پیام‌رسان ایتا که مخفف نام شرکت بنیانگذار آن یعنی «اندیشه یاوران تمدن امروز» است در سال ۱۳۹۶ شروع به فعالیت کرد. این پیام‌رسان که در واقع نسخه فارسی پیام رسان روسی تلگرام است بیشترین شباهت را از نظر ظاهری و کارایی به تلگرام دارد و به همراه «روبیکا» و «بله» جزو محبوب‌ترین و پرکاربردترین پیام‌رسان‌ها در ایران به شمار می‌آید.
معایب و مزایای زیادی را برای این پیام‌رسان می‌توان برشمرد برای نمونه حجم بالای فضای ابری و امکان نگهداری و ذخیره بلندمدت اطلاعات، سرعت بالا و دسترسی راحت از اصلی‌ترین مزایای ایتا به حساب می‌آید در مقابل، عدم دسترسی به تماس صوتی و تصویری، نوتیف‌های ناقص(اعلان پیام و ...)، به‌روزرسانی نشدن نرم‌افزار و از همه مهم‌تر همه‌گیر نبودن آن از نظر فرهنگی و اجتماعی در میان همه جامعه از مهم‌ترین معایب آن محسوب می‌شود.
درباره عدم همه‌گیری ایتا باید به هشتگ‌های داغ آن اشاره کرد که در بیشتر وقت‌ها به هشتگ‌های مذهبی مربوط می‌شود و کمتر شاهد هشتگ‌های داغ غیرمذهبی در این بستر هستیم.
در مقابل، تلگرام که یکی از پیام‌رسان‌های خارجی پرکاربرد در ایران است توسط دو برادر با نام‌های پاول و نیکلای دورف به بازار آمد. این پیام‌رسان نقش پررنگی در چند انتخابات از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ مانند انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و مجلس شورای اسلامی در ایران داشت به‌گونه‌ای که برخی، پیروزی اعتدالیون در آن سال‌ها را به فعالیت گسترده آنها در تلگرام و همه‌گیری این ابزار ارتبط جمعی در جامعه ربط دادند.
بر پایه نظرسنجی انجام‌شده از سوی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، تلگرام تا پیش از فیلتر شدن، محبوب‌ترین پیام‌رسان در ایران بود؛ به‌گونه‌ای که در سال ۱۳۹۶، ۶۲.۲ درصد ایرانیان عضو آن بوده‌اند.
در این گزارش تلاش‌شده با بهره‌گیری از توان هوش مصنوعی و سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی، عملکرد کمی و کیفی دو پیام رسان ایتا و تلگرام را در مردادماه ۱۴۰۲ رصد و تحلیل و بررسی شود.
الف: چه تعداد محتوا، از سوی چه تعداد کانال تلگرامی/ایتایی، چه تعداد بازدید گرفتند؟
در این بخش محتوای دو پیام‌رسان ایتا و تلگرام از نظر کمی مورد مقایسه قرار گرفته است:
در مردادماه ۱۴۰۲ در ایتا، ۱۱ میلیون و ۶۳۷ هزار پست از سوی ۱۰۳ هزار کانال یا منبع رسانه‌ای منتشر شده و درمجموع ۸۱ میلیارد بازدید گرفته‌اند؛ در مقابل در همین بازه زمانی در تلگرام، ۱۲ میلیون و ۵۲ هزار پست از سوی ۲۶۷ هزار نفر نشر و بازنشر و یک میلیارد و ۹۳۹ میلیون بازدید گرفته‌اند.
تعداد پست‌های منتشر شده در دو پیام‌رسانی به طور تقریبی با هم برابر است اما در ایتا با وجود اینکه تقریبا یک سوم منابع و کانال خبری برای ارسال پست وجود داشته اما با افزایش ۴۰ برابری بازدید روبرو هستیم که بدون شک این میزان اختلاف غیرطبیعی و ناشی از دستکاری، استفاده از ربات‌ها و بدافزارها به نظر می‌رسد زیرا تلگرام فارسی با وجود کانال‌های خبررسانی بیشتر، به اندازه ۲.۵ درصد ایتا بازدید گرفته و حتی وجود فیلترینگ تلگرام در ایران و فیلترنبودن ایتا، این میزان اختلاف و بازدید ۴۰ برابری را توجیه نمی‌کند.
