به گزارش خبرنگار ایرنا، از دورترین و خشک‌ترین دشت‌های ایران تا تپه ماهورهای تو در تو در حاشیه مناطق کوهستانی و از تپه‌های محصور در میان دشت‌های بیکران گرفته تا مناطق نیمه کوهستانی مرطوب و از رَمل‌های جنوب غرب ایران تا جزایر بسیار زیبای جنوب همه و همه زیستگاه یکی از زیباترین سم‌داران ایران است.
سُم‌دارانی با جثه متوسط، بدنی ظریف و سرعتی بی‌مانند که ما همه آنها را آهو می‌نامیم؛ از این جانوران تاکنون سه گونه در ایران شناسایی شده است که مقاوم‌ترین آنها جبیر یا غزال هندی است؛ این جبیرهای زیبا جثه‌ای ظریف، کوچک و رنگ پوست اُخرایی و سفیدی در زیر شکم دارند.
برخلاف ماده آهوان، ماده جبیرها دارای شاخ‌های بلند و باریکی هستند، خمیدگی شاخ جبیرهای نر نیز برخلاف دیگر آهوان نر قوس زیادی ندارد و قدری موازی به نظر می رسند؛ این سم داران از خانواده آهوان اما برخلاف آنها به زندگی بسیار سخت عادت دارند.
این سُم‌داران بسیار باهوش، بازی‌گوش و محتاط هستند و به ندرت می‌توان تعداد زیادی از آنها را یک جا دید، این جانوران در دشت‌ها و تپه ماهورهای کویری در مرکز و جنوب شرق ایران که دارای آب و هوایی گرم، خشک و اقلیمی صحرایی است زندگی می‌کنند و اغلب روزگرد و تنها و یا در دسته‌های کوچک دیده می‌شوند.
جبیر در نایبند زیبا و تماشایی عسلویه در استان بوشهر تا پیش از حضور صنعت در یک منطقه کوچک در اطراف کوه دیده می‌شد؛ در زیر کوه هفت تا هشت روستا محصور شده به همین دلیل این غزال هندی به سمت صحرا و طبیعت نمی‌آمد و مجبور بود در کوه بماند؛ هرچند این آهوی ایرانی گونه‌ای بسیار حساس و از انسان می‌ترسد با این وجود مردم با این گونه حیات وحش بسیار انس گرفته به نحوی که آنها به گله‌های گوسفند دامداران نزدیک و مردم به آنها آب و علوفه می‌دادند.
صنعت جای جبیرها را تنگ کرد
اما همه چیز برای جبیرها این گونه آرام و یکدست باقی نماند و با باز شدن یکباره پای صنعت در منطقه و رشد انفجاری جمعیت شرکت‌ها، پتروشیمی‌ها، حضور منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس و فشار بالای جمعیتی؛ عرصه را بر این غزال هندی تنگ، منطقه را ناامن و راه را برای حضور شکارچیان زیادی باز کرد و همین امر موجب انقراض جبیر و چند گونه دیگر حیات وحش در نایبند تماشایی شد.
جمعیت جبیر با آغاز دهه ۸۰ روبه افول گذاشت و از هنگامی که جمعیت این گونه حیات وحش در استان بوشهر به دلیل برخی تغییرات محیط پیرامونی به صفر رسید تلاش برای احیا و بازگرداندن این پستاندار تیزپا به زیستگاه طبیعی خود از سال ۸۷ از سوی اداره کل محیط زیست در نایبند زیستگاه طبیعی این سم‌داران با طرح تکثیر و پرورش این گونه آغاز شد.
احداث پرورش‌گاه برای احیای جبیر
در همین ارتباط با همت اداره کل محیط زیست استان بوشهر سایت احیا یا به تعبیری پرورش‌گاه جبیر در منطقه‌ای یکصد هکتاری احداث شد و در ادامه راه در سال ۸۸ منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در قبال ایفای مسئولیت اجتماعی خود این فنس را تکمیل کرد.
پس از اتمام ساخت فنس و قرنطینه چوبی داخل آن، در سال ۸۹ تعداد چهار راس جبیر بعنوان نخستین جمعیت مولد این گونه از منطقه گنو استان هرمزگان به دلیل به هم پیوستگی زیستگاه این گونه با استان بوشهر به این پرورش‌گاه در نایبند با موفقیت منتقل شد.
