به گزارش ایرنا، خراسان جنوبی با تاریخ کهن یکی از مناطقی است که آیین‌های مذهبی متعدد از گذشته‌های دور تاکنون در این خطه به یادگار مانده و همچنان با شور و شعور برگزار می‌شود.
این استان ۱۸ آیین عزاداری ثبت شده در فهرست میراث معنوی (ناملموس) کشور دارد و روستای محمودآباد از توابع بخش مرکزی شهرستان بیرجند با آیین «علم سلام» شهرت پیدا کرده است.
آنطور که ریش سفیدان روستا تخمین می‌زنند قدمت این آیین به حدود ۵۰۰ سال قبل بر می‌گردد و هر سال مردم محمودآباد با شکوه‌تر از سال قبل میزبان هیات‌های عزاداری چند روستای دیگر هستند تا گرد هم از رشادت و عظمت علمدار دشت کربلا یاد کنند.
محمدعلی خسروی از پیرغلامان روستای محمودآباد است که این آیین را از گذشته‌های دور به یاد دارد و حتی اجدادش به شرکت در آیین «علم سلام» روز هشتم ماه محرم پایبند بوده‌اند.
وی با بیان اینکه عَلَم نمادی از یک وقف قدیمی در روستاست گفت: شخص روحانی که در قدیم مسئول آموزش قرآن روستا بوده، علم حضرت عباس (ع) را به عنوان نشان وقف برپا کرده است.
این پیرغلام افزود: از آن زمان به بعد هر سال در روز هشتم محرم از روستاهای چاج، بهدان، خراشاد و اکبرآباد عزاداران میهمان علم حضرت عباس در محمودآباد هستند و به صورت دسته جمعی عزاداری می‌کنند.
رودخانه، محل تلاقی هیات‌ها
مهدی محمودآبادی یکی دیگر از اهالی روستاست که از دوران کودکی در آیین علم سلام شرکت کرده است.
وی با اشاره به شور و حال منطقه در روز هشتم محرم به خبرنگار ایرنا گفت: زمان‌های قدیم هیات‌ها از سمت پایین روستا وارد می‌شدند و در رودخانه محلی بود که مراسم علم سلام انجام می‌شد.
محمودآبادی ادامه داد: مردان روستا پشت سر علم‌ها به استقبال هیات‌های میهمان می‌ایستند، بانوان هم از ظهر روز هشتم در حاشیه رودخانه به تماشا می‌نشینند و تا غروب مراسم عزاداری و علم سلام طول می‌کشد.
وی با اشاره به نحوه عزاداری تجمیعی هیات‌های مذهبی گفت: بعد از مراسم علم سلام هیات محمودآباد در ۲ طرف ورودی آرامگاه شیخ محمود که از عارفان مدفون در این روستاست صف می‌کشند و هیات‌های میهمان پس از ورود به محوطه آرامگاه به عزاداری می‌پردازند.
به گفته وی ابتدا زنجیرزنان بعد سینه زنان به ترتیب سن وارد محوطه می‌شوند تا عزاداری انجام شود و در پایان مراسم، هیات روستای بهدان به اجرای مراسم «حسن، حسین» می‌پردازد که از جلوه‌های ویژه عزاداری روز هشتم محرم است.
برپایی علم برای ماندگار ماندن موقوفه عزاداری
رئیس هیات صاحب الزمانی (عج) روستاهای محمود آباد و عباس‌آباد درباره تاریخچه این آیین گفت: این رسم از زمان‌های قدیم نسل به نسل منتقل شده و منقول است که شخص خیری این عَلَم را برای حفظ موقوفه‌ای با نیت عزاداری برپا کرده است.
جمشید محمودآبادی که این سنت را از ۵۰ سال گذشته به یاد دارد افزود: اجداد ما نیز این آیین را اجرا می‌کردند از این رو می‌توان قدمت آن را بیش از ۵۰۰ سال تخمین زد.
وی بانی اول برپایی علم را شخصی به نام «کربلایی آقا سید رضا» عنوان کرد و گفت: این شخص روحانی بوده و مسئولیت آموزش قرآن اهالی روستا را در زمان‌های قدیم برعهده داشته است.
رئیس هیات صاحب الزمانی گفت: با توجه به اینکه اولین ملک برای عزاداری در روستای محمودآباد وقف شده بود، برای اجرای نیت از روستاهای همجوار دعوت می‌شد که پس از گذشت چند سال کربلایی آقا سید رضا علم حضرت عباس (ع) را برپا کرد و با آن به استقبال هیات‌های میهمان رفت.