ب: فعال‌ترین کانال‌های تلگرامی/ ایتایی کدام کانال‌ها با چه میزان فعالیت بودند؟
شاخص و ابزار دیگر برای مقایسه این دو پیام‌رسان داخلی و خارجی، تحلیل و بررسی کانال‌های فعال در مردادماه بوده است:
از میان ۱۰ کانال ایتایی فعال، ۳ کانال فرهنگی مذهبی، ۴ کانال خبری و ۳ کانال تجاری و سرگرمی وجود داشته است. نکته قابل توجه در این بخش این است که میزان فعالیت ۱۰ کانال فعال مردادماه ایتا، تقریبا یکسان و در نوسان میان ۲۵۰۰ تا ۲۸۰۰ پست بوده به‌گونه‌ای که فعال‌ترین کانال ایتایی مرداد ۱۴۰۲ کانال «خط ولایت» با ۲۷۶۴ پست و دهمین کانال از نظر فعالیت، کانال «ندای فطرت» با ۲۵۰۳ پست بوده است.
از میان ۱۰ کانال تلگرامی فعال، عمده کانال‌ها به تحلیل و اطلاع‌رسانی قیمت لحظه‌ای دلار اختصاص داشته‌اند به‌گونه‌ای که «طوفان هریرود» با ۱۹ هزار و ۸۴۴ پست در ماه بیشترین فعالیت و «دلار وان» با ۱۱ هزار و ۷۷۵ پست کمترین فعالیت را در میان ۱۰ کانال برتر تلگرامی از نظر تعداد پست داشته‌اند.
مقایسه روند کاهشی این کانال‌ها از رکود ۶۸ درصدی فعالیت ۱۰ کانال فعال تلگرامی حکایت دارد آن هم در حالی که روند کاهشی کانال‌های ایتایی فقط ۱۰ درصد بوده است. از نظر کیفی و محتوایی می‌توان فعال‌ترین کانال‌های ایتایی را به کانال‌های فرهنگی مذهبی یا خبری مربوط دانست در حالی‌که در تلگرام فارسی، فعال‌ترین کانال‌های مرداد ماه ۱۴۰۲، کانال‌های اقتصادی بودند که نرخ لحظه‌ای و یا تحلیل روند افزایشی یا کاهشی دلار و ارز را ارائه می‌دادند.
از نظر کمی، نکته مهم در مقایسه فعال‌ترین کانال‌های این دو پیام‌رسان این بود که در ابتدا میزان فعالیت فعال‌ترین کانال ایتا تقریبا یک چهارم دهمین کانال تلگرام فارسی بوده است( ۲۷۶۴ پست در برابر ۱۱۷۷۵) به این معنی که فعالیت کانال‌های برتر تلگرام از نظر انتشار تعداد پست بیشتر، به طور قابل توجهی از کانال‌های ایتایی بیشتر بوده است.
ج: کانال‌های تلگرامی/ایتایی بیشتر درباره چه محتوا و موضوع‌هایی پست منتشر کرده‌اند؟
یکی از بهترین روش‌های بررسی کیفی و محتوایی کانال‌های تلگرامی و ایتایی، مقایسه ابرکلمات تگ یا کلیدواژه‌های پرتکرار این دو پیام‌رسان است که از کل محتوای ماهانه آنها براساس سامانه پایشگر استخراج شده است:
در ایتا، پرتکرارترین کلیدواژه‌های ماه مرداد به موضوع‌های فرهنگی مذهبی اختصاص یافته بودند. کلیدواژه «امام حسین» که بیشترین تکرار را در میان کانال‌های ایتایی داشته و در گراف زیر نیز برجسته‌تر از بقیه کلمات است به طور ویژه به ایام محرم، صفر و اربعین حسینی مربوط بوده است که واقعه پیاده‌روی اربعین و برخی ادعیه مذهبی از جمله زیارت عاشورا نیز در برجسته‌شدن این واژه موثر بوده‌اند.
به جز کلیدواژه امام حسین، کلمات دیگری چون «امام زمان، حجت‌الاسلام، جمهوری اسلامی، خامنه‌ای و رهبر انقلاب» نیز در میان دیگر تگ‌های پرتکرار این گراف قابل مشاهده‌اند که جملگی به مسائل مذهبی و فرهنگی مربوط و از سوی کاربران انقلابی و ارزشی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است.
