به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، نشست معرفی و بررسی کتاب افسران عملیات آژاکس، ده گفتار پیرامون کودتای ۲۸ مرداد یکشنبه ۲۹ مرداد در خبرگزاری ایرنا برگزار شد.
محمدمهدی اسلامی با اشاره به اینکه سال‌ها از کودتای ۲۸ مرداد گذشته است اما هنوز ابعاد آن به درستی بررسی نشده است، گفت: بخشی از این مساله به کم‌کاری تاریخ‌نگارها و بخشی به اخفای مدارک باز می‌گردد. گفته شده است، آمریکا و انگلستان اسناد زیادی را امحا کردند، در گزارش نیویورک تایمز اعلام شده تعداد زیادی از اسناد در دهه ۱۹۶۰ امحا شده، هر چند اسناد زیادی در دسترس است اما در بررسی آنها کم‌کاری شده است.
معاون پژوهشی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی تاکید کرد: موسسه مطالعات پژوهش‌های سیاسی در سال‌های گذشته تلاش داشته با استفاده از اسناد مقاله‌هایی را تهیه کند که یک مجموعه آن کتاب افسران عملیات آژاکس است. کتاب در فصل اول به روند ملی شدن صنعت نفت از زاویه ورود آمریکا پرداخته است، در بررسی یک سند مشخص میشود امریکا در نظر داشت با رفع خصومت میان ایران و انگلستان مانع ملی شدن صنعت نفت شود.
به گفته او فصل‌هایی از کتاب به اقدامات ریپورترها، جرج کندی یانگ، کرمیت روزولت، برادران رشیدیان و دیگر فعالان این رویداد و تاثیر آن به خاندان پهلوی پرداخته است.
اسلامی ادامه داد: در بخشی از کتاب تاثیر اقدامات برادران رشیدیان مورد بررسی قرار گرفته است. زیرا آمریکایی‌ها از موفقیت کودتا ناامید شدند و می‌خواستند ایران را ترک کنند اما شبکه رشیدیان باعث شدند که اینها به این مساله برگردند. یکی از موضوع‌های مورد بررسی در کتاب، حزب توده است که بخشی از کودتا درباره حزب توده و فرجام حزب بعد از کودتای ۲۸ مرداد است.
معاون پژوهشی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی با اشاره به اینکه بخشی از کتاب به یادداشت‌های دکتر حسین فاطمی پرداخته شده است، ادامه داد: یادداشت‌های سیاسی او توضیح وقایع روز است.
کتاب افسران عملیات آژاکس، سند محور است
اسلامی درباره عنوان کتاب افسران عملیات آژاکس توضیح داد: عنوان کتاب برگرفته از اسم آمریکایی کودتا است، کودتای ۲۸ مرداد در آمریکا به تی.پی آژاکس شناخته میشود، تی.پی اسم رمزی است که برای معرفی موضوع اتفاق افتاده در ایران استفاده میشود. همچنین آژاکس اسم برند یک ماده شوینده است، که به نوعی سفید کردن ایران را در نظر دارد.
به گفته او کودتای ۲۸ مرداد در ام.آی.۶ به عنوان عملیات چکمه شناخته میشود.
معاون پژوهشی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی با اشاره به اینکه برخی از کتاب‌هایی که در حوزه کودتای ۲۸ مرداد نوشته شده اند، بر اساس تاریخ شفاهی گردآوری شدند، افزود: کتاب افسران عملیات آژاکس سند محور است و در آن برخی از چهره‌ها بیشتر شناخته می‌شوند.
خود آمریکایی‌ها ۲۸ مرداد را کودتا می‌نامند
اسلامی با بیان اینکه در روزهای اخیر برخی درباره کودتا بودن رویداد ۲۸ مرداد بحث می‌کنند، توضیح داد: بر اساس اسنادی که در امریکا ثبت شده است، خود آمریکایی‌ها درباره عملیاتی که انجام دادند، این رویداد را کودتا نامیدند. حتی در گزارش‌های پسینی امریکا، ادبیات تولید شد و نیویورک تایمز مقاله طولانی نوشت.
معاون پژوهشی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی ادامه داد: در ادبیات آمریکا کسی متعرض به اینکه کودتا نکردند نیست اما اگر بخواهیم جنبه حقوقی این مساله را بررسی کنیم، قانون مشروطه در نظر ما است. در قانون مشروطه شاه امکان عزل و نصب دکتر مصدق را نداشت، در نتیجه می‌توان در نظر گرفت که این یک کودتای سیاسی بود. همچنین ورود نظامی برای دولت مستقر که برگزیده مردمی است کودتا تلقی میشود.
او با اعلام اینکه هنوز ابعاد زیادی از کودتا مکتوم است، افزود: در اسنادی که در آمریکا منتشر شده، سطوری حذف شده است. گزارش اغلب درباره فعالان است که چگونه عملیات را انجام دادند. به نظر می‌رسد امریکایی‌ها این موضوع را پرونده جاری تلقی کردند و هنوز احساس ضرورت صیانت از اسناد آن را دارند.
به گفته او کودتای ۲۸ مرداد در ایران چیزی برای مخفی نگه داشتن ندارد، به همین دلیل تمام اسناد درباره این کودتا در دسترس است و هیچ دلیلی برای سانسور در این حوزه وجود ندارد.
اسلامی درباره رویکرد امریکا در کودتای ۲۸ مرداد توضیح داد: جالب اینجا است که در نشست ۱۳۳۱ در شورای امنیت ملی آمریکا، رویکرد آمریکا به عزل دکتر مصدق، خود او نیست، به نظر امریکایی‌ها خود دکتر مصدق خطر نبود، بلکه اینکه احتمال ترور و سرنگونی او می‌رفت و در صورت ترور او خلا قانونی شکل می‌گرفت در این شرایط کمونیست‌ها می‌توانستند قدرت بگیرند و منافع آمریکا به خطر می‌افتاد.