به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، یکی از مهم ترین و موثرترین مولفه هایی که طی سال های اخیر نقش مهم و ارزشمندی در معرفی هرچه گسترده تر فرهنگ و معرفت عاشورا داشته، پرداخت هنری به واقعه ای است که در حوزه های معرفتی می تواند در ابعاد مختلف مورد توجه قرار گیرد؛ چارچوبی دارای اهمیت که هرچه قدر به ابعاد و زوایای مختلف آن بررسی و تحلیل بیشتری داشته باشیم، در مواجهه با شرایطی قرار می گیریم که بی تردید احترام به ساحت مقدس امام حسین (ع) وشهدای گرانقدر کربلا و تلاش برای تولید آثار هنری در این زمینه را برای ما مضاعف می کند. مواجهه ای که اگر از پنجره هنرهای تجسمی، نمایش و موسیقی به آن بنگریم، این حرمت و منزلت را برای ما با حلاوت و آگاهی و معرفت بیشتری به دل و عقلمان تقدیم می‌کند.
مواجهه ای به غایت گرامی و ارزشمند که وقتی در تجلی گاه و ساحت هنر قرار می گیرد، زمینه ساز عرض ارادتی متفاوت به محضر حضرت سیدالشهداست که در کنار مناسک و آیین های مذهبی مرتبط با ایام سوگواری این امام دوست داشتنی و حتی ایام خارج از آن می توانددربرگیرنده حس و حالی متفاوت برای ارادتمندان حسین بن علی و یاران عزیزش در واقعه جانگداز و عبرت آموز کربلا به عنوان یکی از مهم تریم وقایع تاریخی اهل تشیع باشد.
آنچنان که تولید هزاران اثر هنری در تاریخ فرهنگ و هنر این سرزمین نشان دهنده ارزش و قداست و کرامتی است که به دور از واژه ها و عبارت ها ریشه در ضمیر و قلب هنرمندانی دارد که در اوج اخلاص و ارادت دست به تولید آثاری زدند که بتواند در قالب رسانه ای برای نمایش ارادت و احترام سوگواران و دوستداران ابا عبدالله معرفی شوند. گویی این آثار هنری واسطه و نماینده ای ویژه از طرف دوستداران حسین (ع) برای عرض ارادت به آستانی است که ارادتمندان محضرش با زبان شیوا و زیبای هنر آن را به روح پر از مهربانی و عدالت خواهانه اش سیدالشهدا تقدیم کرده اند.
یکی از همین مولفه های ارزشمند هنری که در طول تاریخ فرهنگ و هنر ایران نقش بسیار مهم و موثری در تبین اندیشه های والای پیام کربلا ایفا کرده، اجرای آثاری در حوزه هنرهای نمایشی است که در قالب کلید واژه هایی چون «تعزیه یا مجالس شبیه خوانی»، «نقالی»،«پرده خوانی» ، «آیین های موسیقایی و نمایشی» و دیگر گونه های نمایشی دربرگیرنده تولید مجموعه آثاری بوده که بسیاری از آنها همچنان برگ زرینی نه تنها برای عرصه نمایش های آیینی – سنتی بلکه افتخاری برای کلیت آنچه از تئاتر در تاریخ این سرزمین به جای مانده ، به حساب می آیند.
فضایی مملو از آگاهی و معرفت و فرهنگ که برای بررسی ریشه های تاریخی و علمی همچنان مجال برای کار و پژوهش وجود دارد و می تواند به عنوان یکی از سرفصل های مهم پژوهشی در هنر تئاتر این سرزمین مورد واکاوی و سنجش قرار گیرد؛ آنچنان که تاکنون نیز بسیاری از پژوهشگران و هنرمندان نامی و عزیز این سرزمین در کارنامه پربار فعالیت های خود، موضوع پژوهش در عرصه نمایش های آیینی را به عنوان یکی از مهم ترین سرفصل های تحقیقاتی خود مد نظر قرار داده و آثار درخشانی را نیز در زمینه تقدیم علاقه مندان کرده اند.
