مرحوم آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب المراقبات سفارش هایی برای ماه محرم و به ویژه روز عاشورا دارد؛ از جمله این که می نویسد اگر نتوانستیم در تمام دهه اول محرم اعمال وارد شده را انجام دهیم، حداقل در روزهای تاسوعا و عاشورا و در شب یازدهم نان خالی بخوریم و تا عصر عاشورا، مواردی همچون خوردن، آشامیدن و حتی دیدار با برادران دینی را رها کنیم و آن روز را روز گریه و اندوه خود قرار دهیم. این استاد اخلاق همچنین توصیه می کند تا در آخر روز عاشورا زیارت تسلیت بخوانیم و در توسل، پذیرش عزاداری را خواسته و از کوتاهی خود عذر بخواهیم.
وی همچنین تاکید دارد که شیعیان در پایان روز عاشورا حال و روز حرم امام حسین (ع) و دختران و اطفال آن حضرت را یادآوری کنند که آنان در چنین زمانی در کربلا اسیر دشمنان شدند و ماتم و عزای سید و سالار شهیدان را در دل داشتند.
ملکی تبریزی اضافه می کند: عزادار حسینی اگر بتواند در خانه خویش با نیتی خالص، عزای امام حسین(ع) را برپا نماید، باید همین کار را بکند و اگر نتواند، در مساجد یا خانه های دوستان به این کار همت گمارد و این کار را از دیده مردمان پوشیده دارد تا از ریا دور و به اخلاص نزدیک باشد.
این استاد اخلاق حضرت امام خمینی(ره) همچنین تاکید می کند که عزاداران قسمتی از روز خود را در جلسات عزاداری بگذراند و قسمت باقی را در خلوت به عزاداری مشغول شوند و در پایان روز عاشورا، یادی از خانواده امام حسین(ع) و دختران و کودکان آن حضرت کنند که در این وقت در کربلا اسیر دشمنان و مشغول ناراحتی و گریه بودند.
روز عاشورا و حادثه کربلا فقط یک حادثه نبود که به گفته رهبر معظم انقلاب عاشورا یک فرهنگ است که در سبک زندگی پیروان سید و سالار شهیدان در تمام سال رخ می نماید؛ گاهی در دوستی ها، گاهی در دشمنی ها، زمانی در قضاوت ها، زمانی در تصمیم گیری ها و خلاصه سبک زندگی حسینی در تار و پود اعمال و رفتار شیعیان گره خورده و جداشدنی نیست. چرا که «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا».
همه ساله عزاداران حسینی در شب عاشورا بر سر و سینه می زنند و در خیمه های محرم و کوچه و خیابان فریاد می زنند که امشبی را شه دین در حرمش مهمان است؛ مکن ای صبح طلوع؛ صبح فردا بدنش زیر سم اسبان است؛ مکن ای صبح طلوع. امروز همان فردایی است که روز مصیبت و حزن ائمه اطهار(ع) است و دل های شیعیان و عزاداران حسینی در ماتم عاشورا می سوزد. مردم در این روز تمام کارهای خود را رها کرده و فقط در جلسات و هیات ها به عزاداری و سینه زنی و همچنین ذکر مصیبت و نوحه خوانی برای سیدالشهدا(ع) و یاران باوفایش می پردازند.
بدالله بن فضیل هاشمی از یاران امام صادق(ع) از آن حضرت پرسید، چرا روز عاشورا، روز مصیبت و غم و اندوه و گریه شد؛ در صورتی که روز وفات پیغمبر(ص) و فاطمه (ع) و شهادت امیرمومنان (ع) و شهادت امام حسن (ع) این چنین نیست؟ امام فرمود: به جهت این که مصیبت روز حسین (ع) از هر روزی سنگین تر است. زیرا اصحاب کساء که نزد خدا از همه آفریدگانش عزیزتر بود، پنج تن بودند و حسین (ع) آخرین آنان بود و چون آن حضرت به شهادت رسید، دیگر کسی که مایه عزت مسلمانان و تسلی خاطر آنان باشد، نماند و با رفتن او گویی همه آنان رفتند، چنان که آن حضرت در حیات بود، گویی همه آنان زنده بودند.
یکی از تفاوت های عاشورا با روزهای دیگر آن است که به کاری از کارهای دنیا مشغول نشویم و به کسب درآمد نپردازیم و از طرف دیگر مشغول گریه، نوحه و مصیبت باشیم و به گونه‌ای عزاداری کنیم که در ماتم عزیزترین نزدیکان خود آنچنان عزاداری می‌کنیم و خانواده خود را نیز بر این کار سفارش کنیم.
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح می نویسد: انسان باید در روز عاشورا مشغول کاری از کارهای دنیا نشود، بلکه در گریه و نوحه و مصیبت باشد و اهل خانه خود را دستور دهد که عزای آن حضرت را بپا دارند و مشغول ماتم و سوگواری باشند، چنان‌که در سوگ عزیزترین اولاد و اقوام خود مشغول می‌شوند و در آن روز بی‌آنکه قصد روزه کنند، از خوردن و آشامیدن امساک ورزند و در پایان روز پس از عصر غذا بخورند گرچه به جرعه آبی باشد.
تلاوت هزار مرتبه سوره توحید، قرائت زیارت عاشورا با صد لعن و سلام و لعنت فرستادن بر قاتلان امام حسین(ع) از دیگر کارهایی است که در این روز سفارش شده است. هر چند روزه گرفتن در این روز مکروه است، ولی برای نزدیک شدن به حالت سیدالشهدا(ع) و یارانش که تشنه و گرسنه بودند؛ بدون آنکه قصد روزه کنیم؛ می توانیم از خوردن و آشامیدن پرهیز کنیم و در این روز تلاش کنیم تا از انجام هر کاری که نوعی خشنودی محسوب می شود؛ دوری کنیم. تسلیت گفتن این روز به شیعیان و خواندن کتاب مقتل از دیگر کارهایی است که در این روز سفارش شده است.