نهضت حسینی جلوه‌گاه تصمیم‌گیری، تدبیر و مدیریت در شریط بحرانی است. بررسی تاریخ عاشورا، گویای آن است که امام حسین(ع) از ابتدا با یک برنامه‌ریزی دقیق، نهضت را شروع کرد و حتی در آخرین ساعات حیات خویش از موثرترین تدابیر مدیریتی و رهبری استفاده نمود.
آن حضرت با پیش‌بینی دقیق و برنامه خاص خود، نه شتابزده عمل می‌کرد و نه منفعلانه، بلکه با تصمیمات به موقع و سنجیده، نهضت را به سوی هدف پیش می‌برد. از آنجا که محتوای حرکت عاشورای حسینی تبلور عینی یک الگوی رهبری موفق و موثر است، بنابراین بررسی آن به عنوان یک مساله مهم و زنده ضرورت دارد.
امام حسین(ع) با پیش‌بینی دقیق و برنامه خاص خود، نه شتابزده عمل می‌کرد و نه منفعلانه، بلکه با تصمیمات به موقع و سنجیده، نهضت را به سوی هدف پیش می‌برد.«جلوه‌های تدبیر و برنامه‌ریزی در نهضت حسینی» از جمله مطالعاتی است که در این راستا انجام شده و در ذیل گزیده‌ای از آن را می‌خوانیم:
ابعاد عنصر تدبیر در نهضت حسینی
۱- تدبیر امام در حفاظت از خود و اهل بیت
سیدالشهدا هنگام دیدار با «ولیدبن عتبه» والی مدینه پس از مرگ معاویه، با همراه داشتن گروه محافظی از جوانان بنی هاشم نزد والی رفت. با آن حضرت جمعی از یاران، خویشان و پیروان خود مسلحانه همراه بود. در حالی که شمشیرها را آخته زیر لباس‌ها پنهان کرده بودند، به آنان سفارش کرد که بیرون در بمانند و اگر صدای امام از درون به مددخواهی بلند شد، به داخل بریزند و طبق فرمان آن حضرت عمل کنند.
نمونه دیگر تدبیر امام در حفاظت از خود و اهل بیت، خروج حضرت از مدینه است. سیدالشهدا به خوبی می‌دانست که حکومت به دنبال بهترین بهره‌برداری از عملکرد ایشان است و تلاش می‌کند با کمک تبلیغات گسترده، آن حضرت را به برهم زدن نظم حکومت و جنگ‌طلبی متهم کند. از این رو، ایشان برای اینکه راه قضاوت‌های نادرست را ببندد از مدینه خارج شد.
۲- تعیین گزارشگر اطلاعاتی
اباعبدلله به اتفاق خانواده و همراهان از مدینه به سوی مکه حرکت کرد و بردارش «محمد حنیفه» را در مدینه باقی گذاشت . تدبیر حضرت این بود که برادرش به عنوان گزارشگر اطلاعاتی حرکت دشمن را زیر نظر بگیرد و آنچه را که در مدینه می‌گذرد، بی کم و کاست به آن حضرت برساند.
نقش رسانه‌ای بانوی اسوه و مقاومت حضرت زینب (س) در واقعه عاشورا، استراتژی رسوا سازی دشمنان بود۳- تدبیر امام در تشکیل کاروان تبلیغی
آنچه بردن اهل بیت را در جنگ منطقی و معقول می‌کند، نقش رسانه‌ای بانوی اسوه و مقاومت در عاشورا، حضرت زینب (س) بود. بانوی بزرگ کربلا توانست در عصر بی رسانه، صدای قدرتمندی شود که حتی تاکنون خواندن و تامل در خطابه‌های فصیح و بلیغ ایشان موجب شگفتی و پرسش و حتی اشک ریختن بر این واقعه می‌شود. نقش خطیر حضرت زینب(س) استراتژی رسواسازی دشمنان است.
۴- خروج از مکه
یکی از تدبیرهای امام حسین در نهضت عاشورا، خروج ایشان از مکه بود. امام در سوم شعبان سال ۶۰ هجری وارد شهر مکه شد و تا هشتم ذی الحجه یعنی چهار ماه و پنج روز در مکه توقف کرد. زمانی که امام حسین در مکه بود، با استفاده از حضور تعداد زیادی از زائران خانه خدا در این شهر، توانست عده زیادی از مسلمانان را از ظلم و فساد حکومت یزیدبن معاویه آگاه کنند. خانه آن حضرت در مکه، تبدیل به کانون اعتراض و مخالفت با دستگاه جبار اموی شد و حاجیانی که به قضد زیارت خانه خدا می‌آمدند، از هدف‌های مقدس آن حضرت آگاه می‌شدند و پس از بازگشت به وطن خویش مردم را روشن می‌کردند.