دقیقا براساس و برآیند چنین توجهاتی است که طی سال های اخیر رویدادهای مختلفی در عرصه های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفته که اگرچه می تواند از دریچه های مختلف نقد و بررسی شوند، اما تلاشی بودند تا بتوانند با مد نظر قرار دادن مولفه های مختلف نمایشی و حتی موسیقایی، رسانه ای برای معرفی معارف ارزشمند وقایع تاریخی و مذهبی کشورمان به ویژه واقعه کربلا و کرامت حضرت سیدالشهدا به دور از شعار ها و وعده ها باشند. رویدادهایی که در طول سال های مختلف همزمان با فرا رسیدن ایام و مناسبت های ویژه مذهبی و تاریخی در قالب های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفته و اتفاقا به دلیل ریشه های مردمی اش با استقبال فراوان دوستداران این گونه های نمایشی مواجه شدند.
یکی از همین رویدادهایی که در محرم ۱۴۰۲ به واسطه برنامه ریزی های انجام گرفته از سوی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش روی ارادتمندان حضرت سیدالشهدا قرار گرفت، پروژه نمایشی – موسیقایی «نوای عرشیان و مشق فرشیان» بود که در دهه اول محرم با همراهی انجمن هنرهای نمایشی ایران، مجموعه تئاتر شهر و کانون نمایش های آیینی – سنتی در محوطه تئاتر شهر اجرا و توانست به عنوان یکی از رویدادهای هنری مهم این ایام به مخاطبان و علاقه مندان آثار نمایشی مذهبی و آیینی معرفی شد.
رویدادی در قالب چهار بخش اجرای موسیقی آیینی، تعزیه ، نقالی و پرده خوانی که با حضور هنرمندان نام آور این گونه های نمایشی از تهران و شهرستان در فضای باز تئاتر شهر اجرا شد و توانست در طول این چند روز میزبان بیش از ۳ هزار مخاطب باشد. چارچوبی که بی تردید می تواند دربرگیرنده انتقادات و ملاحظاتی از نگاه کارشناسان این حوزه باشد، اما آنچه ارزش اجرای این پروژه را نمایان می کند، تلاش برای احیا و زنده نگه داشتن گونه هایی بود که اگر با حمایت و پشتیبانی بیشتری پیش روی مخاطبان قرار گیرد، قطعا دربرگیرنده جذابیت ها و ویژگی های فراوانی است که همه ارادتمندان به حضرت سیدالشهدا را در کنار برگزاری آیین های سوگواری ویژه محرم به سمت این آثار می کشاند.
آنچه می خوانید نگاهی اجمالی درباره برنامه ها و فعالیت های صورت گرفته در پروژه نمایشی نوای عرشیان و مشق فرشیان است که طی دهه اول محرم همزمان با ایام سوگواری شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران فداکارش درنینوا پیش روی مخاطبان و شهروندان قرار گرفت.
شنیدن آواهای سوگواری جنوب ایران
اولین روز از برگزاری ویژه برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» عصر روز بیست و هشتم تیر ماه این بار در بدعتی جدید با موسیقی آغاز شد و طی آین گروه موسیقی «ساحل عاشوراییان» به سرپرستی هادی لشگری با اجرای آیین سنج و دمام نوازی منطقه خوزستان تلاش کردند تا حال و هوای حماسی این پروژه نمایشی را پر رنگ تر کنند. شرایطی که مقدمه ای برای اجرای دیگر برنامه های نمایشی این پروژه بود.
محسن میرزاعلی از هنرمندان شناخته شده عرصه نقالی در بخش «مجالس پرده خوانی» و «نقالی»، آغازگر بخش نمایشی ویژه برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» است. هنرمندی که به دلیل مهارت های مثال زدنی و منحصربه فردی که در این عرصه پیرو آموزه های خود از پدر هنرمندش در عرصه نقالی به دست آورده، توانست از همان روز نخست پروژه نبض مخاطبان را به دست آورده و رهگذرانی را که از پی خروج ایستگاه مترو تئاترشهر به سمت مقصد بعدی شان بود، در محوطه تئاتر شهر متوقف و با اجرای خود آنها را همراه با قصه های ارزشمند شهدای کربلا کند. قصه هایی که بعد از اذان مغرب به اجرای مجلس شبیه خوانی «حجه الوداع» به سرپرستی ابولفضل احمدی متصل و شهروندان تهرانی را در حال و هوای متفاوتی قرار داد که می توانست برایشان تجربه ارزشمندی باشد.
