به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، شرکت‌های دانش‌بنیان شرکت‌هایی هستند که با کمک نیروی انسانی دانش‌آموخته دانشگاهی، دانش را به فناوری (محصول یا خدمات) و در نتیجه ثروت تبدیل می‌کنند. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس آمار معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری امروز به حدود هشت هزار و ۶۸۹ شرکت رسیده و این شرکت‌ها بر اساس ماهیت و فعالیت به گروه‌های مختلف نوپا؛ شرکت‌هایی که درآمد عملیاتی ندارند (دو نوع ۱ و ۲) و تولیدی؛ شرکت‌هایی که درآمد عملیاتی دارند (نوع ۱ و ۲)، تولیدی مستعد دانش‌بنیان و نوپای مستعد دانش‌بنیان تقسیم می‌شوند.
افزون بر این، با افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان فروش این شرکت‌ها نیز افزایش یافته است و در حالی که سهم شرکت‌های دانش‌بنیان از اقتصاد کشور در سال ۱۳۸۹، حدود ۲۰۰ میلیارد تومان بود، اواخر سال ۱۴۰۱ میزان فروش شرکت‌ها از ۴۰۰ هزار میلیارد تومان فراتر رفت که رشدی بیش از ۵۰۰ درصدی را نشان می‌دهد.
همچنین بر اساس آخرین گزارش معاونت علمی، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به تفکیک حوزه‌های فناوری؛ شامل فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی: ۳۶۲ شرکت، داروهای پیشرفته: ۴۸۰ شرکت، مواد پیشرفته (شیمی و پلیمر) : هزار و ۱۳۰ شرکت، ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته: هزار و ۷۲۱ شرکت، تجهیزات پزشکی: ۳۲۶ شرکت، برق و الکترونیک: هزار و ۸۲۱ شرکت، فناوری اطلاعات: هزار و ۷۸۸ شرکت، تجاری‌سازی: ۳۹۷ شرکت و خلاق و علوم انسانی: ۳۱ شرکت است.
شرکت داروسازی نفس‌زیست فارمد مستقر در ساختمان بهنود فارمد پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری که از سال ۱۳۹۸ شرکت دانش‌بنیان نوع یک بوده است، برای اولین بار محصول دارویی کپسول های حاوی پودر خشک تنفسی (DPI) را تولید کرده است.
این شرکت با مدیریت مهدی روحی دانش‌آموخته داروسازی در مقطع دکتری و بورد تخصصی داروسازی صنعتی یا فارماسیوتیکس (Pharmaceutics) و فعالیت ۳۱ نفر در دفتر مرکزی و کارخانه از دانش‌آموخته‌های رشته‌های داروسازی، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع، مدیریت و زیست‌فناوری دانشگاه‌های تهران بیشتر در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد، در حوزه تولید دارو و به طور تخصصی داروهای نوین استنشاقی فعالیت می‌کند.
رصد و تحلیل بازار دارویی ایران؛ اولین گام
روحی در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و فناوری ایرنا در مورد آغاز کار فعالیت این شرکت گفت: از سال ۱۳۸۷ در مقطع داروسازی عمومی فارغ التحصیل شدم و در پایان نامه دوره عمومی روی فرمولاسیون داروها تحقیقات خود را انجام دادم. سپس در پایان‌نامه دوره تخصصی داروسازی صنعتی روی موضوعات مهندسی ذرات و دارورسانی نوین تحقیق کردم. با تشکیل گروه فنی و تحقیق و توسعه این شرکت که از اعضای هیات علمی و اساتید دانشگاه هستند و سال‌ها روی موضوع مهندسی ذرات و دارورسانی ریوی و دارورسانی‌های نوین تحقیق کرده‌اند، به صورت دقیق و علمی بازار دارویی ایران را رصد کرده و روند این بازار را تحلیل کردیم.