۵- جمع‌آوری اطلاعات
از آنجا که آگاهی از وضعیت دشمن، نقش موثری در تصمیم‌گیری‌های فرمانده دارد، سیدالشهدا پیوسته می‌کوشید از اوضاع داخلی کوفه اطلاعات کافی داشته باشد. از این رو، گاهی در بین راه از مسافرانی که از کوفه می‌آمدند، از وضعیت کوفه جویا می‌شد.
سیدالشهدا از هر فرصتی برای جذب نیرو به جبهه حق بهره می‌گرفت. شیوه مدیریتی امام، یارگیری و جذب افراد بود. بر این اساس در بین راه مکه و کوفه با افرادی ملاقات داشت۶- جذب نیرو
سیدالشهدا از هر فرصتی برای جذب نیرو به جبهه حق بهره می‌گرفت. شیوه مدیریتی امام، یارگیری و جذب افراد بود. بر این اساس در بین راه مکه و کوفه با افرادی ملاقات داشت که می‌توان به دیدار «زهیر، عبیدالله بن حر جعفی و ضحاک بن عبدالله مشرقی» اشاره کرد.
۷- پالایش نیرو
امام حسین چندین بار در طول راه کربلا، با پیشگویی از آینده و خبر دادن از شهادت خود و همراهان، افراد بی انگیزه و دنیاپرست را که به امید غنیمت همراه شده بودند را تصفیه کرد تا گروه زبده و عاشق شهادت در میدان نبرد بمانند.
۸- ذخیره‌سازی آب وآرایش اردوگاه
حضرت در منزلگاه شراف، دستور داد آب فراوان بردارند و صبحگاهان حرکت کنند. در میان راه و هنگام ظهر به لشکری برخودند. امام با سرعت و قبل از دشمن در منزل «ذوحسم» مستقر شد. آنگاه امام فرمان داد تا لشکر دشمن و نیز اسبان آنان را سیراب کنند.
امام با آن همه گرفتاری و با اطمینان به کشته شدن با پشتکار و تدبیر عجیبی به فنون جنگی دست زد، شبانه خندق حفر کرد، پر از هیزم نی نمود و خیمه‌ها را در یک جا به دور هم جمع کرد تا در مدتی هر چند کم و چند ساعت، از هجوم و محاصره دشمن جلوگیری کند و تا آخرین دقیقه عمر به آنچه مقدور او بود، در حفظ خود و خانواده کوتاهی نکرد.
امام حسین (ع) صبح روز عاشورا، اصحاب را سازماندهی کرد و پس از نماز صبح، «زهیربن قین» را فرمانده جناح راست و «حبیب بن مظاهر» را فرمانده جناح چپ قرار داد. سپس پرچم را به دست «حضرت عباس» سپرد. آنگاه چادرها را پشت سر خویش قرار دادند و در گودالی که پشت چادرها به صورت خندق حفر کرده بودند، هیزم و نی ریختند.
۹- مهلت خواهی شب عاشورا برای عبادت
مهلت خواهی شب عاشورا و سپری کردن آن شب با انس با خدا و تلاوت و عبادت، تدبیر دیگر حضرت بود. زیرا امام می‌خواست به همگان بفهماند که برای صحبت کردن با معبود هستی، جا دارد انسان از دشمن نیز مهلت بگیرد و از طرفی نماز، دعا، خواندن قرآن، استغفار و زمزمه‌هایی که از خیمه‌ها برمی‌خاست به عنوان عامل معنوی و تقویت روحی در شب قبل از عملیات موثر بود. به گونه‌ای که یاران در صبح عاشورا بی‌تاب شهادت بودند و شوخی می‌کردند و میان خود و بهشت فاصله‌ای جز تحمل ضربت شمشیرها نمی‌دیدند.
منبع:
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سبحانی‌نیا، «جلوه‌های تدبیر و برنامه‌ریزی در نهضت حسینی»، ره توشه فصلنامه علمی-تخصصی ویژه مبلغان، شماره ۱۰: تابستان ۱۴۰۱