خرده‌فروشی الکترونیکی که با نام لاتین E-Retailing و E-Tailing نیز معرفی می‌شود، به معنی فروش کالاهای خرده‌فروشی با استفاده از ابزارهای الکترونیکی، به ویژه اینترنت است. این واژه برای نخستین بار در اوایل سال ۱۹۹۵ در اینترنت استفاده شد. می‌توان گفت خرده‌فروشی الکترونیکی مترادف مدل کسب‌وکار B۲C در بستر تجارت الکترونیک است.
هر چند تا ۲۰ سال پیش بیشتر ما از اینترنت به عنوان بستری برای خرید غافل بودیم اما شرکت‌هایی مانند «تسکو» و «آسدا» در اواسط دهه ۱۹۸۰ با ایده خدمات خرید خانگی از مسیر رایانه دست‌وپنجه نرم می‌کردند اما از زمان اختراع شبکه جهانی وب توسط «تیم برنرزلی»، امکان استفاده گسترده از اینترنت از سوی همه فراهم شد.
دسترسی به اینترنت، زمین بازی خرده‌فروشی را تغییر داده و فروش محصولات بدون محدودیت جغرافیایی را برای افراد و کسب‌وکارها آسان کرده است. اینترنت، شیوه خرید را نیز تغییر داده؛ حتی اگر به طور مرتب خرید آنلاین انجام نمی‌دهیم، پیش از رفتن به بازار برای خرید، قیمت‌ها، مشخصات محصول و موجود بودن آن را آنلاین چک می‌کنیم.
تحقیقات انجمن خرده‌فروشی آنلاین انگلیس (IMRG) نشان می‌دهد بیش از ۶۰ درصد از خریداران گوشی‌های هوشمند در این کشور از طریق نرم‌افزارهای موبایلی خرید خود را انجام می‌دهند. آنها ابتدا از طریق جست‌وجو و بررسی در فروشگاه‌های اینترنتی، موبایل مورد نظر خود را انتخاب و سپس از فروشگاه اینترنتی دارای بهترین قیمت خرید می‌کنند.
یک از بزرگترین پایگاه داده‌های بازار، آمار در جهان(Statista) درباره درآمد خرده‌فروشی آنلاین در سال ۲۰۲۲ پیش‌بینی کرده بود به ۵.۴ تریلیون دلار افزایش می‌یابد. تطبیق خرده‌فروشان با این رونق فروش آنلاین، شیوه خرید مشتریان را نیز تغییر می‌دهد.
همه‌گیری کرونا بسیاری از مشتریان را وادار به تغییر شیوه خرید اقلام ضروری، لوازم الکترونیکی و پوشاک کرد؛ همچنین به شکل‌دهی آینده خرید آنلاین نیز کمک کرده و مشاغل را به تکامل برای پاسخگویی به نیازها و خواسته‌های جدید وادار کرده است.
در این گزارش تلاش شده علاوه بر بررسی ظرفیت‌های خرده‌فروش آنلاین در ایران، داده‌های غیرتبلیغاتی منتشرشده در گزارش سالانه دیجی‌کالا در سال ۱۴۰۱ مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
سهم ناچیز ایران از ظرفیت هنگفت خرده‌فروشی آنلاین
در حالی‌که برخی کشورهای توسعه‌یافته و اروپایی در استفاده از ظرفیت خرده‌فروشی آنلاین، پیشرو هستند در ایران هنوز عمده خرده‌فروشی‌ها به صورت آفلاین انجام می‌شود و سهم خرده‌فروشی آنلاین که به طور خاص در شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام و دیگر بسترهای اینترنتی انجام می‌شود، بسیارناچیز است.
چین با ۴۴ درصد، انگلستان با ۳۶ درصد و کره‌جنوبی با ۳۲ درصد استفاده از ظرفیت خرده‌فروشی آنلاین در صدر این فهرست قرار دارند؛ در مقابل هند و ایران با ۵ و ۴ درصد، رتبه یازدهم و دوازدهم را در میزان استفاده از خرده‌فروشی آنلاین کسب کردند.
