به گزارش ایرنا، استفاده مطلوب از امکانات، ظرفیت‌ها و ثروت‌های طبیعی، ضرورتی برای پیشرفت، تحول و رشد جوامع است اما بیابان‌زایی، به عنوان عامل نابودکننده منابع و ثروت‌های ملی، معضلی است که باید برای مهار آن اقدام کرد تا از پیامدهای نامبارک آن پیشگیری شود.
گسترش بیابان از مواردی است که در کشورهای با اقلیم خشک و نیمه خشک بیشتر دیده می‌شود و نظر به مفاهیم توسعه پایدار منابع طبیعی و ضرورت بهره‌وری صحیح از این منابع، باید برای مهار بیابانی شدن و مقابله با بیابان‌زایی فعالیت های موثری داشت.
در ۲ قرن اخیر به خصوص از چند دهه پیش بیابان اثرات مخرب و زیان بخشی بر محیط زیست گذاشته است و بر اثر استفاده نادرست از منابع طبیعی، بیابان‌ها به سرعت گسترش یافته‌اند که در سالهای ۱۳۴۱ تا ۱۳۶۹ حدود چهار میلیون هکتار به وسعت بیابانهای ایران افزوده شده است.
کارشناسان و متخصصان در تعریف بیابان، قسمتی از زمین را که خشک، غیرقابل کشت و بدون پوشش گیاهی باشد بیابان می خوانند و البته نکته حائز اهمیت آن است که نمی‌توان همه بیابان‌ها را با وجود شرایط مختلفی که از نظر وضعیت طبیعی مانند میزان بارندگی، شدت خشکی، جنس خاک و پوشش گیاهی دارند، در یک ردیف قرار داد.
بیابان‌زایی، عوارض و پیامدهای نامطلوبی به همراه دارد که از جمله می توان به انهدام سرمایه‌ها همچون کشتزارها و مراتع، فروپاشی نظام دامداری و کشاورزی، هجوم ریزگردها، افزایش مهاجرت به نقاط شهری و افزودن به مشکلات اجتماعی و اقتصادی شهرهای بزرگ اشاره کرد.
بر اساس شیوه نامه های کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی ۲ مقوله بیابانی شدن و تخریب سرزمین، مفاهیمی جدا از یکدیگر هستند و بر اساس آخرین اطلاعاتی که ایران به این کنوانسیون ارائه داده است، حدود ۱۰۰ میلیون هکتار از عرصه های کشور در معرض تخریب سرزمینی است که در این بین ۷۵ میلیون هکتار در معرض فرسایش آبی و ۲۵ میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی قرار دارد.
۷۵ درصد وسعت خراسان رضوی در اقلیم بیابانی خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد. یک میلیون و ۶۵۱ هزار و ۵۱۱ هکتار از زمین های این استان در مناطق بیابانی، که شامل حدود ۳۰ درصد از وسعت استان است، متاثر از کانونهای فرسایش بادی است.
هم اکنون ایران ۳۲ میلیون هکتار بیابان با منشاء زمین‌شناسی و اقلیمی دارد و متاسفانه در دهه اخیر به دلیل اعمال سیاست‌های اشتباه در زمینه مدیریت منابع آب و کشاورزی و در مجموع به دلیل تغییر اقلیم و دخالت‌های انسانی، حدود یک میلیون هکتار کانون گرد و غبار فعال به آمار بیابانهای کشور افزود شده است.
در این میان خراسان رضوی نیز به عنوان یکی از استان های دارای مساحت زیاد و البته اقلیم خشک و نیمه خشک، دارنده بخش اعظمی از بیابانهای کشور و در مسیر رشد بیابان‌زایی قرار دارد که حدود نیمی از گستره آن را بیابان تشکیل داده است و در این بحبوحه، بازگشت دوباره خشکسالی رشد این پدیده ناخوشایند را شتاب داده است.
استان خراسان رضوی با ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومترمربع (۱۱ میلیون و ۷۴۰ هزار و ۶۵۹ هکتار) وسعت، معادل هفت درصد گستره کل کشور را دربرگرفته است اما دارنده ۱۷ درصد بیابانهای ایران و البته دارنده رتبه نخست جنگل دست‌کاشت در کشور است.
این استان منطقه‌ای خشک و نیمه خشک است زیرا ۷۵ درصد وسعت آن در اقلیم بیابانی یعنی خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد. یک میلیون و ۶۵۱ هزار و ۵۱۱ هکتار از زمین های این استان در مناطق بیابانی، که شامل حدود ۳۰ درصد از وسعت استان است، متاثر از کانونهای فرسایش بادی است.
