دولت سیزدهم که به شکل رسمی و از زمان تنفیذ حکم ریاست جمهوری آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی در ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ کار را با بررسی وضع موجود و انتخاب شایستگان برای انتصاب به مسئولیت‌ها آغاز کرد، هدف اصلی خود را تحول در همه حوزه‌ها و بازگرداندن اعتماد مردم و رفع نواقص اعلام کرد و این هدف را که بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی طراحی شده بود، طی حدود ۲۳ ماه فعالیت پی گرفته است. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز مسئول طرح تحول در حوزه آموزش عالی بوده و از ابتدای کار با چالش‌های مختلفی دست و پنجه نرم کرده است.
توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان و فناوری با هدف توسعه اقتصاد دانش‌بنیان از ابتدای سال گذشته با تاکید مقام معظم رهبری و انتخاب شعار سال به عنوان تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین شتاب بیشتری گرفت و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت فناوری و نوآوری این وزارتخانه نیز به عنوان یکی از متولیان این امر طرح‌ها و برنامه‌های مختلفی را از آن زمان اجرا کردند.
به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، راه‌اندازی معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم در برنامه چهارم و پنجم توسعه کشور نیز در دستور کار بود، اما اجرایی نشده بود. محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری دولت سیزدهم از زمان روی کارآمدن بر ایجاد آن تاکید کرد و سرانجام سازمان امور اداری و استخدامی کشور آذر ۱۴۰۰ ضمن موافقت با ایجاد معاونت فناوری و نوآوری، نمودار چارت سازمانی جدید پیشنهادی وزارت علوم را برای این معاونت ابلاغ کرد و ششم آذر ۱۴۰۰ علی خیرالدین به سمت معاون فناوری و نوآوری این وزارتخانه منصوب شد.
البته خیرالدین نیز ابتدای سال جاری استعفا داد و امید رضایی‌فر، مدیرکل سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری وزارت علوم با حفظ سمت و توسط وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان سرپرست معاونت فناوری و نوآوری منصوب شد.
حمایت از توسعه کارآفرینی و نوآوری در دانشگاه ها، توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری با محوریت پارک های علم و فناوری، هدایت پژوهشگاه ها به سمت پژوهش و توسعه فناوری های مساله محور و تقاضامحور، شبکه سازی در زیست بوم نوآوری وزارت علوم و پیوند آن به بازیگران کلیدی ملی و بین المللی و طراحی، پایش نظام ملی نوآوری با تمرکز بر زیست بوم نوآوری، شبکه سازی و تقویت دیپلماسی بین المللی و تاسیس پارک علم و فناوری بین المللی از مهم ترین اهداف این معاونت است.
یکی از مسئولیت‌های این معاونت اداره امور و رسیدگی به وضعیت پارک‌های علم و فناوری به عنوان محل اصلی استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور است. اکنون ۱۵ پارک علم و فناوری دانشگاهی و ۳۹ پارک استانی و در مجموع ۵۵ پارک علم و فناوری در کشور فعالیت می‌کنند.
سامانه نان و تلاش برای ثبت نیازها و ایده‌ها
یکی از برنامه‌های اولویت‌دار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، راه‌اندازی سامانه نان بود که ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ محقق شد. این موضوع به صورت تکلیف قانونی نیز در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای ارتقای سکوهای ملی تربیتی، آموزشی، پژوهشی و فناوری، مبتنی بر ایجاد ارتباط مستقیم بین نیازها و توانمندی‌های جامعه تاکید شده و اهداف اصلی اجرای این طرح کاربردی کردن تحقیقات مراکز علمی، برانگیختن احساس مشارکت آحاد کشور برای ساختن ایرانی آباد و توسعه یافته است.
بر اساس آخرین گزارش سرپرست معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم، در خصوص مشارکت و ثبت تعداد ایده‌ها و نیازهای دستگاه‌های اجرایی کشور همچنین دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری در سامانه نان، تاکنون ۷۷۰۰ نیاز توسط دستگاه‌های اجرایی و کارگزاران ایده و نیاز در این سامانه ثبت شده است که از این تعداد ۹۵۶ ایده در قالب طرح پژوهشی، ۱۴۲ محصول دانش‌بنیان و ۱۰۳ توانمندی فناورانه است.
