گروه جامعه ایرنا - سخنگوی وزارت امور خارجه صبح دیروز دوشنبه ۲۷ شهریور در نشست هفتگی خود با خبرنگاران درباره تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا گفت که روند اجرای توافق میان دو طرف در دو موضوع رفع انسداد مالی دارایی‌های ایران در کره جنوبی و تبادل زندانیان گام به گام و با سرعت مطلوبی پیش رفته است و بر همین اساس همین امروز تبادل زندانیان هم انجام می‌شود و پنج زندانی شهروند ایرانی از زندان‌های آمریکا آزاد می‌شوند که البته ۲ نفر از این تعداد به ایران باز خواهند گشت و یک نفر هم به کشور ثالث نزد خانواده خود می‌رود و ۲نفر دیگر هم اظهار تمایل کردند که در آمریکا همچنان حضور داشته باشند. متقابلا پنج زندانی هم به آمریکا تحویل داده خواهد شد.
زندانیان ایرانی و آمریکایی دیروز در قطر تبادل شدند و پنج زندانی دوتابعیتی که در تهران زندانی بودند به آمریکایی‌ها تحویل داده شدند. «سیامک نمازی»، «عماد شرقی»، «مراد طاهباز» و دو فرد دیگر که تمایلی به رسانه‌ای شدن نامشان نداشتند، آزاد شدند و «رضا سرهنگ‌پور» و «مهرداد معین انصاری» دو نفر از پنج شهروند ایرانی بودند که در جریان مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی آزاد شدند و به کشور بازگشتند.
موضوع تبادل زندانیان ایرانی و آمریکایی در این دوره، نخستین بار در شبکه خبری سی ان ان آمریکا وابسته به دموکرات‌ها و دولت جو بایدن ۱۹ مرداد بر اساس اظهارات جرد گنسر مشاور حقوقی سیامک نمازی یکی از زندانیان دو تابعیتی در ایران مطرح شد که وی اعلام کرد: چهار زندانی آمریکایی که به صورت غیر قانونی در ایران بازداشت شده بودند اکنون از زندان اوین آزاد شده و در حصر خانگی قرار گرفته‌اند. این یک نشانه امیدوار کننده از آزادی آنها پس از سال‌ها حبس است.
بیشتر بخوانید:
سی ان ان: چهار زندانی دو تابعیتی در ایران از زندان اوین به هتلی منتقل شدند
در پی این خبر، روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در گزارشی اعلام کرد که آمریکا و ایران به توافقی دست یافته‌اند که بر اساس آن در ازای دسترسی تهران به ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده خود برای مقاصد بشردوستانه و آزادی چندین ایرانی زندانی توسط آمریکا، تهران پنج زندانی آمریکایی را آزاد خواهد کرد.
نیویورک تایمز نوشت: به گفته چند تن از مقامات آگاه از این توافق، آمریکا و ایران به توافقی دست یافته‌اند تا در ازای چند ایرانی، پنج آمریکایی زندانی در ایران نیز آزاد شود و در نهایت ایران به حدود ۶ میلیارد دلار درآمد نفتی خود دسترسی پیدا کنند.
آدرین واتسون سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا نیز اعلام کرد: «ما تایید می کنیم که ایران پنج آمریکایی را که به صورت غیر قانونی بازداشت شده بودند، از زندان آزاد کرده و آنها را در حبس خانگی قرار داده است. اگرچه این اقدامی دلگرم‌کننده است، اما این شهروندان آمریکایی از جمله سیامک نمازی، مراد طاهباز، عماد شرقی و دو آمریکایی که نخواسته اند نامشان فاش شود، در وهله اول هرگز نباید بازداشت می‌شدند.»