انتقال سالم جبیرها از یک محیط به محیط دیگر یکی از اقدام‌های موفق محیط زیست بود که با همت کارشناسان و محیط بانان انجام و جبیرها در یک منطقه ۱۰۰ هکتاری رهاسازی شدند و با انتقال تعداد دیگری جبیر از استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان در نهایت این جمعیت به ۱۷ تا ۱۸ راس رسید.
با تلاش مجموعه محیط زیست استان بوشهر و ساخت پاسگاه محیط بانی در داخل فنس و تامین زیرساخت‌های لازم شمار جبیرهای موجود در پرورش‌گاه تا سال ۹۴ به ۳۳ راس افزایش یافت و در همان سال بود که یکی از شرکت‌های پتروشیمی حاضر در منطقه (آریاساسول) برای حمایت از این گونه حیات وحش اعلام آمادگی کرد و با حمایت‌های این شرکت در پشتیبانی‌های تجهیزاتی و پرسنلی از جمله تأمین برق خورشیدی و بکارگیری پنج نفر نیروی اجرایی برای شرایط حفاظتی بهتر از این فنس، شرایط زیستی این پستانداران مساعدتر شد.
تلاش ۱۲ساله برای احیای زیستگاه طبیعی و خرامیدن و جست و خیز دوباره جبیر ایرانی در نایبند زیبای عسلویه استان بوشهر در سال ۱۴۰۱ به ثمر نشست و براساس برنامه ریزی‌ها ۱۵ راس از غزال‌های هندی از مجموع ۴۰ راس درون فنس پس از یک و نیم دهه دوباره پای به بیرون از حصار سایت تکثیر و پرورش گذاشتند تا این نخستین گام برای احیای دوباره زیستگاه این گونه حیات وحش در استان بوشهر و آغازی برای گذر از پیچی باشد که عرصه را برحیات وحش تنگ کرده بود.
اما با رهاسازی جبیرها کار تمام نشد و این آغاز راه پرمخاطره برای این گونه حیات وحش بود به نحوی که محیط‌بانان باید از ۲ محیط درون و بیرون فنس محافظت می‌کردند به همین دلیل شرکت حامی تعداد نیروهای حفاظتی خود را از پنج به ۱۰ نفر افزایش داد.
خرامیدن دوباره جبیر ایرانی در نایبند بوشهر
تولد نخستین بره جَبیر درطبیعت نایبند تماشایی استان بوشهر
اقدام سوال برانگیز شرکت حامی
اما شرایط برای جبیرهای زیبای نایبند که عمر پروژه رهاسازی آنها به یک سال هم نمی‌رسد به این صورت آرام و بدون دغدغه ادامه نداشت و اوایل خرداد تا تیرماه بود که شرکت حامی اعلام کرد قرارداد این شرکت با شرکت پیمانکاری که برای حفاظت از جبیرها انتخاب شده بود به پایان رسیده است.
شرکت حامی با این اعتقاد که مدت قرارداد تمام شده و طرح با رهاسازی جبیرها به محیط طبیعی به طور تقریبی به نتیجه رسیده و فضا را برای حضور و حمایت شرکت‌های دیگر نفتی که قصد انجام پروژه‌های زیست محیطی دارند باز می‌گذارد حمایت خود را از این آهوان قطع کرد.
به گفته مدیرکل محیط زیست استان بوشهر این اداره کل با آریاساسول قرارداد مستقیمی در خصوص حمایت از جبیرها نداشت و افزون براین شرکت حامی با نخستین رهاسازی اعلام کرده بود که تا آخر پروژه در کنار این مجموعه قرار دارد.
عبدالرحمن مرادزاده در این خصوص به خبرنگار ایرنا می‌گوید: با رهاسازی جبیرها به محیط طبیعی نه تنها پروژه احیا به پایان نمی‌رسد بلکه باید دید این طرح در محیط پاسخ مثبت را می‌دهد یا خیر؟
از نظر مرادزاده این اقدام ناگهانی شرکت حامی افزون بر جبیرها، ۱۰ نفر نیروی به کار گرفته شده برای حمایت از این جانداران نیز که در پی قطع این همکاری بیکار شده بودند را با مشکل روبرو کرد.
او ادامه می‌دهد: اگر شرکت حامی به یک باره همکاری خود را قطع نمی‌کرد و یا از قبل به اداره کل حفاظت از محیط زیست استان بوشهر اعلام کرده بود به طور یقین این مجموعه با آمادگی بیشتری با این مساله روبرو می‌شد و شرایط را مدیریت می‌کرد.
