افزایش دما و گرمای زمین به طور عمده تحت تاثیر دو عامل مهم است. اول افزایش گازهای گلخانه‌ای که علت آن افزایش گازهای گلخانه‌ای مثل متان ناشی از افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی است و دوم چرخه آب و هوایی ال نینو که هر ۲ تا ۷ سال به علت جابجایی باد در سطح اقیانوس آرام در نزدیکی خط استوا رخ می‌دهد. پدیده‌ای که باعث وقوع سیلاب‌های ناگهانی، خشکسالی، قحطی و اپیدمی در دنیا می‌شود. بروز این پدیده به گرم شدن سطح اقیانوس یا دماهایی بالاتر از میانگین سطح دریا در مرکز و شرق اقیانوس آرام مربوط است. ال‌نینو اغلب پس از دوره‌ای از لانینا رخ می‌دهد که علامت مشخصه آن دمای پایین‌تر از حد معمول سطح دریا در همان منطقه است.
با این وجود مهمترین عامل گرمایش زمین افزایش گازهای گلخانه‌ای و مصرف بالای سوخت‌های فسیلی است که به دست بشر صورت می‌گیرد. در واقع انسان تخریب محیط زیست، مصرف بالای نفت، گاز، ذغال سنگ و تخریب جنگل‌ها به دست خود زمین را نابود کرده با دستکاری در طبیعت زمینه تغییرات اقلیمی را فراهم کرده است. تغییراتی که تبعات سنگینی به دنبال دارد.
پیامدهایی مانند افزایش خشکسالی، سیل و بارش‌های شدید، طوفان و گردبادها، آتش سوزی جنگل‌ها، افزایش حشرات و بیماری‌ها و گرم شدن زمین که به افزایش گرمازدگی و تهدید سلامت انسان منجر می‌شود.
ایران از نظر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بین ۶۳ کشور دنیا رتبه ۵۷ را دارد. از لحاظ سیاست‌های اقلیمی رتبه ۴۹ و از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای رتبه ۶۱ را را در بین کشورها دارد«عباس شاهسونی» رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: تغییر اقلیم یکی از مهمترین چالش‌های قرن است. گرما و سرمای بی موقع و شدید، ذوب شدن یخ‌ها، بالا آمدن سطح دریاها، وقوع سیل با شدت بالا، خشکسالی‌ها، طوفان‌های گرد و غبار، تشدید برخی بیماری‌ها و پدید آمدن بیماری‌های جدید از تبعات تغییر اقلیم است.
میانگین دما طی ۵۰ سال گذشته مدام رو به افزایش بوده است. در این مدت میانگین دمای زمین ۰.۷ درجه سانتیگراد افزایش داشته و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۱۰۰ میلادی دمای زمین بین ۱.۸ تا ۴ درجه سانتیگران افزایش پیدا کند.
وی درباره تاثیرات گرمای زمین و تغییرات اقلیمی بر ایران توضیح می‌دهد: کشور ما در منطقه خاورمیانه قرار گرفته و شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک دارد. ۸۰ درصد ایران این شرایط را دارد. و در برابر تغییر اقلیم بسیار آسیب پذیر است.
ایران یک سوم میانگین جهانی بارندگی و سه برابر میانگین جهانی تبخیر دارد. همچنین میزان سرانه بیابان در ایران سه برابر میانگین جهانی است و یک سوم میانگین سرانه جهانی جنگل دارد. ایران ۷.۵ میلیون هکتار بیابان دارد و نرخ بالای فرسایش خاک و فراوانی رویدادهای شدید اقلیمی مثل سیل، خشکسالی و آتش سوزی جنگل‌ها و طوفان‌های گرد و غبار از جمله پیامدهای تغییر اقلیم در ایران است.
تغییرات آب و هوایی ۵ میلیون مرگ اضافه رقم می‌زند
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت می‌گوید: تغییر اقلیم به طور مستقیم با تغییر الگوی آب و هوا مثل گرمای شدید، سیل، طوفان‌های گرد و غبار و خشکسالی و به طور غیر مستقیم با تغییر کیفیت آب، هوا و غذا بر سلامت انسان تاثیر می‌گذارد. استرس گرمایی می‌تواند باعث بی‌حالی، اسهال و حتی سکته مغزی و مرگ بشود. آلودگی هوا نیز باعث افزایش موارد مرگ ناشی از عفونت‌های تنفسی، سرطان ریه و بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود.
تغییر اقلیم همچنین باعث افزایش بیماری‌های منتقله از آب، غذا، ناقلین و بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا می‌شود. سازمان جهانی بهداشت پیش بینی کرده که حدود ۵ میلیون مرگ اضافه، بر اثر تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی بین سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ در جهان خواهیم داشت.