تجربه ای مشتعل از عشق به حضرت سیدالشهدا در تجلی گاه ناب هنر نمایش، جایی در قلب پایتخت که طی روزهای گذشته به واسطه همراهی مشترک شهرداری منطقه ۱۱، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای اسلامی شهر تهران و پلیس بهسازی و ساماندهی شده و این پروژه می تواند مقدمه ای برای اجرای سایر آثار فرهنگی هنری دیگر در محوطه تئاتر شهر برای استمرار این طرح باشد.
حالا ماجرای این عرض ارادت هنرمندان عرصه تئاتر به محضرحضرت سیدالشهدا حال و هوای متفاوتی به خود گرفته و رهگذرانی که در روز اول اجرای پروژه به محوطه تئاتر شهر آمده بودند، به آنهایی که چنین برنامه هایی را دوست دارند، توصیه می کنند تا به تماشای آثار به نمایش در آمده در روزهای بعدی پروژه بنشینند. همه تلاش می کنند تا به نوعی پای کار باشند؛ و چه خوب که برو بچه های مترو با نصب بنر در ایستگاه تئاتر شهر مسافران و رهگذران را از اجرای چنین پروژه ای آکاه کنند. یک پروژه ارزشمند در تجلی گاه ناب هنر نمایش، در تئاتر شهر عزیز که خوب می دانیم در این سالها چه زخم های عمیقی بر خود دارد و حالا می خواهد به واسطه این حمایت ها و آن حمایت ها نفس راحتی بکشد.
بر و بچه های گروه «ساحل عاشوراییان» در روز دوم همانند آنچه در اولین روز میزبان شهروندان بودند، اجرای خود را از ایستگاه مترو تئاتر شهر آغاز می کنند و پایان کارشان در وسط حوض پیش روی تئاتر شهر است که در قالب سکو روی آن پوشانده شده و تبدیل به محل اصلی اجرای برنامه ها شده است. پس از آن نیز براساس برنامه حسین ظاهری از نقالان فعال عرصه نمایش های آیینی و سنتی مجلس نقل خود را آغاز می کند و پس از اجرای این برنامه ، مجلس شبیه خوانی «قانیای فرنگ» با سرپرستی ابوالفضل احمدی میزبان مخاطبانی است که به عشق حضرت حسین (ع) به تئاتر شهر آمدند.
اراداتی خالصانه به محضر حضرت سید الشهدا
در روزهای سوم و چهارم و پنجم پروژه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» است که دردانه های عرصه نمایش های آیینی و سنتی همچنان در تئاتر شهر این تجلی گاه ناب هنر نمایش، به هنرآفرینی خود برای ارادتمندان حضرت سیدالشهدا ادامه می دهند و در قالب تعزیه، آیین های موسیقایی ، نقالی و پرده خوانی شهروندان تهرانی را محو تماشای آثاری می کنند که بدون هیچ کم و کاستی عرض اراداتی خالصانه به محضر حضرت سید الشهداست. عرض ارادتی که همه مدیران و مسئولان و هنرمندان را به نوعی در کنار هم قرار می دهد تا بتوانند با همین امکانات و بضاعت اندکی که هست فضای متفاوت تر و روح بخشی را به محوطه تئاتر شهر منتقل کنند.
رسول میرزا علی با نقالی واقعه عاشورا، تعزیه شهادت حضرت مسلم (ع) به سرپرستی ابوالفضل احمدی، مسعود نوری فرد با نقالی شهادت حضرت سیدالشهدا (ع)، تعزیه شهادت بربور جعفر به سرپرسنی عنایت قاسمی ، نقالی حسین ظاهری و تعزیه «وهب نصرانی» به سرپرستی عنایت قاسمی از جمله برنامه هایی بودند که در کنار گروه موسیقی «نوای عاشوراییان» طی روزهای سوم ، چهارم و پنجم پروژه نمایشی – موسیقایی «نوای عرشیان و مشق فرشیان » پیش روی مخاطبان قرار گرفتند.
