اگر اهل دنبال‌کردن اخبار دنیای فناوری اطلاعات باشید، به‌احتمال زیاد نام چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) را شنیده‌اید، رباتی پرسروصدا که این روزها توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این ربات گفت‌وگوکننده با پاسخ‌های هوشمندانه و گاه زیرکانه خود بسیاری از علاقه‌مندان به دنیای هوش مصنوعی را هیجان‌زده کرده است. در عین حال کاربردهای متنوع و توانایی‌های این ربات نگرانی‌هایی را برای برخی متخصصان ایجاد کرده است و می‌توان گفت که مسابقه‌ای در جریان است و شرکت‌ها میلیاردها دلار برای چت ربات‌های آنلاین قدرتمند خرج می‌کنند و راه‌های جدیدی برای ادغام آنها در زندگی روزمره ما انسان‌ها پیدا می‌کنند.
چت جی پی تی می‌تواند شعر بنویسد، کد تولید کند، برای تعطیلات برنامه‌ریزی کند و زبان‌ها را در عرض چند ثانیه ترجمه کند
ChatGPT، مدل زبان هوش مصنوعی از OpenAI، از ماه نوامبر به دلیل توانایی آن در پاسخگویی فوری به سوالات پیچیده، خبرساز شده است. چت جی پی تی می‌تواند شعر بنویسد، کد تولید کند، برای تعطیلات برنامه‌ریزی کند و زبان‌ها را در عرض چند ثانیه ترجمه کند.
چت جی‌پی‌تی یک چت ربات پرطرفدار هوش مصنوعی است که در میان کاربران تمام گروه‌های سنی محبوبیت پیدا کرده است. با این‌حال، با توجه به اینکه بسیاری از کودکان اکنون از چت بات‌ها به عنوان منبع سرگرمی و یادگیری استفاده می‌کنند، نگرانی‌هایی در مورد ایمنی ChatGPT برای کودکان مطرح شده است. این نکته را نباید فراموش کرد که ChatGPT به طور خاص برای کودکان طراحی نشده است، و مهم است که توجه داشته باشید که هنوز در حال توسعه است.
به عنوان یک مدل زبان، چت جی‌پی‌تی بر روی مجموعه‌ای از داده‌های عظیمی از متن در اینترنت آموزش داده شده است، که شامل طیف وسیعی از محتوا، از جمله مواردی است که ممکن است برای کودکان مناسب نباشد. بنابراین، تعامل کودکان با ChatGPT بدون نظارت بزرگسالان توصیه نمی‌شود. حال در این فضای بی انتها و پرخطر برای کودکان تکالیف نهاد خانواده و دولت‌ها برای حمایت از حقوق کودکان چیست؟ با این اوصاف، ChatGPT می‌تواند ابزار ارزشمندی برای کودکان باشد. می‌توان از آن برای کمک به یادگیری موضوعات جدید، تمرین مهارت‌های نوشتاری یا صرفاً یک مکالمه استفاده کرد. استفاده مسئولانه از ChatGPT و نظارت بر کودکان هنگام استفاده از آن بسیار مهم است.
یکی از مهم‌ترین اقشار جامعه در مواجه با خطرات و تهدیدات دنیای دیجیتال، کودکان هستند
ChatGPT چیست؟ چت جی‌پی‌تی یک ربات است، اما نه رباتی که دست و پا و ظاهری شبیه انسان داشته باشد. (دست‌کم فعلا که ندارد!) جی‌پی‌تی مدلی از هوش مصنوعی است که می‌تواند با انسان گفت‌وگو کند. آن را می‌توان ربات چت‌کننده نامید، از همان ربات‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام یا برخی وب‌سایت‌ها برای ارائه خدمات مختلف استفاده می‌شوند. شرکتی به‌نام اوپن‌اِی‌آی (OpenAI) این ربات را طراحی و در نوامبر ۲۰۲۲ میلادی ارائه کرد. حروف اختصاری GPT به‌معنای «مولدِ پیش‌تمرینِ تبدیل‌شونده »(Generative Pre-training Transformer) است. بله، عبارت گیج‌کننده‌ای است که فقط متخصصان هوش مصنوعی از آن سر درمی‌آورند!