ایران یک سوم میانگین جهانی بارندگی و سه برابر میانگین جهانی تبخیر دارد. همچنین میزان سرانه بیابان در ایران سه برابر میانگین جهانی است و یک سوم میانگین سرانه جهانی جنگل داردوی می‌افزاید: در ایران مناطق مرکزی و شرق کشور همچنین مناطق غربی به شدت تحت تاثیر طوفان های شن و گرد و غبار هستند و بسیاری از نقاط کشور در معرض خطر سیل و خشکسالی قرار دارند. این موارد از پیامدهای تغییر اقلیم در ایران است. ایران از میان ۶۳ کشور مورد بررسی در یک تحقیق بین‌المللی که توسط یک موسسه تحقیقاتی خصوصی انجام شده، پایین‌ترین رتبه را از نظر ارزیابی شاخص‌های تغییرات آب و هوایی در سال ۲۰۲۳ میلادی به دست آورده است.
رتبه پایین ایران در شاخص‌های اقلیمی
شاهسونی می‌گوید: ایران از نظر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بین ۶۳ کشور دنیا رتبه ۵۷ را دارد. از لحاظ سیاست‌های اقلیمی رتبه ۴۹ و از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای رتبه ۶۱ را را در بین این کشورها دارد. در مجموع شاخص عملکرد تغییر اقلیم در ایران پایین است و رتبه و جایگاه خوبی از این نظر نداریم. در مورد ایران پیش بینی می‌شود که میانگین دمای کشور در سناریوی انتشار بالا و حداکثری گازهای گلخانه‌ای، بین ۱.۵ تا ۵.۲ درجه سانتیگراد در ۳۰ سال آخر قرن ۲۱ میلادی یعنی از سال ۲۰۷۰ تا ۲۱۰۰ افزایش پیدا کند.
وی می‌افزاید:پیش‌بینی می‌شود در صورت انتشار حداکثری گازهای گلخانه‌ای در دنیا بین ۳۰ تا ۶۵ درصد روزهای سال روزهای داغ یا بسیار گرم باشند و در صورت ادامه وضعیت فعلی تغییرات اقلیمی آبهای سطحی کشور تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۲۵ درصد کاهش می‌یابد. همچنین در سناریوی انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای و در صورتی که دنیا روند افزایشی انتشار گازهای گلخانه‌ای را متوقف نکند، پیش می‌شود در سال ۲۰۸۰ میلادی میزان بروز مرگ در سالمندان بالای ۶۵ سال به حدود ۱۶ تا ۶۹ نفر در هر صدهزار سالمند برسد. این میزان در سال ۱۹۹۰ میلادی حدود ۶ در صدهزار سالمند بوده است.
شاهسونی: طبق پیش‌بینی سازمان جهانی بهداشت اگر روند سناریوی حداکثر انتشار گازهای گلخانه‌ای ادامه یابد، تغییرات اقلیم بر امنیت غذایی در ایران تاثیر منفی خواهد داشت؛ به‌ویژه سبب کاهش دسترسی به آب، افزایش درجه حرارت هوا و وقوع طوفان‌های گردوغبار و کاهش بهره‌وری خواهد شدرئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت می‌گوید: نظام سلامت نقش بسیار مهم و حیاتی در تدارک و ارائه خدمات مورد نیاز افراد آسیب دیده در آب و هوای نامطلوب و خطرات تغییر اقلیمی دارد. باید از سازگاری بالایی برای مقابله با اثرات تغییر اقلیم برخوردار باشد تا بتواند در این شرایط هم به فعالیت معمول خودش ادامه دهد و هم در مقابل اثرات تغییر اقلیم دوام بیاورد. تاب آوری نظام سلامت از طریق تقویت ظرفیت و امکانات نظام سلامت و افزایش پایداری در ارائه خدمات مستمر به مردم نیازمند محقق می‌شود.
وی می افزاید: وزارت بهداشت برنامه ملی راهبردی و عملیاتی تقویت تاب آوری و پایداری زیست محیطی نظام سلامت ایران را در برابر اثرات تغییر اقلیم آماده کرده است. اکنون به دنبال تصویب این برنامه در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور هستیم. امیدواریم با تصویب این برنامه به تقویت تاب آوری و پایداری زیست محیطی نظام سلامت کمک کنیم و بتوانیم در زمان رخدادهای حدی جوابگوی میزان مراجعات به مراکز بهداشتی و درمانی باشیم.