بیشتر بخوانید:
مدیریت کانونهای گرد و غبار خراسان رضوی، تضمین سلامت نسل امروز و فردا
۶۷ درصد شهرستانهای خراسان رضوی درگیر کانونهای بحرانی فرسایش بادی هستند
خشکسالی‌ها، نمکی بر زخمِ ناسورِ فرسایش خاکی خراسان رضوی
۴۸ درصد گستره خراسان رضوی با اقلیمی بیابانی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با بیان اینکه ۱۷ درصد از مساحت کل بیابانهای ایران در این استان شرقی قرار دارد، گفت: بر این اساس هم‌اینک ۵.۵ میلیون هکتار از مساحت خراسان رضوی یعنی ۴۸ درصد از گستره این استان را اقلیم بیابانی تشکیل می‌دهد.
محسن فنودی ادامه داد: هشت میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مجموع ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار از کل مساحت خراسان رضوی عرصه منابع طبیعی است.
"بیابان" به مناطقی اطلاق می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلیمتر دارند و درصد پوشش گیاهی آنها کمتر از ۱۰ درصد است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: محیط طبیعی ۲۳ شهرستان از مجموع ۳۴ شهرستان این استان عرصه فرسایش بادی است، لذا همه این شهرستانها تحت تاثیر تحرکات جوی و اقلیمی بیابانی قرار دارند.
وی افزود: "بیابان" به مناطقی اطلاق می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلیمتر دارند و درصد پوشش گیاهی آنها کمتر از ۱۰ درصد است.
فنودی ادامه داد: بیابان‌زایی نیز فرایند جاری در طبیعت است که در روند آن، زمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و حتی خشک نیمه‌مرطوب بر اثر عوامل طبیعی و انسانی مورد تخریب قرار می‌گیرد.
هشت شهرستان، امید امان از بیابان دارند
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با بیان اینکه از مجموع ۲.۵ میلیون هکتار عرصه های زیر تاثیر فرسایش بادی استان وضعیت ۱.۲ میلیون هکتار بحرانی است، بیان کرد: هم اکنون ۲۳ شهرستان خراسان رضوی از جمله کلات، قوچان، چناران، طرقبه، فریمان، کوه سرخ، باخرز و زاوه نیز که اقلیم بیابانی ندارند، درگیر فرسایش بادی هستند.
فنودی بیان کرد: هم اکنون حتی کلانشهر مشهد به ویژه در بخش رضویه و نیز شهرستان های درگز، زبرخان و ششتمد که پیش از این بیابانی نبوده اند، وارد جمع شهرستان های درگیر با آثار و پیامدهای بیابان زایی شده اند.
وی تصریح کرد: متاسفانه روند مثبتی در زمینه بیابانی شدن عرصه های استان نداریم و در سال های ۹۷ تا ۱۴۰۰ سطح و شمار کانونهای گرد و غبار استان از ۱۵ کانون با گستره ۷۶۸ هزار هکتار به ۳۰ کانون با ۱.۲ میلیون هکتار افزایش یافته است.
از مجموع ۲.۵ میلیون هکتار اراضی تحت تاثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی وضعیت ۱.۲ میلیون هکتار بحرانی است.
مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی گفت: از مجموع ۵.۵ میلیون هکتار اقلیم بیابانی استان معادل ۱.۵ میلیون هکتار زیر اجرای عملیات بیابان زدایی از جمله نهال کاری، مدیریت هرزآب و کنترل رواناب، ایجاد تله رسوب گیر، بادشکن و غیره قرار گرفته اند.
وی ادامه داد: همچنین اقدامات مدیریتی در عرصه های بیابانی مانند حفاظت و قرق، مبارزه با آفات و امراض درختچه های بیابانی، کاشت نهال های بیابانی و غیره نیز به خوبی در استان اجرا شده است .
بیشتر بخوانید:
داغ قاچاق بر هستی تاغ و پیشروی ریزگردها در خراسان رضوی
۲۵ جنگل دست کاشت در خراسان رضوی ایجاد شده است
سهم خراسان رضوی از طرح مردمی کاشت درخت، سالانه ۳۷ تا ۴۰ میلیون نهال است
توجه ویژه دولت و ریاست جمهوری به خطه خراسان رضوی
مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی با بیان اینکه در اجرای اقدامات بیابان زایی در عرصه ۱.۵ میلیون هکتاری استان به طور میانگین سالانه ۱۵ هزار هکتار اجرای طرح داشته ایم، اظهار کرد: با توجه ویژه و پیگیری دولت در سال ۱۴۰۰ سطح اجرای عملیات به ۲۰ هزار هکتار رسید و در نیمه سال ۱۴۰۱ به بیش از ۲۶ هزار هکتار افزایش یافت.