بیشترین و کمترین خریدهای آنلاین در چه زمان‌هایی؟
بررسی نقشه پرسفارش‌ترین روزهای سال ۱۴۰۱ نکات جالبی دارد؛ همان‌گونه که مشخص شده، روزهایی ابتدایی خردادماه و روزهایی انتهایی سال، بیشترین حجم خرید و مهرماه کمترین میزان خرید به ثبت رسیده است اما دلیل این ازدحام و آن رکود چیست؟
دلیل افزایش خرید در روزهای آخر اردیبهشت‌ماه و به‌ویژه آغازین خردادماه به دلیل طرح تعدیل اقتصادی دولت بوده استدلیل ازدحام خرید در روزهای پایانی سال مشخص است و به خریدهای شب عید عموم مردم و همچنین زمان دریافت عیدی و سنوات سالانه مربوط می‌شود که در نتیجه، حجم نقدینگی بیشتر و خرید اجناس به صورت آفلاین و آنلاین بیشتر می‌شود.
اما دلیل افزایش خرید در روزهای آخر اردیبهشت‌ماه و به‌ویژه آغازین خردادماه به دلیل طرح تعدیل اقتصادی دولت بوده به‌گونه‌ای که با حذف ارز ترجیحی، نگرانی برای افزایش قیمت‌ها بیشتر و تمایل برای خرید اجناس الکترونیکی و حتی سوپرمارکتی نیز به شکل چشمگیری افزایش یافته بود.
در مهرماه و روزهای پایانی شهریورماه، مهم‌ترین اتفاقی که در کشور رخ داد، ناآرامی‌های پس از درگذشت مهسا امینی بود که حجم مراوادت مالی و تجاری در بستر آنلاین را به شکل قابل توجهی کاهش داده بود.
شفاف‌سازی درباره گردش مالی و اختصاص تخفیف اعلامی به خریداران، از جمله پرسش‌هایی است که مخاطبان دیجی‌کالا انتظار دارند در گزارش‌های آتی به آن پرداخته شوداعلام میلیاردی کد تخفیف در مقابل ابهام در مشخص‌شدن گردش مالی
این شرکت در گزارش سالیانه خود اعلام کرده بیش از ۳۴ میلیارد تومان در سال، یعنی حدود ۳ میلیارد در ماه و ۹۰ میلیون در روز، کد تخفیف به مشترکان و خریدارانش اهدا کرده که میزان جالب توجه و قابل تاملی است اما در هیچ کجای این گزارش از گردش مالی این شرکت، آماری ارائه نشده است تا مخاطبان متوجه شوند در مقابل چه میزانی از خرید روزانه، ماهانه و سالانه این میزان کد تخفیف داده شده است.
با توجه به شبهاتی که در بستر توئیتر، درباره تخصیص این کدتخفیف‌ها مطرح شده بود، به نظر می‌رسد شفاف‌سازی درباره گردش مالی و همچنین تخصیص این حجم از اعتبار مالی به خریداران از جمله پرسش‌هایی است که مخاطبان دیجی‌کالا انتظار دارند در گزارش‌های آتی به آن نیز پرداخته شود.
کالاهایی که در بستر خرده‌فروشی آنلاین بیشتر جست‌وجو و خرید شدند
از دیگر نکته جالب و قابل توجه در گزارش ارائه شده این است که مراجعه به این سایت برای خرید به معنای این نیست که به خرید منجر شود؛ این ذائقه عمومی مردم در جهان است که گاهی از یک منبع استعلام و از مرجع دیگری برای خرید استفاده می‌کنند؛ بررسی کالای پرجست‌وجو و پرفروش این سایت نیز به خوبی این تمایز در اطلاعات گرفتن و خریدکردن را نشان می‌دهد.
در میان پرجست‌وجوترین کالاها در ۱۲ ماه سال، به ترتیب «موبایل، هندزفری و ساعت‌هوشمند» سه کالای نخست مخاطبان بوده که نشان می‌دهد می‌توان دیجی‌کالا را مهم‌ترین منبع جست‌وجو و نه لزوما خرید کالاهای پرکاربرد الکترونیکی در ایران همچون موبایل دانست.
اطلاعات مختلفی که این سایت در خصوص انواع گوشی‌ها ارائه می‌دهد در کنار نظرهای کاربران درباره کیفیت و قیمت گوشی‌ها سبب شده، حجم زیادی از کاربران و مخاطبانِ اجناس الکترونیکی، برای دریافت اطلاعات جزئی و مقایسه قیمت و کیفیت کالاها به این منبع مراجعه کنند.
جست‌وجوی کالای روغن در اردیبهشت و ماکارانی در خردادماه پارسال، تنها استثنای روند جست‌وجوی کالا در سه ماه نخست سال به شمار می‌آید که به دلیل افزایش ناگهانی قیمت این دو کالا به دلیل حذف ارز ترجیحی و همچنین بالارفتن تقاضا برای دریافت این دو قلم کالا به دلیل ارائه با تخفیف یا قیمت قدیمی صورت گرفته است.