شاهسونی ادامه می‌دهد: سازمان جهانی بهداشت پیش‌بینی کرده است اگر روند سناریوی حداکثر انتشار گازهای گلخانه‌ای ادامه داشته باشد. تغییرات اقلیم بر امنیت غذایی در ایران تاثیر منفی خواهد داشت. به ویژه باعث کاهش دسترسی به آب، افزایش درجه حرارت هوا و وقوع طوفان‌های گرد و غبار می شود که این موارد منجر به کاهش بهره وری می‌شود.
کاهش ۲۵ درصدی منابع آبی ایران تا سال ۱۴۱۰
وی می‌گوید: تغییرات اقلیم همچنین باعث افزایش شدت و فراوانی حوادثی مثل سیل و خشکسالی می‌شود. افزایش سطح آب دریاها می‌تواند موجب موج‌های ناگهانی فرسایش سواحل، نفوذ آبهای شور و زیرزمینی و تخریب اکوسیستم شود. این رخدادها می‌تواند موجب افزایش مهاجرت، جابجایی جمعیت و تاثیر منفی بر زیرساخت‌های آب و آلودگی روان آب‌ها بشود. بر اساس پیش بینی سازمان جهانی بهداشت در کشور ایران ۶.۶ میلیون نفر از ساکنان روستاها در مناطق بارانی با فراوانی خشکسالی بالا یا استرس‌های آبی بالا و ۱۱.۹ میلیون نفر از ساکنان شهرها در مناطقی با فراوانی خشکسالی بالا یا مناطق با استرس کم آبی بالا زندگی می‌کنند.
تغییرات اقلیمی در ایران علاوه بر کاهش آب و غذا به افزایش بیماری‌های عفونی واگیر مانند بیماری‌های اسهالی، روده‌ای، مسمومیت‌ها و انواع بیماری‌های ناشی از حشرات و حیوانات موذی مثل موش منجر می‌شودرئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت می‌افزاید: همچنین طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت با توجه به کاهش ۵۰ درصدی روان آبهای سطحی و افزایش ۵۲ درصدی وقوع سیلاب پیش بینی می‌شود در آینده منابع آب قابلیت اتکای کمتری داشته باشند و تا سال ۱۴۱۰ تغییرات اقلیمی موجب کاهش ۲۵ درصدی آبهای سطحی در ایران می‌شود. یکی دیگر از اثرات تغییرات اقلیم در کشور جمهوری اسلامی ایران افزایش فراوانی و شدت طوفان‌های گرد و غبار است. پیش بینی می‌شود با بدتر شدن وضعیت تغییر اقلیم تشدید خشکسالی‌ها، تخریب خاک و توسعه ناپایدار مدیریت زمین و آب، فراوانی و شدت طوفان‌های گرد و غبار و به تبع آن سلامت و معیشت مردم تحت تاثیر قرار گیرد.
شاهسونی می‌گوید: تغییرات اقلیمی همچنین ظرفیت انسانی برای مقابله با عوامل بیماری‌زا را با تغییر شرایط جسمی نظیر افزایش استرس ناشی از قرار گرفتن در معرض بیماری‌های خطرناک، قرار دادن افراد در شرایط ناایمن، آسیب به زیر ساخت‌ها، قرار دادن افراد در معرض عوامل بیماری‌زا و دسترسی به مراقبت‌های پزشکی کاهش می‌دهد. خشکسالی به کاهش رعایت بهداشت منجر می‌شود و در نتیجه عامل تشدید و بروز بیماری‌هایی مثل تراخم، کلامیدیا، وبا، ورم ملتحمه، اسهال، اسهال خونی، اشریشیا کلی ( اسهال)، ژیاردیا (بیماری انگلی روده‌ای)، سالمونلا (نوعی مسمومیت غذایی)، گال و تب حصبه می‌شود.
او تاکید می‌کند: تغییر بارش‌ها و گرمایش زمین با گسترش عوامل ناقل مثل پشه، کنه، کک در شیوع بیماری‌های ناشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها، حیوانات و تک یاخته‌ای‌ها از جمله تب دنگی، طاعون، ویروس نیل غربی، زیکا و مالاریا نقش دارد. طوفان، سیل، بالا آمدن سطح آب دریاها باعث جابجایی انسان‌ها می‌شود که در بروز لپتوسپیریروز (عفونت تب شالیزار)، کریپتوسپوریدیوز(بیماری انگلی روده)، تب لاسا (بیماری ویروسی از فضله موش)، ژیاردیازیس، گاستروانتریت (بیماری التهاب معده)، وبا، سالمونلا، شیگلوز ( اسهال خونی)، ذات الریه، حصبه، هپاتیت، بیماری‌های تنفسی و پوستی نقش دارند. در ایران تغییرات اقلیمی بر کل کشور تاثیر می‌گذارد ولی تاثیر آن در مناطق جنوبی، شرق و مرکزی بیشتر است.