این مسوول بیان کرد: اگرچه در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۰ درصد اعتبارات این بخش معادل ۲۴ میلیارد تومان تخصیص یافت اما با توجه ویژه دولت سیزدهم و در پی سفر سال گذشته ریاست جمهوری به استان، اعتبارات ویژه ای برای بخش بیابان زدایی به استان تخصیص یافت و اعتبارات پارسال این حوزه ۶۱ میلیارد تومان تعیین شد که تا کنون ۵۷ میلیارد تومان آن تخصیص یافته است.
وی ادامه داد: برای سال جدید مالی نیز که بعد از شهریورماه آغاز می شود ۵۰ میلیارد تومان اعتبار مصوب شده است.
موفقیت قطعی مقابله با بیابان‌زایی با مشارکت مردم
وی با تاکید بر اینکه هیچ اعتباری به اندازه کمک و مشارکت مردم و پای کار بودن آنان در مقابله با بیابان و گسترش آن تاثیر ندارد، بیان کرد: همکاری و مشارکت مردم و شهروندان در حفاظت از عرصه های نهال‌کاری شده، بسیار ارزشمند است و به عنوان مثال در شهرستان هایی مانند گناباد و تایباد، قطع تاغ به عنوان یکی از مهمترین درختچه‌های بیابانی به صفر رسیده است.
فنودی هزینه اجرای هر هکتار عملیات بیابان زدایی و نهال کاری را بیش از ۱۴ میلیون تومان اعلام کرد و گفت: چرای مفرط و بیش از ظرفیت دام در مراتع موجب شده در کنار نامساعد بودن اقلیم، شاهد تبعات شدیدی در روند بیابانی شدن مناطق باشیم.
مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی، مشارکت مردم، توقف قطع تاغ و کنترل چرای مفرط دام را سه اقدام موثر در کاهش و کنترل گسترش بیابان در استان دانست.
خراسان رضوی، رتبه نخست کشور در ایجاد جنگل دست‌کاشت
رییس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: این استان از نظر ایجاد جنگل دست کاشت بیابانی رتبه نخست کشور را دارد.
محمود زنگنه افزود: از مجموع ۵۹۲ هزار هکتار جنگل های بیابانی استان، ۲۷۰ هزار هکتار جنگل‌های بیابانی طبیعی و ۳۲۲ هزار هکتار جنگل دست کاشت است که با گونه‌هایی همچون تاغ، قره داغ، اسکنبیل، اشنیان و آتریپلکس ایجاد شده است.
همکاری و مشارکت مردم و شهروندان در حفاظت از عرصه های نهال کاری شده بسیار ارزشمند است و به عنوان مثال در شهرستانهایی مانند گناباد و تایباد قطع تاغ به عنوان یکی از مهمترین درختچ‌های بیابانی به صفر رسیده است .
وی ادامه داد: جنگل های دست کاشت استان از سال ۱۳۴۰ تاکنون با همت کارکنان منابع طبیعی و آبخیزداری کاشته، حفاظت و مراقبت شده است.
رییس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: یکی از طرح های مهم برای کنترل شن‌های روان، اجرای تله رسوب‌گیر است که با ایجاد کانال هایی به عمق یک متر و با طول متفاوت و مورد نیاز عمود بر جهت بادهای غالب ایجاد می‌شوند و در زمان وقوع توفان، شن ها پس از برخورد با خاکریز داخل کانال حبس می‌شوند.
خواف و سرخس غبارآلود و فوق بحرانی
دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار و مشاور رییس سازمان محیط زیست در سفر اخیرش به شهرستان سرخس، در حاشیه ستاد گرد و غبار خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفته بود که خواف و سرخس ۲ شهرستان غبارآلود فوق بحرانی در خراسان رضوی هستند که به مدیریت ویژه نیاز دارند.
علی محمد طهماسبی با اشاره به اهمیت موضوع و ضرورت رسیدگی سریع به این وضعیت، افزود: در سفر گذشته به استان برای این ۲ شهرستان مصوبات و پیگیری های ویژه با حضور مسوولان و مقامات کشوری انجام شد و مصوباتی در ستاد ملی گرد و غبار برای آنان تصویب شد.
وی که با هدف رصد اقدامات عملیاتی شده مصوبات ستاد ملی گرد و غبار به این استان سفر کرده بود، بیان کرد: از جمله مسایل مطرح و مورد رسیدگی در ستاد گرد و غبار خراسان رضوی که با حضور معاون عمرانی استاندار برگزار شد، تعیین فرصت سه ماهه برای انجام اقدامات عاجل و سریع برای مدیریت بحران کنونی در ۲ شهرستان خواف و سرخس است.