به گفته مرادزاده اگر مجموعه محیط زیست می‌دانست قرار است شرکت حامی زیر یکسال دست از حمایت خود بردارد به طور یقین پروژه رهاسازی را انجام نمی‌داد چرا که در محدوده فنس و در شرایط بهتری می‌توانست این پستانداران را مدیریت کند.
او یادآور می‌شود: شرکت حامی تصور می‌کند با نخستین رهاسازی جبیر در طبیعت پروژه احیای این گونه حیات وحش به پایان رسیده این درحالی است که این تازه نخستین قدم به شمار می‌رود و پروژه احیا پروژه‌ای ۱۰ تا ۱۵ ساله است و باید دید پس از رهاسازی شرایط گونه به چه صورتی پیش می‌رود.
محیط زیست جبیرها را رها نمی‌کند
هرچند شرکت حامی در نخستین روزهای گرم سال جبیرها را رها کرد اما آنطوری که مدیرکل محیط زیست استان بوشهر اعلام می‌کند این مجموعه حمایت خود را از این گونه حیات وحش قطع نمی‌کند و مانند گذشته که این پروژه مدیریت می‌شد امروز نیز این کار با قدرت انجام می‌شود وادامه دارد.
مرادزاده می‌گوید: هرچند شرکت حامی در بدترین شرایط جوی جبیرها را رها کرد اما این مجموعه با همکاری دوستداران محیط زیست، مردم و محیط بانانی که حاضر به همکاری با محیط زیست برای حفاظت از این گونه هستند کار را دنبال می‌کند.
آنطوری که مرادزاده توضیح می‌دهد: افزون بر آب انبارهای موجود در منطه ۲ مخزن ۱۵ هزار لیتری نیز برای تامین آب تهیه شده تا این پستانداران تشنه نباشند به طور یقین با گذر از تابستان گرم و سوزان جنوب و قرار گرفتن در فصل پائیز و زمستان این جانوران به آب کمتری نیاز پیدا می‌کنند و شرایط نگهداری جبیرها بهتر می‌شود.
از نظر مراد زاده هرچند نگهداری از جبیرها هزینه بر است اما با همراهی داوطلبانه محیط‌بانان و با استفاده از امکانات محیط زیست شرایط جبیرها امروز پایدار است و نگرانی وجود ندارد.
به گفته مدیرکل محیط زیست استان بوشهر هرچند این مجموعه کار حمایت از جبیر را حتی بدون شرکت حامی ادامه می‌دهد اما اگر کسی یا شرکتی در این خصوص پیش قدم شود از کمک آنها استقبال می‌شود.
مرادزاده ادامه می‌دهد: در زمان حاضر شرکت‌هایی هستند که با تاکید براینکه در راستای مسئولیت اجتماعی و بدون توجه به وظیفه سازمانی مجموعه محیط زیست که حفظ و پایش سلامت است حاضر به حمایت از جبیر هستند اما تاکنون سازمان تصمیمی در خصوص جایگزین کردن شرکت حامی دیگری به جای شرکت آریاساسول نگرفته است.
او معتقد است: به لحاظ توسعه صنعت در منطقه عسلویه امروز حیات وحش این مجموعه آسیب دیده و نه تنها جبیرها بلکه حتی امروز جای تخم گذاری لاکپشت‌ها نیز محدود و کوچک شده است در این شرایط چه کسی باید مسئولیت صنعت را در مقابل عوارضی که برای منطقه به وجود آورده متقبل شود.
صنعت باید عوارض خود را به منطقه میزبان بپردازد
به گفته مرادزاده شرکت‌های صنعتی مستقر در عسلویه که به نحوی از هوا و آب دریا و سایر مواهب و امکانات این منطقه استفاده می‌کنند باید مسئولیت اجتماعی خود را در همان منطقه ایفا کنند نه اینکه برای ایفای این مسئولیت در نقطه دیگری برنامه‌ریزی کنند.
از نظر مرادزاده شرکت‌ها و صنایع مستقر در عسلویه باید بدون هیچ چشم داشتی و در راستای ایفای مسئولیت اجتماعی خود نسبت به حمایت از گونه‌های حیات وحشی که تنها به دلیل حضور آنان زندگی آنها در معرض خطر قرار گرفته گام بردارند.