این مقام دولت جو بایدن افزود: «ما به نظارت دقیق بر وضعیت آنها ادامه خواهیم داد. البته تا زمانی که همه آنها به خانه بازنگردند به تلاش های خود ادامه خواهیم داد. تا آن زمان، مذاکرات برای آزادی نهایی آنها همچنان ادامه دارد و این مذاکرات حساس است. بنابراین، ما جزئیات کمی در مورد وضعیت حبس خانگی آنها یا تلاش هایمان برای تامین آزادی آنها خواهیم داشت.»
نمایندگی جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد هم ۱۹ مرداد خروج زندانیان دو تابعیتی را از زندان اوین تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا تایید کرد و گفت: این خروج در چارچوب یک توافق با واسطه‌گری کشور ثالث صورت گرفته است تا طرفین پنج زندانی مورد نظر را به طور متقابل آزاد کنند و مشمول بخشش قرار دهند.
بیشتر بخوانید:
نمایندگی ایران در سازمان ملل خروج زندانیان دو تابعیتی از زندان اوین را تایید کرد
وزارت امور خارجه نیز ۲۰ مرداد در مورد آزادسازی منابع توقیف شده ایرانی و آزادی تعدادی از زندانیانی که غیرقانونی توسط آمریکا بازداشت شده‌اند، بیانیه‌ای منتشر کرد و در این بیانیه تصریح شد که «علاوه بر آزادسازی منابع مالی که به صورت غیرقانونی توقیف شده بود، حمایت از حقوق ایرانیان در سرتاسر جهان جزو وظایف ذاتی وزارت امور خارجه است. در این چارچوب، آزادی تعدادی از زندانیان بیگناه ایرانی که طی سال‌های گذشته به طور غیرقانونی و با اتهام واهی دور زدن تحریم های ظالمانه آمریکا، در این کشور دستگیر و زندانی شده‌اند، به طور جدی توسط دستگاه دیپلماسی پیگیری شده است. در این راستا، آزادی تعدادی از زندانیانی که به طور غیرقانونی توسط آمریکا بازداشت شده‌اند، به‌زودی محقق خواهد شد و زندانیان مدنظر آمریکا کماکان در ایران حضور دارند.»
در نتیجه این تبادل، اتباع ایرانی که در زندان‌های آمریکا در حبس به سر می‌بردند به کشور بازگشتند و آنگونه که معاون امور بین الملل و دبیر ستاد حقوق بشر گفته بود، این اتباع ایرانی به اتهام واهی دور زدن تحریم‌ها به ویژه در آمریکا زندانی و برخی تحت تعقیب هستند و اتهام واهی به برخی اتباع ایرانی وارد می‌کنند که شما تحریم‌ها را دور می‌زنید.
کاظم غریب‌آبادی می‌گوید: وظیفه جمهوری اسلامی ایران این است که برای اتباع خود و آنهایی که بیگناه به زندان افتادند، همه تلاش خود را انجام دهد و از همه ظرفیت‌ها استفاده می‌کنیم تا آنها آزاد شوند و هدف اصلی از تبادل زندانی بین ایران و آمریکا این است که برخی از اتباع خود را که در زندان هستند آزاد کنیم.
در همین رابطه سخنگوی قوه قضائیه ۲۴ مرداد در نشست خبری در پاسخ به سوالی درباره روند تبادل زندانیان بین آمریکا و ایران و اخبار منتشر شده درباره بازداشت یک جاسوس ایرانی آمریکایی گفت: تفاهمی صورت گرفته است و در این تفاهم تعدادی از زندانیان آزاد می‌شوند. این زندانیان اتباع ما بودند که در خارج از کشور در زندان و گرفتار بودند. به عبارتی گروگانگیری صورت گرفته بود و این افراد بیگناه در زندان نگه داشته بودند.
مسعود ستایشی افزود: آزادی این افراد برای ما اهمیت ویژه دارد و این افراد باید آزاد می شدند. نکته دیگر اینکه در مقابل جان عزیزان اتباع ما چیزی نیست اما پول‌هایی از ما به گروگان گرفته شده بود که این پول هایی که از ما گروگان گرفته شده بود نیز آزاد شده است.