وی ادامه داد: این روند منجر به اطلاع از داروهای متعددی شد که تولیدکننده‌ای در ایران نداشت و بازار ایران به صورت ۱۰۰ درصد وارداتی تامین می شد؛ به طور مشخص داروهای تنفسی پودر خشک استنشاقی که به آن (dry powder inhaler) و به اختصار DPI می‌گویند و داروهای با فناوری بالا هستند که کشورهای معدودی در دنیا دانش فنی آن را دارند و در ایران هم کاملا وارداتی بود و برای کنترل و درمان بیماری‌های ریوی و تنگی نفس مثل بیماری مزمن انسداد ریه (COPD) Chronic obstructive pulmonary disease و آسم به کار می روند. مصرف کنندگان این داروها جانبازان شیمیایی، بیماران تنگی نفس، آسم، افرادی در معرض مواد شیمیایی و ساکنین شهرهای با آلودگی بالا هستند. ضمن اینکه بسیاری از افراد سیگاری دچار بیماری مزمن انسداد ریه شده و به مصرف این دارو نیاز پیدا می‌کنند.
سال‌های گذشته نحوه تامین این داروها وارداتی بود و سالانه ده‌ها میلیون دلار واردات داشت، ضمن اینکه به علت مشکلات تامین ارز همیشه این بیماران با کمبود دارو و سختی تهیه آنها مواجه بودند. از زمان اوج گرفتن تحریم‌ها این کمبود بیشترهم شد و حتی در برخی موارد این داروها به صورت سهمیه بندی توزیع می شد.
دستیابی به دانش فنی داروی فناوری بالا و صرفه‌جویی ارزی ۱۰۰ میلیون دلاری
روحی گفت: تحقیقات خود را از سال ۹۶ روی حوزه و داروهای پودر خشک تنفسی به صورت متمرکز و تخصصی شروع کردیم. برخی داروهای تنفسی از گذشته به صورت اسپری‌های (افشانه‌های) گازدار یا pMDI و اسپری‌های بینی در ایران تولید می شود؛ ولی محصولات دارویی پودر خشک استنشاقی فقط به صورت وارداتی در بازار موجود بود. روند تحقیقات شرکت ادامه یافت. سپس این شرکت به صورت رسمی در سال ۹۸ تاسیس شد و بلافاصله درخواست مجوز برای تولید صنعتی را به سازمان غذا و دارو ارائه دادیم. هر چند دریافت مجوز سه سال طول کشید که غیرعادی و سخت گیرانه بود و آزمایش‌های بسیاری را برای محصول تولید داخل انجام دادیم که برای اولین بار در ایران انجام می شد.
مدیرعامل این شرکت دانش بنیان اظهار داشت: در نهایت اردیبهشت ۱۴۰۱ محصول وارد بازار شد و با حضور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور و رئیس سازمان غذا و دارو به صورت رسمی رونمایی شد. این اولین بار بود که در ایران کپسول پودر خشک استنشاقی (DPI) تولید و به دانش فنی کامل تولید بالای این محصولات دست پیدا کردیم.
وی ادامه داد: این کپسول‌ها یک دستگاه تنفسی کوچک نیز دارد که بیمار کپسول را داخل آن می‌گذارد و کپسول سوراخ می‌شود، وقتی بیمار عمل دم را انجام می‌دهد پودر دارو وارد ریه بیمار می شود و اثر می‌کند. این دارو فقط در چند کشور محدود مانند آلمان، سوئیس و هند تولید می‌شود.
اولین محصول ما که داروی تیوتروپیوم (کپسول استنشاقی تنفسی) است، سالانه حدود ۱۰ میلیون دلار ارزبری داشت که با تولید داخلی این محصول در شرکت ما و تامین نیاز کشور، این مبلغ صرفه جویی‌ارزی خواهد شد. هر چند با توجه به مشکلات تامین مواد اولیه در کشور، هنوز توزیع این محصول به صورت تامین کامل بازار نیست و برخی بیماران نمی توانند دارو را تهیه و مصرف کنند.