همچنین در راستای رفع نیاز دستگاه‌های اجرایی با تکیه بر ظرفیت پژوهشی دانشجویان دانشگاه‌ها، تعداد ۴۴ پایان‌نامه و رساله (پارسا) در سامانه نان درج شده که با توجه به تاکید ثبت نیاز فناورانه پژوهشی دستگاه‌های اجرایی تا کنون ۴۴۷ دستگاه اجرایی نیاز خود را در سامانه ثبت کرده‌اند. همچنین ۹۵ دانشگاه، ۳۶ پارک علم و فناوری و ۱۵ پژوهشگاه برای همکاری و ثبت ایده با هدف رفع نیازهای کشور در نظام ایده و نیازها فعالیت داشته‌اند.
این سامانه چهار مرحله اصلی دارد؛ ابتدا مرحله نهادی است که در این مرحله دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی، مراکز پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری وابسته به وزارت علوم و تعدادی از نهادهای دولتی، عمومی و خصوصی بخش‌های دیگر، حسب آمادگی و به تدریج، نظام ایده‌ها و نیازهای ویژه خود را طراحی، پیاده سازی و فعال می‌کنند. مرحله دوم بخشی که نظام ایده‌ها و نیازها نان برای بخش‌های اصلی کشور، مانند بخش آموزش عالی، بخش آموزش و پرورش، بخش کشاورزی، بخش صنعت، و نظایر اینها طراحی و پیاده‌سازی می‌شود. مرحله سوم ملی است که همه نهادها همراه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و افراد در سطح عموم جامعه امکان دسترسی و تبادل‌نظر در این سامانه خواهند داشت.
مرحله چهارم، بین‌المللی است. در این مرحله سفارش‌ها و تامین ملی یا انجام تحقیقات توسط کنشگران منطقه‌ای و بین‌المللی برای رفع نیازهای کشور در چارچوب مطمئن و با تامین امنیت ملی انجام خواهد پذیرفت.
تانا برای توسعه زیست‌بوم نوآوری استان‌ها؛ حمایت ۳۰ میلیاردی
معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم تاکنون در تلاش بوده که با تکیه بر ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های مراکز دانشگاهی، پژوهشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد و پیوند زدن آن به نیازهای فناورانه و مسائل کشور، اقدام به توسعه و تقویت اکوسیستم نوآوری در استان های کشور کند. این معاونت پیشبرد طرح توسعه اکوسیستم نوآوری استان‌ها (تانا) را در دستور کار خود قرار داده است.
پارک‌های علم و فناوری در طرح تانا نیازهای فناورانه دستگاه‌های اجرایی و صنایع استان را شناسایی و این نیازها را از طریق فراخوان به دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، پارک های علم و فناوری، شرکت‌های دانش بنیان ارسال می‌شود و سپس ایده‌ها ارسال و بعد از غربالگری و ارزیابی، حمایت و بعد از آن تفاهم‌نامه امضا می‌شود.
شبکه‌سازی و بهم‌رسانی نقش‌آفرینان مختلف زیست‌بوم نوآوری و فناوری در هر استان با محوریت پارک‌های علم و فناوری جهت حل مسائل رفع نیازهای فناورانه بخش دولتی و خصوصی از طریق فعال کردن ظرفیت‌های علمی و فناورانه دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری، واحدهای فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان و اهرم کردن منابع مالی نهادهای مختلف تا حصول نتیجه و حل مسئله از دیگر اهداف تانا بوده است.
بر اساس گزارش مشاور معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم، با همراهی و همکاری پارک‌های علم و فناوری، اولین دوره از این رویداد در سطح کشور تیرماه گذشته و به همت دانشگاه زنجان برگزار و در سال ۱۴۰۱ طرح تانا در ۲۵ استان (۳۰ پارک علم و فناوری) برگزار شده است که از پیامدهای آن می‌توان به ترویج گفتمان نوآوری و تقویت ارتباطات و تعاملات بازیگران مختلف زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور اشاره کرد.
به گفته مصطفی صفدری رنجبر معاونت فناوری و نواوری وزارت علوم از این طرح ها ۳۰ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۱ حمایت کرده است. همچنین، رویداد جامع تانا در استان تهران در مهر ماه سال جاری با حضور پارک‌های علم و فناوری دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، امیرکبیر و تربیت مدرس و به میزبانی پارک علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی برگزار می‌شود.
طرح ملی ترویج کارآفرینی؛ پارک امیرکبیر دبیرخانه شد
یکی دیگر از برنامه های اصلی از سال گذشته تدارک مقدمات طراحی و نگارش آیین نامه طرح ملی ترویج کارآفرینی بود که در نهایت هفته آخر اردیبهشت با حضور وزیر علوم به صورت آزمایشی در پارک علم و فناوری امیرکبیر رونمایی شد.