اهمیت و تأثیر رسانه‌ها و سرگرمی‌های مجازی و دنیای دیجیتال در شکل‌دهی افکار و رفتار کودکان دارای تأثیری عمیق است
با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی‌های دیجیتال و نفوذ فضای مجازی در زندگی انسان‌ها، فرصت مقاومتِ جوامع در مقابل پدیده‌های جدید از بین رفته است و همه جوامع در مدت کوتاهی در مسیر جریان قرار گرفته و آن را می‌پذیرند و این همان روند جهانی شدن است که اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد.
امروزه محیط دیجیتال چنان با زندگی انسان‌ها عجین شده است که در عرصه فرهنگ و ارزش‌ها، خود را به عنوان مبنایی‌ترین پایه و ستون شکل‌گیری نظام اجتماعی نشان می‌دهد و می‌توان گفت تکنولوژی‌های مدرن از مرزهای جغرافیایی گذشته و به عمق مرزهای ارزشی، فرهنگی و نظام‌های اجتماعی نفوذ کرده، تأثیر گذاشته و آدمی در مقابل این امر پویا و رونده راه فراری ندارد. به عقیده بسیاری از کارشناسان یکی از مهم‌ترین اقشار جامعه در مواجه با خطرات و تهدیدات دنیای دیجیتال، کودکان هستند.
باید گفت اهمیت و تأثیر رسانه‌ها و سرگرمی‌های مجازی و دنیای دیجیتال در شکل‌دهی افکار و رفتار کودکان دارای تأثیری عمیق است‌که می‌تواند نظام‌های اجتماعی را تحت تأثیرات مثبت و منفی خود قرار دهد.
امروزه دسترسی آزاد و آسان کودکان به فضای مجازی و دنیای اینترنت چنان افزایش یافته که ساختارهای اجتماعی جدیدی حول این فضا در حال شکل‌گیری است و باعث افزایش سرعت تغییرات و به هم خوردن نظم سنتی در تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش کودکان شده است. در کنار همه‌ی این پیشرفت‌ها، کرونا به عنوان مهمانی ناخوانده با ایجاد شوک، سبب شتاب در روند تحولات دیجیتال شد. در این دوران خانواده‌ها درهر قشر و فرهنگی به صورت خودخواسته کودکان را پای گوشی، تبلت، کامپیوتر و ... نشاندند و کودکان، بیش از پیش غرق در دنیای دیجیتال و فضای مجازی شده و رد پای تکنولوژی و دنیای دیجیتال در زندگی آنها پررنگ‌تر و جدی‌تر شد.
امروزه کودکان از طریق پیامک، تماس ویدیویی یا اینستاگرام با دوستان خود در ارتباط هستند و همزمان در چند فضای مجازی مختلف فعال بوده و اطلاعات شخصی زیادی از خود روی اینترنت به جا می‌گذارند و چنان به نظر می‌رسد که همیشه یک یا چند مهمان مجازی در خانه حضور دارد. در کنار آن استفاده از فضای سه بُعدی متاورس و بازی‌هایی همچون ماینکرافت، روبلاکس و ...در سطح بسیار بالایی وارد زندگی کودکان شده و کودکان با جهانی فراواقعی و آواتارهای سفارشی روبه‌رو هستند و در این چند ماه اخیر چت جی‌پی‌تی به عنوان پدیده‌ای جدید در دنیای تکنولوژی وارد زندگی کودکان شده است.
نباید خطرات دنیای جدید در نقض یا سوءاستفاده از حقوق کودکان را نادیده گرفت
با توجه به این که اهمیت و تأثیر منفی رسانه‌ها و سرگرمی‌های دیجیتال و دنیای مجازی در کودکان برکسی پوشیده نیست، موضوعِ جدیِ حمایت از حقوق کودکان در برابر این فناوری شگفت انگیز و پرقدرت یکی از مباحث علمی و اجتماعی مهم این روزهاست. به بیان دیگر دستاوردهای بشری، فرصت‌های جدیدی را برای تحقق حقوق کودکان در این فضا به وجود آورده است که باید مورد توجه قرار بگیرد و با این حال نباید خطرات این دنیای جدید در نقض یا سوءاستفاده از حقوق کودکان را نادیده گرفت.
در اینجا می‌توان به چند نکته جهت استفاده ایمن از ChatGPT با کودکان ذکر کرد به عنوان مثال:
۱- با فرزندان خود در مورد خطرات استفاده از ChatGPT و سایر ابزارهای آنلاین صحبت کنید.