روحی در مورد میزان تولید این دارو توسط این شرکت دانش‌بنیان گفت: ما بیش از ۵۰ درصد نیاز کشور را در اسفند گذشته تولید کردیم و امسال برنامه‌ریزی جدی و دقیق داریم که همه نیاز کشور را تامین کنیم. ما به دانش فنی مورد نیاز رسیده ایم و زیرساخت آن را ایجاد کرده‌ایم. با توجه به این امر، هشت محصول با همین فناوری پودر خشک استنشاقی در برنامه تحقیقات شرکت است که در مراحل تحقیق و توسعه و موافقت اصولی اولیه قرار دارد.
این هشت محصول بر اساس دانش فنی محصول پودر خشک استنشاقی، بیش از ۱۰۰ میلیون دلار می‌تواند صرفه جویی ارزی برای کشور داشته باشد. بر اساس برنامه ریزی قصد داریم تا دو سال آینده این محصولات را وارد بازار داخلی کنیم که به طور جدی ظرفیت صادراتی هم به کشورهای مختلف دارد.
وی در مورد دیگر محصولات این شرکت نیز گفت: علاوه بر سبد محصولات پودر خشک استنشاقی برای بیماری های رفلاکس کودکان محصولی داریم که در خط تولید دیگر ما تولید می شود. این محصول نمونه ایرانی داشته ولی فرمولاسیون ما منحصر به فرد است که در آن عملکرد دارو ارتقا یافته است. داروی دیگری برای کمک به درمان ناباروری بانوان داریم. این محصول هم به صورت وارداتی در بازار موجود بود. دو محصول فوق العاده موثر و منحصربه‌فرد دیگری هم داریم که در دسته اسپری های بینی هستند و برای درمان و پیشگیری از سرماخوردگی کاربرد دارند.
این فعال حوزه دارو ادامه داد: دو محصول اسپری بینی برای اولین بار در ایران تولید می‌شود و برای پیشگیری و درمان بیماری های ویروسی تنفسی شامل کرونا، سرماخوردگی و آنفلوآنزا و بیماری های مشابه قابل استفاده است. این محصولات می‌توانند برای استفاده مردم جهت پیشگیری از بیماری های تنفسی در تجمعات عمومی و بزرگ مثل اربعین و حج هم استفاده شود. مجوز تولید این محصولات گرفته شده است، در حال برنامه‌ریزی تولید صنعتی هستیم و تا پایان تابستان وارد بازار می‌شود.
کمبود دانش مدیریتی
روحی در مورد بازار مواد دارویی و مشکلات آن در کشور و دلیل کمبود دارو گفت: کمبود فعلی، کمبود مشکل دانش فنی نیست؛ بلکه کمبود دانش مدیریتی است. یکی از مشکلات مهم این است که سازمان غذا و دارو برای کنترل بازار قیمت‌ها را به شکل دستوری تعیین می‌کند؛ در حالی که هزینه تامین مواد اولیه برای شرکت‌های دارویی چند برابر بیشتر شده است، همچنین هزینه بسیاری از موارد مهم در تولید، از حقوق کارمندان تا تجهیزات چند برابر شده اما قیمت محصولات به نسبت کمتری از این تورم افزایش یافته است.
تحریم‌های ظالمانه هزینه‌های متفرقه سنگینی برای نقل و انتقال ارز به شرکت‌های دارویی تحمیل می‌کند و توجهی به این هزینه‌ها جهت اصلاح منصفانه قیمت دارو نمی شود.
وی ادامه داد: به همین دلیل مثلا یک شرکت که سال قبل با ۲۰۰ یا ۳۰۰ میلیارد تومان نقدینگی می‌توانست تعداد مشخصی محصول دارویی در کشور تولید کند، اگر امسال بخواهد همان تعداد محصول را تولید کند، حداقل ۱۵۰۰ میلیارد تومان نقدینگی نیاز دارد و چون نمی‌تواند این میزان سرمایه در گردش را تامین کند، مجبور می‌شود محصولات را گزینش کرده و برخی از محصولات سبد خود را تولید کند. بنابراین بحث تامین سرمایه در گردش برای شرکت‌ها آنها را دچار مشکل جدی در تامین بازار کشور کرده است.