این طرح با حدود ۳۰ هزار دانشجو در نهایت و در مرحله اول با ۱۵ هزار دانشجو آغاز خواهد شد. در ابتدا کلاس‌های خودشناسی، روانشناسی و سنجش فردی برای این دانشجویان برگزار می شود و در ادامه برای ادامه مسیر حرفه ای در آموزش هایی شامل تیم سازی و هدایت شغلی و امور مالی توسط مربی ها و استادان آموزش های لازم را می بینند.
در این طرح به ازای هر دانشجو یک میلیون تومان اعتبار تخصیص داده می شود؛ در مرحله اول ۱۵ هزار دانشجو تحت پوشش قرار می گیرند. میزان اعتبار تخصیص یافته در طرح به دانشگاه های مختلف نیز بسته به تعداد دانشجویان آنها و تعداد مشارکت دانشجویان دارد. دبیرخانه طرح در محل پارک علم و فناوری امیرکبیر واقع است و وزارت علوم برای واگذاری طرح های مختلف به پارک های علم و فناوری و در قالب ۵۰ پارک، ۵۰ برنامه پارک علم و فناوری امیرکبیر را متولی اجرای این طرح کرده است.
طرح گرنت فناوری و مشارکت ۷۰۰ عضو هیات‌علمی
طرح گرنت (پژوهانه) فناوری از سال ۹۷ شروع و اواخر سال ۹۸ ابلاغ شد و سال ۱۴۰۱ با توجه به تشکیل معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم آیین نامه آن باید تغییر می‌کرد. این طرح اهداف مختلفی دارد که مهم ترین آن سوق دادن اساتید به تولید محصول فناورانه است.
برنامه گرنت فناوری یک برنامه ملی است که همه حوزه‌های تخصصی و علمی را پوشش می‌دهد و در سراسر کشور امکان فعالیت دارد. بنابراین برای دستیابی به اقتدار علمی، فناوری و نوآوری کشور، آیین‌نامه گرنت (پژوهانه) فناوری مجدد ویرایش و بازبینی و در نهایت آیین‌نامه جامع برنامه ملی گرنت فناوری تدوین شد. در آیین‌نامه جدید برنامه ملی گرنت فناوری، علاوه بر ۳ سرفصل قبلی (گرنت جوانه، گرنت شکوفایی و گرنت رشد)، ۶ سرفصل جدید نیز پیش‌بینی شده تا در قالب مجموعه‌ای پویا و یکپارچه، با راهبری این معاونت و همراهی ذی‌نفعان دخیل در پیشرفت فناوری کشور، ارتباط گسترده با جامعه علمی، در سطح ملی و بین‌المللی را ساماندهی کند. طرح گرنت شکوفایی حمایت از خروجی های آزمایشگاه های تحقیقاتی است و تبدیل به موضوع فناورانه می شود و طرح گرنت رشد برای شرکت های زایشی از دانشگاه هاست.
جامعه هدف این برنامه «اعضای هیأت علمی و پژوهشگران فعال» در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی هستند و تا اردیبهشت ۱۴۰۲ پنج فراخوان با همکاری ۳۹ پارک علم و فناوری (۳۱ پارک استانی و ۸ پارک دانشگاهی) و تحت پوشش قرار گرفتن دوهزار و ۷۳۰ دانشگاه، عملیاتی شده است.
از جمله دستاوردهای این برنامه می‌توان به مشارکت بیش از ۷۰۰ عضو هیأت علمی و ۳ سازمان حامی فعال (وزارت‌خانه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات، نفت و دفاع و نیروهای مسلح ( به ترتیب حضور در برنامه) اشاره کرد که منجر به اعطای ۵۲۱ گرنت فناوری در طرح جوانه (به ترتیب ۳۶۲ و ۱۵۹ در مقاطع ارشد و دکتری) شده است.
طرح دستیار فناور؛ همکاری دانشجویان از ارشد تا دکتری با شرکت‌های دانش‌بنیان
طرح دستیار فناوری با راهبری و هدایت دانشگاه و مرکز رشد و یا پارک علم و فناوری برنامه‌ریزی و در راستای بهبود توانمندی دانشجویان، آموزش مهارت‌های مرتبط با کارآفرینی، کار تیمی، دانش تجاری و پیشگامی در عرصه فناوری و نوآوری برای دانشجویان و استفاده از نیروهای جوان و دانشگاهی پروژه‌های فناورانه پیشنهاد شده است.
مدت این طرح شش ماه است و در این طرح دانشجویان در شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان مشغول شده و ماهیانه مبلغ یک میلیون تومان به دانشجویان کارشناسی، ۲ میلیون تومان به دانشجویان ارشد و ۳ میلیون تومان به دانشجویان دکتری پرداخت می‌شود. دانشجویان کارشناسی پس از گذراندن نیم سال ششم تحصیلی، کارشناسی ارشد بعد از گذراندن نیم سال دوم و دانشجویان دکترا بعد از گذراندن نیم سال چهارم می‌توانند در این طرح شرکت کنند. دوره دوم این طرح خرداد جاری فراخوان داد و دانشجویان تا ۲۶ خرداد وقت داشتند در آن نام‌نویسی کنند.