حالا ماجرای این ارادت به نیمه راه رسیده و محوطه تئاتر شهر در ساعت هایی نزدیک به غروب تهران، میزبان تعداد زیادی از شهروندانی است که همواره علاقه مندی های خود را به اجرای آثار آیینی و نمایشی مرتبط با فرهنگ عاشورا و شهادت حضرت سیدالشهدا نشان داده اند و اینجا در تئاتر شهر عزیز گردهم آمدند تا ببینند شکوه و عظمت آثار نمایشی را که این بار در قالب یک بسته متنوع فرهنگی نمایشی پیش روی آنها قرار گذاشته شده است. در این میان حضور هر روزه کاظم نظری مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از دیگر نکات جالب توجهی بود که می توان به آن اشاره کرد.
مهدی صفاری‌نژاد مدیر کانون نمایش‌های آیینی و سنتی که مدیریت برگزاری این ویژه‌برنامه را بر عهده دارد، درباره آنچه در این روزها به واسطه حضور هنرمندان ارزنده نمایش های آیینی – سنتی پیش روی مخاطبان قرار گرفته، توضیح می دهد: با پیشنهاد مدیرکل هنرهای نمایشی و حمایت انجمن هنرهای نمایشی ایران، کانون نمایش‌های آیینی و سنتی برای ۱۰ شب، ویژه‌برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» را با حضور نقالان و تعزیه‌خوانان بنام کشور را تدارک دیدیم. در برنامه نقالی این شب‌ها سراغ هنرمندان باتجربه رفته‌ایم. همچنین ما سراغ نسل جدید نقالی نیز رفته‌ایم و با حضور این عزیزان که شاگردان نقالان بزرگ ایرانی بوده‌اند توانستیم مردم را برای تماشای نقالی دعوت کنیم. این در حالی بود که در بخش تعزیه این ویژه‌برنامه نیز به مجالس کمتر خوانده شده و سخت پرداخته شد تا تنوع در روایت‌های تعزیه را شاهد باشیم . همچنین گروه سنج و دمام که به سرپرستی هادی لشکری هر روز قبل از مراسم نقالی و تعزیه به اجرا پرداختند، فضای روح بخشی که این نوای عزا در ذهن و خاطره جمعی ما ایرانیان همیشه زنده است.
وی از همکاری مجموعه تئاتر شهر ابراز رضایت کرد و گفت: ممنونیم از همکاران مجموعه تئاتر شهر که نهایت همکاری را در برگزاری هرچه بهتر ویژه‌برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» با ما داشتند. همچنین این ویژه‌برنامه به‌عنوان اولین رویداد هنری بعد از ساماندهی محوطه تئاتر شهر به اجرا درآمد که خداراشکر در این دو روز شاهد استقبال بسیار خوب از سوی مردم و هنرمندان بودیم.
در روزهای ششم و هفتم و هشتم پروژه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» بود که گروه ها و هنرمندان شرکت کننده در این رویداد به اجرای آثار خود پرداختند. بر این اساس مسعود نوری فرد، محمدرضا معجونی و حسین ظاهری در بخش نقالی و پرده خوانی و مجالس «وهب نصرانی» به سرپرستی عنایت الله قاسمی، «شهادت حضرت حر» به سرپرستی مهدی دریایی، «شهادت حضرت قاسم» به سرپرستی عنایت الله قاسمی در بخش تعزیه میزبان مخاطبان خود بودند. این در حالی بود که گروه موسیقی «نوای عاشوراییان» همچون شب های گذشته ، پیش از آغاز بخش نمایشی پروژه گرما بخش این محفل نمایشی بودند.