عملیات احیا و حفاظت از جَبیر (آهو) در پارک ملی نایبند ادامه دارد
جبیر موضوعی بین نسلی
موضوع جبیر یک مساله بین نسلی و به یک نسل خاصی مرتبط نیست شاید اگر نسل ما به این موضوع بی‌توجهی کند نسل‌های آینده این گونه حیات وحش زیبا و بی نظیر را نبینند و قابلیت‌های طبیعی حیات وحش پارک ملی دریایی نایبند عسلویه که به دلیل همجواری با صنایع غول پیکر مستقر در منطقه در معرض تهدید قرار دارد را تنها در کتاب‌ها بخوانند و چیزی به چشم نبینند.
ناصر بوهندی یکی از دوستداران محیط زیست استان بوشهر است که در خصوص قطع همکاری شرکت حامی از جبیر به خبرنگار ایرنا می‌گوید: جبیر برای این شرکت بعنوان یک برند به شمار می‌رفت و به دلیل حمایت از این گونه جانوری در حال انقراض بارها از مجامع بین المللی معرفی و جایزه می‌گرفت.
او ادامه می‌دهد: قطع حمایت این شرکت از جبیرها به یک باره موجب بی اعتمادی مردم به صنایعی شده که با حضور خود هرچند این منطقه را به پایتخت اقتصادی کشور تبدیل کرده‌اند اما از طرفی موجب آلودگی آب، هوا و محیط زیست شده و عرصه را بر حیات وحش تنگ کرده اند.
ایجاد صندوق مالی محیط زیستی ضرورتی اجتناب ناپذیر
از نظر بوهندی شرکت‌های فعال در عسلویه در قالب عوارض آلایندگی به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مبلغی پرداخت می‌کنند و تاکنون کمتر دیده شده که از این مبلغ برای اجرای پروژه‌ها و فعالیت زیست محیطی استفاده شود.
او معتقد است: تاسیس یک صندوق مالی محیط زیستی در عسلویه برای حمایت مستمر و اجرای پروژه‌های محیط زیستی شامل حفاظت از جبیر و جاندارانی که در حال انقراض هستند و حفاظت از جنگل حرا امری ضروری و غیر قابل اجتناب است.
از نظر بوهندی پیش از این مسئولیت اجتماعی در کشور به صورت داوطلبانه انجام می‌شد به این صورت که شرکتی بخشی از درآمد خود را در راستای اجرای مسئولیت اجتماعی برای منطقه هزینه می‌کرد اما چند سالی است این امر الزامی شده و بیشتر شرکت‌های پتروشیمی برای فروش محصولات خود در خارج از کشور باید مستنداتی پیوست کنند که نشان دهد در قبال آسیبی که به محیط زیست وارد می‌کنند کمکی به تقویت و احیای محیط زیست انجام می دهند.
اما سوال اینجا است که آیا این الزام در منطقه اجرا شده است که در پاسخ باید گفت این الزام با وجود تعریف برخی پروژه‌ها به صورت محسوس و ملموس دیده نمی‌شود.
از نظر این فعال محیط زیست شرکت‌های مستقر در عسلویه شامل شرکت‌های پتروشیمی و گاز هستند که شرکت‌های پتروشیمی برای عمل به تعهدات خود صندوق مالی در قالب شورای راهبردی شرکت‌های پتروشیمی ایجاد کرده اما شرکت‌های گاز که بزرگتر از پتروشیمی‌ها هستند به دلیل دولتی بودن هنوز در این خصوص اقدامی انجام نداده و ادعا می‌کنند که سهم خود از محل مسئولیت اجتماعی را به حساب دولت واریز می‌کنند.
بوهندی با اشاره به تشکیل شورای راهبردی شرکت‌های پتروشیمی در عسلویه با هدف ساماندهی مسئولیت‌های اجتماعی می‌گوید: بیشتر پروژه‌های تعریف شده در ارتباط با مسئولیت اجتماعی در قالب پروژه‌های عمرانی و فرهنگی است و تاکنون این شورا پروژه محیط زیستی برای منطقه تعریف نکرده درحالی که بیشتر آسیب صنایع در قلب اقتصاد ایران به محیط زیست وارد شده است.