به گفته رضایی فر دوره قبل طرح دستیار فناور با حضور ۲ هزار و ۲۰۰ نفر و اشتغال پایدار ۵۰۰ نفر سال گذشته برگزار شد.
تاسیس نمایشگاه دائم و مرکز رصد فناوری‌ها
یکی دیگر از اقدامات این معاونت، تاسیس نمایشگاه دائم فناوری‌ها و مرکزی برای رصد فناوری‌های روز دنیا براساس تفاهم نامه ای بین این معاونت، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و موزه ملی علوم و فناوری است که اردیبهشت گذشته منعقد شد.
بر اساس این تفاهم نامه هشت ماده ای در راستای تحقق اهداف برنامه‌های اسناد و قوانین بالادستی و ماموریت‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ایجاد سازوکارهای لازم به منظور توسعه و ارتقای توانمندی‌های کشور در دیپلماسی علمی و فناوری، حمایت از ایجاد زیرساخت‌های فناوری و نوآوری، ارتقای فرهنگ نوآفرینی و فن آفرینی و کمک به تجاری‌سازی دستاوردهای خلاقانه و دانش محور نخبگان و دانشمندان کشور به امضای امید رضایی فر به نمایندگی از معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و حسن زمانیان به نمایندگی از سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و سیف‌الله جلیلی به نمایندگی از موزه ملی علوم و فناوری ایران امضا شد.
با توجه به رویکرد جدید معاونت فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درخصوص همکاری با بازیگران حوزه‌های مرتبط یا نوآوری و فناوری، این تفاهم نامه همکاری سه جانبه میان معاونت فناوری وزارت علوم، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و موزه علم و فناوری به امضا رسید.
ژامضای این تفاهم‌نامه گام موثری در ایجاد زیرساخت‌هایی برای توسعه علم و فناوری و فرهنگ سازی در حوزه نوآوری است و یکی از اهداف امضای این تفاهم نامه، راه اندازی رصدخانه علم و فناوری است که طی آن قرار است از ظرفیت های شرکت های دانش بنیان، شبکه ایرانیان خارج از کشور و پارک های علم و فناوری در راستای رصد نوآوری و فناوری های موجود در کشور اقدام شود.
حمایت از جشنواره جهش و برگزاری دومین دوره به شکل ملی
جهش اولین جشنواره ملی فیلم کوتاه فناوری و نوآوری، طرحی استانی به ابتکار مدیران پارک علم و فناوری استان قم بود که ابتدا سال ۱۴۰۰ به شکل استانی و در سال ۱۴۰۱ با حمایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به صورت سراسری و با هدف همراهی بخش هنر و رسانه با فناوری برگزار شد.
این جشنواره یکی از طرح‌های پیشنهاد شده به معاونت فناوری و نوآوری بود که این معاونت از آن استقبال و حمایت کرد و قرار شد جشنواره به شکل ملی و به نام جشنواره ملی فیلم کوتاه فناوری و نوآوری (جهش) برگزار شود.
این جشنواره در هفت بخش؛ شامل بخش اصلی؛ فیلم مستند، تیزرهای تبلیعاتی، آگهی تبلیغاتی، رپرتاژ آگهی، انیمیشن و موشن گرافیک، بخش جنبی (بخش موبایلی)، بخش ویژه شهدای فناوری و وقف فناوری، بخش داستان موفقیت (کارآفرین موفق، داستانی از موفقیت خود را خلاصه در ویدیوئی تعریف می‌کند)، بخش روابط عمومی پژوهشگاه‌ها و دانشگاه ها (پانا) بخش خلاقیت (ویژه آموزش و پرورش و دانش‌آموزان) و بخش فیلمنامه برگزار شد و برگزیدگان ۲۲ دی جوایز خود را دریافت کردند.
افزون بر این، هفدهمین دوره جشنواره ملی فن‌آفرینی شیخ بهایی نیز اردیبهشت گذشته با حمایت معاونت فناوری و نوآوری و در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان برگزار شد. بخش های مسابقه ای طراحان کسب و کار و فن آفرینی، مذاکره های سرمایه گذاران و فن آفرینان، جایزه ویژه مدیریت شهری، نمایشگاه دستاوردهای شرکت های دانش بنیان، نشست های تخصصی و کارگاه های آموزشی از جمله برنامه های این دوره از جشنواره است.