۲- استفاده فرزندانتان از ChatGPT را زیر نظر بگیرید و در مورد پاسخ هایی که دریافت می کنند با آنها صحبت کنید.
۳- به فرزندان خود بیاموزید که چگونه محتوای نامناسب یا توهین آمیز را گزارش کنند.
۴- از ChatGPT به عنوان ابزاری برای کمک به یادگیری و رشد فرزندان خود استفاده کنید، اما از آن به عنوان جایگزینی برای نظارت والدین اعتماد نکنید.
هم‌اکنون شاهد تولد نسلی از انسان‌ها هستیم که از ابتدای کودکی چشم به دنیای تکنولوژی و ابزار هوشمند گشوده‌اند که به مراتب از لحاظ سواد دیجیتال، سواد عمومی، سواد مالی و حقوقی بالاتر از پیشینیان خود هستند اما از نظر ارتباط با دنیای واقعی و تعاملات انسانی به مراتب ضعیف‌تر بوده و با پدیده‌های احساسی بیگانه هستند. باید توجه کرد که در این فضای بی‌انتها و پرسرعت مجازی خطرات بسیاری کودکان را تهدید می‌کند و شرایطی فراهم می‌شود که حقوق آنان نقض یا محدود شود. تفسیر عمومی شماره ۲۵ کمیته حقوق کودک باید در کنار دیگر تفاسیر عمومی، اسناد مصوب، روزهای گفتگوی عمومی و بیانیه های شفاهی و ماهوی کمیته حقوق کودک مورد مداقه قرار گیرد.
حمایت از حقوق کودکان در محیط دیجیتال هزینه اجتماعی است که فراهم آورندگان محیط دیجیتال، از شرکت ها گرفته تا والدین و سرپرستان کودک، می پردازند
اهمیت این تفسیر عمومی در برجسته کردن تفاوت محیطی است که در سال های اخیر حضور کودکان در آن پررنگ شده است. حقوق مورد اشاره در این تفسیر عمومی به تفصیل در تفاسیر عمومی و اسناد تکمیلی کمیته حقوق کودک پیش تر مورد توجه قرار گرفته اند اما محوریت دنیای دیجیتال، کمیته را بر آن داشت تا برای این محیط مبادرت به تکرار و تاکید بر این حقوق کند. در دوران دیجیتال امروز، دوران کودکی هم زمان در محیط های آنلاین و آفلاین می گذرد.
در صورتی که از حقوق کودکان در یک محیط حمایت نشود در محیط دیگر نیز حقوق آنها به خطر می افتد. می‌توان راه حل را در مسئول کردن ارائه دهندگان و بسترسازان محیط دیجیتال دانست. به بیان دیگر، حمایت از حقوق کودکان در محیط دیجیتال هزینه اجتماعی است که فراهم آورندگان محیط دیجیتال، از شرکت ها گرفته تا والدین و سرپرستان کودک، می پردازند. بهره‌گیری از رهنمودهای کمیته حقوق کودک، به عنوان نهاد تخصصی حقوق کودکان در سطح جامعه بین‌المللی، می‌تواند در تضمین حقوق این دسته از اعضای خانواده بشری بسیار راهگشا باشد.
در آخر باید خاطر نشان کرد که تکنولوژی بیشتر از این که ذاتاً فناورانه باشد، ماهیتی اخلاقی، فرهنگی و انسانی دارد که به خودی خود مخرب نیست و نحوه استفاده از آن است که بسیار مهم است و عدم توجه به اخلاق در مواجه با تکنولوژی در عصر حاضر سبب خلق پلتفرم‌ها و خدماتی از فناوری‌های هوش مصنوعی شده است که خارج از اراده و کنترل بشر است و در آینده‌ای نه چندان دور و با ادامه این روند شاهد شکل‌گیری نظم نوینی در اجتماع بشری خواهیم بود که در روش مواجهه با جامعه و قانون اثرگذار خواهد بود.
آنچه مسلم است، ChatGPT تحول در حوزه هوش مصنوعی تعامل‌کننده با انسان را کلید زده است و در آینده نزدیک باید شاهد ظهور انواع ربات‌های هوشمند باشیم. ربات‌هایی که نه لزوما به شکل کلیشه‌ای تصویرشده در فیلم‌ها، بلکه به شکل برنامه‌ها و افزونه‌های متصل به موتورهای جست‌وجو با ما تعامل خواهند کرد.