خارج شدن جبیر از خطر انقراض
مسئول HSE شرکت پلیمری آریاساسول بعنوان شرکت حامی از گونه جبیر در عسلویه در این زمینه گفته است؛ آلایندگی ناشی از صنعت امری طبیعی و ناخواسته است به همین دلیل از سال ۹۰ شرکت پلیمری آریاساسول در تلاش بود با اجرای پروژه‌های شاخص در راستای مسئولیت اجتماعی خود نسبت به محیط پیرامونی در مقایسه با شرکت‌های دیگر متفاوت باشد در همین ارتباط براساس نظر کارشناسان مرتبط حمایت از گونه در حال انقراض جبیر در دستور کار قرار گرفت.
اردوان فرزین‌پور ادامه می‌دهد: در همین ارتباط از سال ۹۴ شرکت آریاساسول در پروژه احیای جبیر در کنار محیط زیست قرار گرفت و ضمن احداث سایت اقدام به تامین ۱۰ نیروی انسانی برای خدمات حفاظتی و مراقبتی از آهوان جبیر، تکمیل ساختمان محیط بانی و احداث نیروگاه خورشیدی با ظرفیت ۱۸ کیلووات، فنس کشی و تعمیر پیاپی فنس ها، تامین موتور سیکلت و خرید تجهیزات پایشی و محافظتی، تسطیح مسیر دسترسی به سایت، ساخت و تعمیر آبشخورها و نصب دوربین‌های مدار بسته و نظارتی در نقاط مختلف سایت از اقدامات این شرکت برای کمک به احیا زیستگاه طبیعی این گونه حیات وحش استان بوشهر است.
او یادآور می‌شود: برای تامین این تجهیزات معادل ۸۰ میلیارد ریال و برای تامین حقوق نیروی انسانی نیز سالانه ۳۰ میلیارد ریال اعتبار برای شرکت آریاساسول هزینه در برداشته و امروز با اقدامات انجام شده این گونه حیات وحش از خطر انقراض خارج شده و این پروژه تقدیم به مردم و دوستداران محیط زیست می‌شود.
فرزین‌پور در خصوص رها کردن یکباره حفاظت از جبیرها توضیح می‌دهد: امروز نگهداری از این پستانداران به محیط زیست محول شده و سه هفته از آن مدت می‌گذرد و هیچ مشکلی برای این جانداران به وجود نیامده است.
او تاکید می‌کند: شرکت آریاساسول آمادگی دارد تا زمان معرفی شرکت جایگزین برای حمایت از جبیر در عسلویه آمادگی تامین آب و علوفه جبیرها را در منطقه دارد این درحالی است که تاکنون درخواستی از سوی محیط زیست اعلام نشده است.
به گفته فرزین‌پور آریاساسول در راستای ایفای مسئولیت اجتماعی اقدام به اجرای طرح متقاوتی که کمتر شرکتی جسارت انجام آن را دارند کرد و با توجه به موفقت این طرح امروز این شرکت در تلاش برای شناسایی و معرفی چند طرح عظیم دیگر در مناطق مختلف کشور است.
او تاکید می‌کند: هرچند هیچ صنعتی بدون آلایندگی نیست و این آلودگی به صورت ناخواسته ایجاد می‌شو اما این وظیفه ما است که با انجام اقدمات اصلاحی و پیشگیرانه در زمینه انجام مسئولیت اجتماعی خود گامی اساسی برداشته شود.
فرزین پور در خصوص برخی اظهارات منتشر شده در فضای مجازی و آن اینکه این شرکت در قبال اعلام آلایندگی این شرکت از سوی محیط زیست این اقدام تلافی جویانه انجام شده است می‌گوید: این اظهارات نوعی سیاه‌نمایی و کم لطفی از طرف شبکه‌های زرد است.
او با بیان اینکه هیچ صنعت نفت و گازی پاک نیسنتند تاکید می‌کند: شرکت آریاساسول در گذشته نیز بعنوان شرکت آلاینده معرفی و فلر و مشعل‌های این صنعت زیرو فلرینگ و بعنوان بهترین تکنولوژی در آن استفاده شده و با افتخار ادعا داریم که این شرکت جزو صنایعی است که با محیط زیست خود را سازگار کرده است.
آنچه از این نوشتار برمی‌آید این است که محیط زیست تنها متعلق به امروز نیست و باید بعنوان میراثی برای آیندگان به شمار می‌آید که با حضور صنعت امروز جای بسیاری از این جانداران از جمله جبیر تنگ شده و باید محیط زیست با همکاری شرکت‌ها و دوستداران محیط زیست از این جانداران برای آیندگان حفاظت کنند.