طهماسبی با اشاره به اختصاص هزار میلیارد ریال اعتبار برای مدیریت ویژه گرد و غبار در شهرستان سرخس خراسان رضوی، بیان کرد: این میزان اعتبار بر اساس تصمیمات اخذ شده در کارگروه زیربنایی خراسان رضوی به صورت ویژه برای شهرستان سرخس و با هدف حل معضل گرد و غبار تامین و به زودی اختصاص خواهد یافت.
بیشتر بخوانید:
جنگل‌های دست‌کاشت، مرهمی بر زخم بیابانهای خراسان رضوی
مشاور سازمان محیط زیست: مدیریت مرتع راهکار مقابله با گرد و غبار سرخس است
میزبانی اجلاس بین‌المللی گرد و غبار در ایران فرصتی برای مدیریت این پدیده است
نفس سرخس در شرف بند آمدن از گرد و غبار
شهرستان سرخس یکی از شهرستانهای شمالی خراسان رضوی و در مجاورت مرز ترکمنستان است که بیش از ۹۰ هزار نفر جمعیت را در خود جای داده است. این شهرستان اصلی‌ترین مرکز پدیده گرد و غبار در استان خراسان رضوی است که کلانشهر مشهد را هم زیر تاثیر قرار می‌دهد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه هم اکنون در کنار ۳۰ کانون گرد و غبار در خراسان رضوی، شاهد فعالیت کانون سرخس به عنوان بحرانی‌ترین کانون گرد و غبار استان هستیم، بیان کرد: مساله گرد و غبار یکی از چالش های مهم استان است و با پیگیری های انجام شده هر ۲ بخش دولتی و خصوصی برای مدیریت گرد و غبار در ۲ شهرستان سرخس و خواف وارد عمل شده‌اند.
مهدی اله‌پور با اشاره به حضور مقامات سازمان حفاظت محیط زیست در شهرستان سرخس و بررسی وضعیت با هدف تامین سلامت مردم و مدیریت بحران، گفت: کانونهای داخلی گرد و غبار در ۲ منطقه خواف و سرخس به ویژه در سرخس عمدتاً مراتع تخریب شده ناشی از چرای بی رویه دام و اراضی دیم است که به دلیل کم بودن بارندگی در منطقه، فاقد پوشش گیاهی و مستعد تولید گرد و غبارند.
وی اضافه کرد: کانون خارجی گرد و غبار تاثیرگذار بر منطقه سرخس نیز صحرای قره قوم در کشور ترکمنستان است.
رشد ۱۱ برابری تولید نهال بیابانی در خراسان رضوی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی بیان کرد: در قالب اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت در کشور، این استان با عزم جدی برای مشارکت و نقش آفرینی در این مسیر وارد شده است.
وی بیان کرد: در سنوات گذشته اگرچه سالانه یک میلیون نهال بیابانی در این استان تولید می‌شد اما در شرایط جدید ۱۱ میلیون اصله نهال بیابانی مانند تاغ، گز و غیره در هشت نهالستان استان، تولید شده است که کاشت آنها از مهرماه شروع می شود.
فنودی بیان کرد: با تولید این میزان درخت بیابانی امکان نهال‌کاری در سطح ۴۲ هزار هکتار از عرصه های استان فراهم می شود که این عملیات را باید در راستای حفظ خاک و جلوگیری از حرکت شن های روان انجام داد.
وی افزود: با انجام مطالعات در شهرستان های سرخس و خواف، باتوجه به شرایط ویژه این ۲ شهرستان، سهم بالایی از این سطح نهال کاری به آنان اختصاص داده می شود ضمن اینکه مشارکت مردم و بخش خصوصی نیز در کاشت نهال در این ۲ شهرستان مطلوب است.
در سنوات گذشته اگرچه سالانه یک میلیون نهال بیابانی در این استان تولید می‌شد اما در شرایط جدید ۱۱ میلیون اصله نهال بیابانی مانند تاغ، گز و غیره در هشت نهالستان استان، تولید شده است. وی با بیان اینکه علاوه بر ۱۱ میلیون نهال تولیدی در استان تعداد ۶ میلیون نهال جنگلی نیز در استان تولید می شود، افزود: در کنار این آمار، ۱۳ میلیون اصله نهال غیرمثمر و نیمه مثمر نیز توسط بخش خصوصی استان تولید شده است که برای کاشت نهال و مقابله با بیابان زایی در استان امیدبخش است.