تبعیض در قیمت‌گذاری محصولات داخلی و خارجی
مدیرعامل این شرکت مشکل بعدی سیاست‌های حوزه دارو در کشور را تبعیض در قیمت‌گذاری محصولات داخلی و خارجی دانست و گفت: بر اساس قانون، محصول داخلی دانش بنیان و با فناوری پیشرفته باید ۷۰ درصد قیمت برند اصلی باشد، ولی اکنون و بعد از پیگیری های بسیار زیاد قیمت محصول ما حدود ۲۵ درصد قیمت برند اصلی است. بنابراین چون قیمت داروها را سازمان غذا و دارو با دستور دولت تعیین می‌کند، باعث می شود هزینه‌های ضروری شرکت‌های دارویی تامین نشده و با مشکل مواجه شوند.
یکی دیگر از موارد سخت‌گیری و تبعیض این است که وقتی ما محصول را وارد بازار کردیم، گفتند همه آزمایش‌های مرتبط در قوانین دارویی آمریکا و اروپا را باید روی این محصول انجام دهید؛ ولی درباره محصولات وارداتی این موارد به این شکل اجرا نمی‌شود. به طور کلی تبعیض‌ها و سخت گیری‌هایی برای داروهای داخلی وجود دارد که برای محصولات خارجی نیست.
وی ادامه داد: حفظ شرایط تولید برای شرکت‌های دارویی بسیاری پرهزینه است، به همین دلیل شرکت‌های دارویی در دنیا باید حاشیه سود بالاتری داشته باشند تا بتوانند کیفیت را حفظ و ارتقا دهند. ولی در ایران به دلیل قیمت‌گذاری دستوری شرکت‌ها با مشکلات زیادی در زمینه حفظ شرایط اصول ساخت خوب (GMP) روبرو هستند. اتحادیه‌های داروسازی هم همیشه اعتراض دارند. ولی به آنها گفته می شود قیمت دارو نباید گران شود؛ در واقع از صندوق شرکت‌های داروسازی به مردم تخفیف داده می شود. در حالی که باید با ارائه شرایط حمایتی در بیمه‌ها، قیمت برای مصرف کننده کنترل شود.
روحی افزود: شرکت های داروسازی برای رعایت مسئولیت اجتماعی خود و تامین دارو برای بیماران بسیاری هزینه‌ها را تحمل می‌کنند ولی بالاخره بنگاه اقتصادی شرایط کسب و کار خود را دارد و در نهایت نمی تواند بیش از مقدار توان ضرر را تحمل کند و از روی اجبار تعداد محصولات تولیدی را کاهش می‌دهد، یا مجبور به تولید گزینشی محصولات می شود زیرا حاشیه سود برخی محصولات بسیار کم یا منفی است. این مشکلات قیمت‌گذاری دستوری و فشار بیش از حد روی صنعت داروسازی را به بسیاری مسئولان اطلاع داده‌ایم؛ ولی روی شرکت‌های داروسازی فشار زیادی وارد می‌شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: البته برخی دغدغه‌مندان به دنبال رفع برخی مشکلات هستند و به طور مثال مهم‌ترین برنامه‌ای که برای کمک به تامین نقدینگی شرکت های داروسازی اجرا شد، تسهیلات سرمایه در گردش به میزان ۲۰۰ درصد فروش سال قبل شرکت‌های داروسازی بود. این برنامه از جمله اقدامات طرح دارویار بود که با پیگیری سازمان غذا و دارو و با معرفی شرکت‌های داروسازی توسط بانک مرکزی به بانک‌های عامل شروع شد. اما با پیگیری‌های بسیار از بانک های متعدد، منابع لازم جهت تخصیص در عمل فراهم نمی‌شود و با دلایل واهی از انجام تعهد خود ذیل برنامه سر باز می‌زنند.