سخنگوی قوه قضائیه تصریح کرد: قوه قضائیه جمهوری اسلامی با هماهنگی و همدلی دولت کریمه، دغدغه مردم و هم‌میهنان خارج از کشور را دارد که بیگناه در زندان به گروگان گرفته شدند و امیدواریم به زودی شاهد آزادی آنها باشیم.
در نتیجه تبادل زندانیان، سه زندانی دو تابعیتی ایرانی آمریکایی شامل «سیامک نمازی»، «عماد شرقی»، «مراد طاهباز» و دو فرد دیگر که نامشان ذکر نشده است هم آزاد و به آمریکا تحویل داده شدند. اینکه این افراد چه اتهاماتی داشتند و محکومیت آنها چیست؛ در ادامه این گزارش به آنها پرداخته شده است
مراد طاهباز کیست؛ محکومیت او چیست؟
نام مراد طاهباز سال ۹۶ در پرونده موسوم به محیط‌زیستی‌ها مطرح شد. این پرونده که هشت متهم داشت (مراد طاهباز، سام رجبی، امیرحسین خالقی، هومن جوکار، سپیده کاشانی، نیلوفر بیانی، طاهر قدیریان و عبدالرضا کوهپایه)، چهار نفر از آنها به افساد فی الارض، سه نفر به جاسوسی و یک نفر به همکاری با دول متخاصم متهم شدند. پرونده موسوم به محیط‌زیستی‌ها سال ۹۷ در شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب اسلامی تهران به ریاست قاضی ابوالقاسم صلواتی رسیدگی شد.
در جلسه اول و دوم دادگاه این پرونده که پس از پنج جلسه قرائت کیفرخواست ۳۵۰ صفحه‌ای آن برگزار شد به اتهام مراد طاهباز مبنی بر افساد فی الارض رسیدگی شد.
در گزارش پژوهش سیاسی ایرنا که ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ به نقل از وبسایت خبری مشرق منتشر شد، درباره اینکه طاهباز کیست و برای آمریکا چقدر ارزشمند است؟ آمده است: «مراد (موشه) طاهباز، عضو یهودی موسسه میراث پارسیان (اصلی‌ترین متهم انجام فعالیت‌های جاسوسی در مناطق نظامی) است؛ فرزند قاسم طاهباز از سناتورهای دوران پهلوی. او و کاووس سید امامی (دیگر متهم به جاسوسی که پس از آگاهی از به دام افتادن شبکه، در زندان خودکشی کرد) دو ستون اصلی شبکه جاسوسی وابسته به امریکا و اسرائیل بودند. مراد طاهباز، میلیاردر یهودی و دارای تابعیت سه گانه ایرانی - بریتانیایی و آمریکایی است و البته به سرزمین‌های اشغالی نیز رفت و آمد داشته و مجری چند پروژه و مجتمع تفریحی در فلسطین اشغالی نیز بوده است، البته تخصص طاهباز در طراحی و ساخت کازینو و قمارخانه است. او علاوه بر قمار، به شکار هم علاقه بسیاری داشت و به گفته خودش، شکارچی ماهری است اما در نهایت، در تور دستگاه اطلاعاتی افتاد و شکار شد.»
«طاهباز طی مدت فعالیت خود در داخل کشور، متاسفانه با نفوذ در سازمان حفاظت از محیط زیست، توانسته بود با این پوشش به مناطق حساس و فوق سری کشور دسترسی پیدا کند. جمع‌آوری اطلاعات درباره نقشه‌های تأسیسات دریایی و نظامی در حوزه خلیج‌فارس از جمله زمینه‌های جدی فعالیت طاهباز بوده و از این طریق اطلاعات ذی قیمتی را برای کارفرمایان آمریکایی و اسرائیلی‌اش جمع آوری کرده بود. وی بخشی از اطلاعات جمع آوری شده درباره مختصات توانمندی دفاعی کشور در خلیج فارس و همچنین برخی سایت‌های موشکی در مناطق حفاظت‌شده را به بیرون از کشور منتقل کرده است. از طاهباز همچنین تجهیزات بسیار پیشرفته جاسوسی و جمع آوری اطلاعات نیز کشف و ضبط شده است.»