وی ادامه داد: این علم سال‌های بعد به نسل آینده منتقل شد و رسم هنوز مطابق گذشته حتی با شکوه‌تر اجرا می‌شود.
محمودآبادی با بیان اینکه نیت موقوفه توزیع نان بین عزاداران بوده است گفت: آن زمان به احترام موقوفه و حرمت عزاداری جمعیت زیادی از روستاهای برزج، کفکی، خراشاد و بهدان به محمودآباد می‌آمدند و مراسم روضه خوانی نیز اجرا می‌شد.
وی اضافه کرد: با افزایش جمعیت عزاداران، موقوفه نیز گسترده‌تر شد و حتی متولیان در روستاهای دیگر با همین نیت وقف‌هایی انجام دادند اما رسم «علم سلام» به همان روال سابق ادامه یافت.
یادی از وداع آخر حضرت عباس (ع)
رئیس شورای اسلامی روستای محمودآباد با بیان اینکه اولین مجالس روضه نیز از این روستا آغاز شد گفت: عزاداران سایر روستاها با علم‌های خود به محمودآباد می‌آیند و هنگام ورود، علم‌های ۲ روستا را مقابل یکدیگر قرار داده و با خواندن اشعاری از عظمت و رشادت حضرت عباس (ع) یاد می‌کنند.
وی با اشاره به گسترده‌تر شدن این مراسم در سال‌های اخیر افزود: تلاش شده که عزاداری بعد از آیین علم سلام را گسترش دهیم و از فرصت حضور هیات‌های چند روستا برای تجمیع عزاداری به شکل باشکوه استفاده کنیم.
محمودآبادی اظهار کرد: حتی ۴۰ سال قبل که روستا برق نداشت به وسیله یک موتور برق، تلویزیونی را در محلی از روستا مستقر کرده و با همت یکی از اهالی که آن زمان فیلمبردار ماهری بود، مراسم را پخش کردیم.
عزاداری تجمیعی، شالوده‌ای از «علم سلام»
رئیس هیات صاحب الزمانی روستاهای محمودآباد و عباس آباد یکی از آثار مهم این مراسم را ایجاد فضای صمیمی بین روستاهای همجوار عنوان کرد و گفت: گزارش‌هایی نیز در رسانه‌ها از جمله صدا و سیمای خراسان آن زمان وجود دارد.
وی با بیان اینکه روستای خراشاد به واسطه ارتباط قومی و قبیله‌ای با محمودآباد در اجرای آیین «علم سلام» پیش قدم بوده است افزود: از چند سال گذشته که مجتمع فرهنگی و مذهبی روستای محمودآباد با زیربنای هزار و ۷۰۰ متر مربع در ۲ طبقه آماده شد عزاداری بعد از آیین سلام باشکوه برگزار می‌شود.
محمودآبادی با تاکید بر اینکه وقف مد نظر برای عزاداری روز هشتم باید برای آیندگان ماندگار بماند اظهار کرد: تلاش می‌شود که این اثر معنوی با همکاری میراث فرهنگی به ثبت ملی برسد.
بخشی از اشعار آیین «علم سلام» بعد از سلام و صلوات از سوی هیات میهمان به این شرح است: ای شه کربلا سلام علیک/ ای به غم مبتلا سلام علیک/ ای سرت بی تن و تنت بی سر شده در کربلا سلام علیک/ و در ادامه هیات میزبان پاسخ می‌دهد؛ علی ناصران شه تشنه لب علیک سلام/ ز صدق گریه کنان روز و شب علیک سلام/ مگر نه اید خبر از مراتب امروز/ نشسته جن و ملک در تعب علیک سلام.
کارشناسان میراث فرهنگی با اشاره به جمعی بودن این آیین معتقدند که آیین‌های سنتی علاوه بر عزاداری برای سید و سالار شهیدان، جنبه اتحاد و همگرایی دارند لذا با رعایت امانتداری باید حفظ شوند.
خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند ۱۱ شهرستان دارد و شروع مراسم عزاداری ماه محرم در این استان نیز با برگزاری آیین «علم بندان» یا «عقد علم» است که بیش از یک قرن قدمت داشته و عصر آخرین روز از ماه ذی الحجه اجرا می‌شود.