به گزارش خبرنگار ایرنا، مسجد «تاریخانه» یا چهلستون در جنوب شرقی دامغان در استان سمنان، یکی از نخستین مساجد ایران و جزو قدیمی ترین بناهای پس از اسلام است که قدمت ساخت آن را بین سال ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری قمری دانسته‌اند.
بنای تاریخی و مذهبی مسجد تاریخانه با معماری بی نظیر، هویت و نشان شهر دامغان استان سمنان است که باید به عنوان گنجینه ای باارزش برای نسل های آینده حفظ و حراست شود و ثبت در فهرست آثار جهانی در حفظ این اثر ارزشمند موثر است و نشست برای ثبت جهانی این بنای ارزشمند در فهرست میراث جهان اسلام به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های یونسکو تا پایان تابستان امسال برگزار می‌شود که تلاش مسوولان در ارایه پرونده کامل و بدون نقص، در ثبت جهانی در فهرست آثار جهان اسلام سرنوشت‌ساز است.
سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ (آیسسکو - ICESCO) سازمانی تخصصی است که تحت حمایت سازمان همکاری اسلامی(OIC) فعالیت می‌کند و در زمینه‌های آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات در کشورهای اسلامی و به منظور حمایت و تقویت روابط بین کشورهای عضو به فعالیت مشغول است و دفتر مرکزی این سازمان در رباط در کشور مراکش واقع است.
آیسسکو برای شناسایی، معرفی و حفاظت بهتر میراث جهان اسلام چندسالی است که در حال تدوین فهرستی از آثار شاخص فرهنگی و تاریخی جهان اسلام است. این فهرست به جهان اسلام اختصاص دارد و غیر از فهرست میراث جهانی یونسکو محسوب می‌شود و ثبت مسجد تاریخانه دامغان در این فهرست دستاوردی ارزشمند در رونق گردشگری، تبلیغ فرهنگ ایرانی و اسلامی و حفظ و حراست از اصالت و هویت به شمار می‌رود.
قدمت تاریخانه و روایت‌های مختلف تاریخی از سازنده آن
مسجد تاریخانه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در وجه تسمیه این بنا گفته اند که «تاری» به معنای خداست و تاریخانه یعنی «خدای‌خانه» و عده‌ای بر این باورند که این مسجد قبلاً آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب، آن را «ناریخانه» خوانده اند و سپس به «تاریخانه» معروف شده است.
به اعتقاد کارشناسان، تاریخانه با وجود ماهیت نیرومند ساسانی اش، ساسانی نیست؛ چون ساختار آن با دستاوردهای اسلامی به طور کامل تغییر یافته است.
درباره تاریخانه و زمان ساخت بنای اولیه آن، صاحب‌نظران بسیاری بحث کرده اند. نویسنده مرآه البلدان دستور ساخت تاریخانه را به امیرالمومنین علی(ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است.
آرتور پوپ، ساخته شدن این مسجد را بین سال های ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا تاریخ ساخت آن را حدود ۱۵۰ هجری می داند.نشست برای ثبت جهانی این بنای ارزشمند در فهرست میراث جهان اسلام به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های یونسکو تا پایان تابستان امسال برگزار می‌شود که تلاش مسوولان در ارایه پرونده کامل و بدون نقص سرنوشت‌ساز در ثبت جهانی در فهرست آثار جهان اسلام است.
توصیف بنا و اطراف آن
مسجد تاریخانه دامغان، جزء نخستین مساجد ایران است که در آن مناره ساخته شده است. این مناره که در کنار مسجد بوده، ۶ و نیم مترمربع وسعت داشته است. مناره ای دایره‌شکل در این مسجد قرار دارد که دارای کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآنی است که به نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ ۴۲۰ هجری نامگذاری شده است.
ارتفاع کنونی این مناره ۲۶ متر است و ۸۶ پله دارد. محیط آن در پایین ۱۳ متر است که کم‌کم از آن کاسته می شود و در بالا به ۶ و هشت دهم متر می رسد.
ساختمان مسجد دربردارنده یک صحن یا حیاط مرکزی است که پیرامون آن را رواق‌های سرپوشیده در برگرفته است.
مسجد تاریخانه دامغان دارای ستون‌های مدور است که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستون‌ها ۲۶ عدد می‌باشد که این ستون‌ها یک و نیم متر قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری همانند ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند، ۱۸ ستون از این تعداد در یک طرف و پنج ستون در سمت دیگر و سه ستون در مقابل قرار گرفته‌است.
در سال‌های اخیر این مسجد در چند مرحله مرمت و بازسازی شد که این اقدامات از جمله موارد زیرساختی در راستای ثبت این مسجد در سازمان جهانی یونسکو بوده است.
مسجد تاریخانه دامغان در یک قدمی ثبت جهانی
مسوول ثبت آثار و تعیین حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان گفت: نشست ثبت جهانی بنای تاریخی و مذهبی مسجد تاریخانه به عنوان هویت و نشان شهر دامغان و استان سمنان در فهرست میراث جهان اسلام به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های یونسکو تا پایان تابستان برگزار می‌شود.پرونده اقدامات برای ثبت جهانی مسجد تاریخانه در مجمع جهان اسلام تکمیل شد و تا هفته آینده به دبیرخانه برای بررسی ثبت جهانی ارسال می‌شود و سپس باید منتظر تشکیل جلسه تا پایان تابستان و ثبت جهانی بود.
هانی رستگاران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ابراز کرد: پرونده اقدامات برای ثبت جهانی مسجد تاریخانه در مجمع جهان اسلام تکمیل شد و تا هفته آینده به دبیرخانه برای بررسی ثبت جهانی ارسال می‌شود و سپس باید منتظر تشکیل جلسه تا پایان تابستان و ثبت جهانی بود.
وی بیان کرد: مسجد تاریخانه دامغان، جزء نخستین مساجد ایران است که در آن مناره ساخته شده است. این مناره که در کنار مسجد بوده، ۶ و نیم متر مربع وسعت دارد و در کنار این مناره، در دوره سلجوقی، مناره دایره شکل دیگری ساخته و به این مجموعه اضافه شد که دارای کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآنی بوده که به نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ ۴۲۰ هجری نام گذاری شد.
مسوول ثبت آثار و تعیین حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان ابراز کرد: ثبت ملی و جهانی این آثار ارزشمند نقشی مهم در حفظ اصالت و هویت ایرانی اسلامی و رونق گردشگری دارد.
به گزارش خبرنگار ایرنا، مسجد تاریخانه دامغان از نخستین مساجد ایران و جزو بناهای اوایل دوره اسلامی، به عنوان مظهری از زیبایی و شکوه معماری، در تاریخ می‌درخشد، ثبت جهانی این بنا به معرفی و ماندگاری بیشتر آن کمک می‌کند و اکنون اقدامات ارزشمند برای تحقق این رویکرد در دولت سیزدهم دنبال می‌شود.