترین اقدامات انجام شده در دولت سیزدهم در حوزه نوغانداری کشور و استان گیلان است.
وی خاطر نشان کرد: تامین و تخصیص اعتبارات مورد نیاز برای ارائه تسهیلات کم‌بهره بانکی بمنظور احداث و نوسازی جایگاه‌های پرورش کرم ابریشم، کارگاه‌های ابریشم‌کشی خانگی و باغات توت، اتخاذ سیاست‌های ویژه برای جذب و ترغیب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در جهت تحول در زنجیره تولید ابریشم، اقتصاد دانش بنیان از جمله دیگر اقدامات دولت برای توسعه و رونق نوغانداری است.
سروی زرگر با تشریح نقش نوغانداری در بخش اقتصادی و افزایش درآمد خانواده‌ها اظهار کرد: نوغانداری یا پرورش کرم ابریشم و تولید فرآورده‌های ابریشمی میراث کهن فرهنگی و اقتصادی و از جمله فعالیت‌های جانبی است که در کنار فعالیت‌های اصلی کشاورزان هر منطقه می‌تواند طی یک دوره کوتاه مدت ضمن ایجاد انگیزه اقتصادی و به کارگیری بخشی از نیروی کار روستا، درآمد نسبتا مناسبی را عاید خانوار روستایی کند.
وی درباره مهمترین ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی نوغانداری خاطر نشان کرد: سرمایه‌گذاری در نوغانداری در مقایسه با برخی از فعالیت‌های تولیدی بخش کشاورزی کمتر و بازگشت سرمایه سریعتر است ضمن اینکه دوره بازدهی این حرفه، کوتاه و امکان پرورش کرم ابریشم ۳ سال بعد از شروع کاشت توتستان‌ها فراهم است.
رئیس مرکز توسعه نوغانداری کشور اظهار کرد: فعالیت‌های نهال‌کاری و توسعه مزارع توت با امکانات کشاورزان قابل انجام است و کشت توت در کنار انهار، حاشیه رودخانه‌ها، آبراه‌ها، مسیل‌ها، حاشیه روستاها، اطراف مزارع، به صورت تک درخت یا مجتمع و تحت شرایط مختلف آب و خاک عملی است.
وی در ادامه با اشاره به نقش آموزش در نوغانداری و ضرورت توجه به آموزش‌ها اظهار کرد: اهمیت برگزاری دوره‌های آموزش و ترویج اصول صحیح و فنی پرورش کرم ابریشم، تبدیل پیله به نخ ابریشم در توانمندسازی بهره‌برداران و ارتقاء سطح کارایی آنان و به تبع آن افزایش درآمد و تولید در سطح ملی در کسی پوشیده نیست.
سروی زرگر اظهار کرد: کمبود اعتبارات لازم برای بخش آموزش و ترویج نوغانداری طی سال‌های اخیر در برخی از مناطق نوغان خیز کشور، یکی از موانع و محدودیت‌های جدی در توسعه مطلوب این شاخه از سیاست‌های حمایتی به شمار می‌رود اما با این حال، مرکز توسعه نوغانداری کشور با هماهنگی و همکاری سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها از جمله گیلان برای برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی نوغانداری حضوری و مجازی برای نوغانداران و کارشناسان کشاورزی مرتبط اقدام کرده‌است.
وی خاطر نشان کرد: در دور نخست سفر رئیس جمهور به گیلان در بهمن ماه ۱۴۰۰ در جلسه شورای اداری استان، با پیشنهاد وزیر وقت جهاد کشاورزی و موافقت رییس وقت سازمان برنامه و بودجه کشور مبلغ ۱۰۰ میلیارد ریال برای انجام پروژه توسعه نوغانداری و پرورش کرم ابریشم به گیلان مورد تصویب قرار گرفت اما تاکنون تخصیص داده نشده‌است که درخواست می شود تا اختصاص این اعتبار برای توسعه نوغانداری مورد توجه قرار گیرد.
بر اساس آخرین اطلاعات، تعداد نوغانداران کشور ۲۹ هزار و ۵۰۰ نفر است که البته هر ساله با توجه به فعالیت آنها برای پرورش کرم ابریشم این رقم متغیر است، ۳۱ استان کشور در حوزه صنعت نوغانداری فعالیت دارند و گیلان به عنوان قطب تولید پیله‌تر ابریشم در کنار خراسان رضوی علاوه بر برخورداری از رتبه دوم تولید پیله تر با تولید ۸۵ درصد نخ ابریشم کشور پایتخت ابریشم کشی ایران به شمار می‌روند.
نزدیک ۱۰ هزار خانوار در استان گیلان به پرورش کرم ابریشم مشغول هستند که سالانه حدود ۴۹۳ تن پیله ابریشم تولید می‌کنند با پرورش هر جعبه تخم نوغان به طور متوسط ۳۵ کیلوگرم پیله‌تر ابریشم تولید می شود. از هر پنج کیلوگرم پیله‌تر پس از فرآوری یک کیلوگرم نخ ابریشم خام حاصل می‌شود.