بیشترین رده سنی خریداران خرده‌فروشی‌های آنلاین به متولدین دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ مربوط می‌شود که نسبت و تمایل بیشتری با فضای نت دارنددر بخش پرفروش‌ترین کالاها نیز شاهد روندی جالب در خرید مردم ایران بودیم به گونه‌ای که موبایل همچنان از نظر ریالی پرفروش‌ترین کالا و «هندزفری بلوتوثی، زعفران و نواربهداشتی» از نظر تعداد فروش بیشتری در میان مخاطبان داشته است.
قرار گرفتن سه برند نواربهداشتی در میان ۱۰ برند پرفروش از نظر تعدادی نشان می‌دهد خرده‌فروشی آنلاین سبب شده خرید اجناسی چون نوار بهداشتی که گاهی خرید آن از مغازه‌داران آفلاین با مشکلاتی از جمله خجالت و نگرانی همراه می‌شود، رونق خوبی در خرده‌فروشی آنلاین داشته باشد.
در خصوص برندهای ایرانی پرفروش و پرمخاطب از نظر ریالی می‌توان «جی‌پلاس، پارس خزر و رونیکس» را نام برد در حالی‌که از نظر کالای پرفروش تعدادی «کاله، مای و اکتیو» در صدر میزان عددی فروش قرار گرفتند. در میان کالاهای پرفروش سوپرمارکتی نیز روغن به عنوان پرفروش‌ترین کالای خوراکی و سوپرمارکتی ثبت شده که به طور مشخص می‌توان دلیل آن را افزایش چندبرابری به دلیل حذف یارانه ترجیحی به آن متصور شد.
زنان بیشتر به خرید آنلاین علاقه دارند یا مردان؟
برخلاف تصور برخی، تمایل خرید مردان در خرده‌فروشی‌های آنلاین بیش از زنان است. به عبارتی ساده‌تر، زنان بیشتر ترجیح می‌دهند کالای مورد نیاز خود را با مراجعه حضوری به مراکز خرید تهیه کنند در حالی‌که مردان به دلایل مختلف از جمله بی‌حوصلگی و مشغله زیاد تلاش می‌کنند از طریق بسترهای آنلاین و خرده‌فروشی‌های اینترنتی خریدهای خرد و کلان خود را انجام دهند.
از سوی دیگر، بیشترین رده سنی خریداران خرده‌فروشی‌های آنلاین به متولدین دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ مربوط می‌شود که نسبت و تمایل بیشتری با فضای نت داشته و در مقایسه با نسل‌های قدیمی‌تر، با فناوری انس بیشتری دارند و اعتماد و اطمینان آنها به این نوع خریدها به اندازه یا حتی بیشتر از خریدهای حضوری و آفلاین است.
فرصت کارآفرینی در فضای خرده‌فروش آنلاین
در کنار سودآفرینی که خریداران برای خرده‌فروشی‌های آنلاین دارند، این مراکز نیز علاوه بر کالاها خدماتی به مخاطبان خود ارائه می‌دهند؛ از جمله اینکه هر کاربری می‌تواند با قبول برخی تعهدها، کالاهای مورد نظر خود را در این بسترها به فروش برساند و به این شکل، بدون لزوم سرمایه‌گذاری برای خرید مغازه و مخارجی همچون عوارض مالیاتی و شهرداری، به درآمد و سود برسد.
شرکت دیجی‌کالا در گزارش سال ۱۴۰۱ خود اعلام کرده بیش از ۳۰۸ هزار نفر در کل کشور از طریق این سایت به فروش محصولات تولیدی یا خدماتی خود می‌پردازند که متوسط فروش سالانه این افراد ۳۶۰ میلیون ثبت شده است. از سوی دیگر بنا بر اطلاعات این گزارش، حدود نیمی از مردم ایران به طور ماهانه به این سایت سر می‌زنند که قراردادن این فرصت دیده‌شدن و از سوی دیگر خریدوفروش، این نکته مهم را یادآوری می‌کند که خرده‌فروشی آنلاین می‌تواند یکی از مهم‌ترین منابع کارآفرینی در کشور باشد که توجه به زیرساخت‌های آن می‌تواند علاوه بر جذب نیروهای مختلف تحصیلکرده و غیرتحصیلکرده، در مصرف سوخت، ترافیک و حتی تصادف‌های شهری و بین شهری نیز بسیار مفید باشد.