یکی از نکات ویژه و جالب توجهی که در روزهای پایانی پروژه به چشم خورد، رشد فزاینده مخاطبانی بود که بدون کمترین تبلیغ و هیاهوی رسانه ای که برای این پروژه صورت گرفته بود، خود را به محوطه تئاتر شهر رساندند و نظاره گر اجرای برنامه هایی بودند که دربرگیرنده تفاوت های زیادی به نسبت پروزه های این چنینی بود. حضوری که بازهم این نکنه مهم و استراتژیک را به مدیران شهری و فرهنگی فهماند که اگر شرایط مناسب فرهنگی را برای محیط بسیار محترمی چون مجموعه تئاتر شهر را فراهم سازند، می توان به آنچه از آن توسعه فرهنگی یاد می شود، امیدوار بود. یک امیدواری در یک محیط بهسازی شده که اگر مولفه های فرهنگی اش بیشتر مورد توجه قرار گیرد، قطعا می تواند به گسترش حضور خانواده ها برای تماشای تئاتر نقش ارزنده ای را ایفا کند. شرایطی که به واسطه یک رویداد دینی مقدمه ای مناسبی برای رسیدن ارزش افزوده ای است که تئاتر کلید واژه آن است.
پروژه نوای عرشیان و مشق فرشیان در روزهای نهم و پایانی خود بود که به واسطه ایام گرامی تاسوعا و عاشورای حسینی میزبان طیف گسترده تری از مخاطبان در محوطه تئاتر شهر بود. در این روز ها که نقطه پایانی اش هم با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همراه بود ، محمدرضا معجونی و حسین طاهری در بخش نقالی، گروه «نوای عاشوراییان» در بخش اجرای موسیقی آیینی و تعزیه های شهادت حضرت عباس (ع) و شهادت حضرت امام حسین (ع) به سرپرستی احمد عزیزی با یاد و خاطره مرحوم علاالدین قاسمی پیشکسوت عرصه تعزیه آثار خود را پیش روی خود قرار دادند و این چنین پرونده یکی از مهم ترین پروژه های نمایشی اداره کل هنرهای نمایشی با فضایی مملو از عرض ارادت به محضر حضرت سیدالشهدا پایان یافت.
اجرای برنامه بیش از ۳۳۰ هنرمند
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در روز پایانی این رویداد بود که در جمع خبرنگاران گفت: اقدام عملی برای حمایت از سنت‌های هنری اصیل ما این است که ما این آیین‌ها را ترویج دهیم و بهترین زمان هم مناسبت‌های محرم و صفر است. در این دو ماه، در اکثر مراکز فرهنگی و هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اجراهای آیینی و سنتی داریم. بیش از ۳۳۰ هنرمند از تهران و شهرهای دیگر در این ویژه‌برنامه به اجرای برنامه پرداخته‌اند. استقبال از این ویژه‌برنامه هم بسیار خوب و قابل قبول بوده است .برنامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مبتنی بر گسترش این‌گونه برنامه‌ها برای مردم عزیز، در حال اجراست.
او درباره تعامل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما برای مستندنگاری هنر تعزیه هم گفت: در همه شهرهایی که هنر تعزیه وجود دارد، از این هنر حمایت خواهیم کرد و این هنر مردمی و تاریخی باید زنده بماند. امیدواریم با توجه به حضور دوستان خوب‌مان در صداوسیما، به پاسداشت و مستندنگاری این میراث مهم کمک شود و در این راه همکاری صورت گیرد.
به هر حال آنچه از این پروژه مورد توجه بود، اجرای توامان آیین های نمایشی مرتبط با ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا بود که به واسطه تلاش های صورت گرفته در مدیریت اداره کل هنرهای نمایشی، کانون نمایش های آیینی سنتی، انجمن هنرهای نمایشی ایران، مدیریت مجموعه تئاتر شهر و همراهی رسانه ها و مردم بتواند شکل و شمایل متنوع و با کیفیت تری از آنچه تاکنون در این حوزه انجام گرفته ، به مخاطبان ارائه شود. بستری که بی تردید می تواند در نقاط و نکات مختلفی مورد نقد و واکاوی کارشناسان این حوزه قرار گیرد، اما دربرگیرنده تلاش گروهی بود که با حضور هنرمندان ارزنده عرصه نمایش های آیینی و سنتی توانستند شب های خاطره انگیز و محترمی را در رثای حضرت سیدالشهدا به شهروندان ارائه دهند. چارچوبی که فقط کلید واژه «استمرار» و «حمایت» می تواند ضامن درستی برای بقا و ادامه راهی باشد که می بایست بیشتر و بهتر از اینها به آن توجه داشت.