تغییر اتهام افساد فی الارض به جاسوسی
این پرونده در جریان رسیدگی قرار داشت تا اینکه ۲۲ مهر ۱۳۹۸ سخنگوی وقت قوه قضائیه گفت: اتهام افساد فی الارض متهمان پرونده محیط زیست به همکاری با دولت متخاصم آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران برای جاسوسی به نفع سیا و موساد تغییر یافته است.
غلامحسین اسماعیلی افزود: مراد طاهباز، نیلوفر بیانی و هومن جوکار سه متهم پرونده (موسوم به جاسوسی از مراکز حساس نظامی در پوشش محیط زیستی) برای بیان آخرین دفاعیات به دادگاه احضار شدند و بر اساس ماده ۲۸۰ آیین دادرسی کیفری دادگاه می‌تواند در جریان رسیدگی به پرونده عنوان اتهامی را تغییر دهد و بر همین اساس اتهام افراد اشاره شده از افساد فی الارض به همکاری با دولت متخاصم آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران جهت جاسوسی به نفع سیا و موساد تغییر می‌کند.
۱۱ آبان ۱۳۹۸ رسیدگی به این پرونده با دریافت آخرین دفاع از متهمان پایان یافت و رأی بدوی پرونده این متهمان ۲۹ آبان توسط سخنگوی قوه قضائیه اعلام شد که براساس آن، این افراد از ۴ تا ۱۰ سال حبس محکوم شدند و پس از آن ۲۹ بهمن ۱۳۹۸، سخنگوی وقت قوه قضائیه از قطعیت آرای پرونده متهمان محیط زیستی خبر داد که براساس رأی صادره، «مراد طاهباز» فرزند قاسم به جرم همکاری با دولت متخاصم آمریکا به ١٠ سال حبس و رد وجوه دریافتی از دولت آمریکا محکوم شد.
غلامحسین اسماعیلی گفت که بی‌سابقه‌ترین ارزیابی کارشناسی از سوی نهادهای نظامی و اطلاعاتی کشور در این پرونده انجام شده است.
در سال ۱۴۰۰با پذیرش ایران، گفت و گوهای غیرمستقیم پیرامون تبادل چهار ایرانی در برابر چهار آمریکایی به علاوه پرداخت هفت میلیارد دلار از مطالبات بلوکه شده ایران در سایر کشورها با آمریکا و مذاکره با انگلیس برای آزادسازی نازنین زاغری آغاز و تا حصول توافق نهایی ادامه یافت.
ایران از ابتدای شکل‌گیری این روند اعلام کرد که موضوع مبادله زندانیان هیچ ارتباطی به مذاکرات احیای برجام نداشته و رویکرد تهران در این زمینه تنها معطوف به پیگیری موضوعات حقوق بشری و انسان‌دوستانه است. در این میان و پس از توقف مذاکرات وین در پایان دور ششم، به یک‌باره آمریکا بر خلاف ادعاهای اولیه، مذاکرات وین را به این فرایند گره زد و با این استدلال که پرداخت طلب هفت میلیارد دلاری فرصت تنفس به ایران خواهد داد و انگیزه تهران برای تداوم حضور در مذاکرات احیای برجام را کاهش می‌دهد، توافق را بر هم زد.
پس از استنکاف آمریکا از اجرای مفاد توافق، لندن نیز مجدد خواستار تحویل مراد طاهباز به سفارت سوئیس (حافظ منافع آمریکا) در تهران شد که البته به دلیل مخالفت ایران، روند تبادل با این کشور نیز متوقف شد البته نازنین زاغری رتکلیف و انوشه آشوری اتباع انگلیسی اسفند ۱۴۰۰ آزاد و کشور خود بازگشتند و مراد طاهباز نیز که تابعیت این کشور را هم دارد با مرخصی از زندان آزاد شد.
رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران ۱۵ مهر ۱۴۰۱ پس از آزادی باقر نمازی و اعطای مرخصی به سیامک نمازی گفت: در حال گفت و گوی غیرمستقیم با ایران برای تامین آزادی سایر شهروندان عماد شرقی، سیامک نمازی پسر باقر نمازی و مراد طاهباز هستیم اما برای آزادی باقر نمازی چیزی مبادله نشد.
۲۰ دی ۱۴۰۱ نیز جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا با تکرار ادعاهای خود، خواستار آزادی فوری زندانیان دوتابعیتی آمریکایی-ایرانی در ایران شد و گفت که پنج سال وحشتناک است که مراد طاهباز به ناحق در ایران بازداشت شده است.
مشاور امنیت ملی کاخ سفید افزود: ما بار دیگر از ایران می خواهیم تا فوری مراد طاهباز و سایر آمریکایی ها از جمله عماد شرقی و سیامک نمازی را آزاد کند. بازگشت دوباره این افراد به آغوش خانواده های خود اولویت مهم این دولت است.
نمازی؛ پدر و پسر
«سیامک نمازی» دیگر زندانی است که اکنون در موضوع تبادل زندانیان ایرانی و آمریکایی آزاد شده است. وی از مهر ۱۳۹۴ بازداشت و به اتهام جاسوسی و همکاری با دولت آمریکا به ۱۰ سال حبس محکوم شده است.
باقر نمازی پدر سیامک نمازی نیز که به دلیل جاسوسی و همکاری با دولت آمریکا به ۱۰ سال حبس محکوم شده بود، ششم مهر سال گذشته بنابر ملاحظات انسان دوستانه با توجه به درخواست‌های مطرح برای ادامه معالجه در خارج از کشور، رفع ممنوع الخروجی شد همچنین به سیامک نمازی فرزند وی نیز یک هفته مرخصی اعطا شد تا بتواند با والدینش دیدار کند.
جزئیات بیشتر درباره باقر نمازی را اینجا بخوانید.
عماد شرقی که بود و چه کرد؟
درباره روند رسیدگی به پرونده قضایی «عماد شرقی» دیگر زندانی دارای تابعیت آمریکا که در تبادل اخیر نام او نیز در اظهارات مقامات آمریکایی بارها تکرار شده است، اطلاعاتی در دست نیست اما براساس آنچه در رسانه‌ها آمده است، «عماد ادوارد شرقی» در سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۴ شمسی) با هدف فعالیت اقتصادی و در پوشش تاجر وارد ایران شد اما فعالیت اقتصادی عملاً پوششی برای رفتارهای جاسوسی وی در عرصه نظامی به‌خصوص حوزه ترابری و جنگی هلیکوپتری بود؛ درواقع این فرد با کمک همدستانش، اطلاعاتی درباره صنایع هلیکوپتری جمع‌آوری کرده است که هیچ ارتباطی به عرصه اقتصادی نداشت و اسنادی که از وی کشف‌شد حکایت از آن دارد که اقدامات وی در حوزه جاسوسی نظامی بوده است.
عماد شرقی در دی ۱۳۹۹ به اتهام «جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات نظامی» به ۱۰ سال زندان محکوم شد؛ شرقی نخستین بار اردیبهشت سال ۹۷ بازداشت شد و تا دی همان سال در زندان ماند و با قید وثیقه آزاد شد اما قبل از برگزاری دادگاه تجدیدنظر، قصد فرار از ایران را داشت که توسط نیروهای انتظامی و امنیتی دستگیر شد.
درباره دو فرد دیگری که در این تبادل به آمریکا تحویل داده شدند، اطلاعات چندانی منتشر نشده است و این افراد تمایلی به رسانه‌ای شدن نام خود نداشتند.