در تلگرام فارسی، کلیدواژهای پرتکرار به طور ویژه به مسائل اقتصادی و مالی مربوط بوده که بیشتر آنها به موضوع قیمت دلار ارتباط پیدا می‌کنند. «دلار فردایی، دلار سلیمانیه و دلار سبزه» که هر سه از پرطرفدارترین و پرتکرارترین تگ‌های به کار برده شده در میان پست‌های کانال‌های تلگرامی بوده‌اند، به اطلاع‌رسانی و بررسی قیمت دلار در مکان‌ها و زمان‌های مختلف از جمله سلیمانیه عراق و سبزه میدان تهران ارتباط پیدا می‌کنند.
بخش دیگر کلمات پرتکرار تلگرامی به موضوع‌های سرگرم‌کننده مربوط بوده است: «آهنگ جدید، بدون سانسور، فیلم باربی و دوست پسر» از جمله واژگانی بودند که به طور ویژه به موضوع‌های سرگرم‌کننده‌ای همچون فیلم، موسیقی و دیگر تفریحات ارتباط پیدا می‌کنند.
کلیدواژه امام حسین اگرچه در تلگرام همانند ایتا برجسته‌ترین کلمه نبوده اما در میان ۲۰ واژه پرتکرار کانال‌های تلگرامی مردادماه قرار گرفته است.
مقایسه کیفی و محتوایی دو پیام‌رسان ایتا و تلگرام در مردادماه ۱۴۰۲ از طریق ابرکلمات واژگان پرتکرار نشان می‌دهد موضوع‌های مذهبی و فرهنگی در اولویت کانال‌های ایتایی و مباحث اقتصادی و مالی در اولویت کانال‌های تلگرامی قرار داشته‌اند.
از سوی دیگر، تنوع موضوع‌ها در تلگرام فارسی بیش از ابتا جلب توجه می‌کند، چنان‌که ابرکلمات همه پست‌های ایتایی به واژگام مذهبی و فرهنگی دلالت دارند؛ در تلگرام فارسی به جز مباحث اقتصادی و مالی، کلیدواژه‌های سرگرم‌کننده و حتی مذهبی نیز مشاهده می‌شود تا بتوان این‌گونه نتیجه‌گرفت که علاوه براداره‌کنندگان، کاربران این دو پلتفرم نیز بسیار از نظر تنوع فکری و عقیدتی مختلف و متنوع هستند و پراکندگی فکری و فرهنگی در تلگرام فارسی به مراتب از ایتا بیشتر بوده است.
د: پربازدیدترین پست تلگرامی و ایتایی چند بازدید گرفتند و درباره چه موضوع یا محتوایی بوده است؟
مقایسه پربازدیدترین پست‌های ایتا و تلگرام فارسی نیز آخرین شاخصی است که در این گزارش مورد تحلیل قرار گرفت.
پربازدیدترین پست تلگرامی نیز نزدیک به ۴۰۰ هزار بازدید داشته که مربوط به ادعای هک‌شدن سایت سنجش بوده حال آنکه در ایتا یک پست مذهبی حاوی دعا و زیارت امام حسین که از کانال قم آنلاین بازنشر شده، ۱۳ میلیون بازدید کسب کرده است.
این بازدید سیزده میلیونی ناشی از بازنشر این پست در کانال های مختلف است که بازدیدهای تفکیک شده و تفکیک نشده آن با هم محاسبه شده اند.
تحلیل و جمع‌بندی
۱. مقایسه بررسی یک ماهه کانال‌ها ایتا و تلگرام نشان داد با وجود اینکه هر دو پیام‌رسان تعداد پست‌های به نسبت برابر تولید کردند(حدود ۱۲ میلیون)، ایتا توانسته با حدود یک‌سوم تعداد منابع، نزدیک به ۴۰ برابر بازدید از مخاطبان خود بگیرد(۸۱ میلیارد بازدید ایتا در مقابل ۱.۹ میلیارد بازدید تلگرام فارسی). این میزان اختلاف و ثبت ۸۱ میلیارد بازدید در میان کانال‌های ایتایی یا وجود فیلترنبودن و دسترسی ساده به این پیام‌رسان، احتمال دستکاری در تعداد بازدیدهای ایتایی را تقویت می‌کند.
۲. واکاوی فعال‌ترین منابع و تگ‌های پرتکرار مردادماه کانال‌های ایتایی و تلگرامی نشان می‌دهد طیف فکری و فرهنگی استفاده‌کننده از ایتا به مراتب محدودتر از تلگرام فارسی است به‌گونه‌ای که موضوع‌های ترندشده در میان ابرکلمات پرتکرار تلگرام علاوه بر مباحث اقتصادی، موضوع‌های فرهنگی، مذهبی و سرگرم‌کننده نیز بوده در حالی‌که تنها واژگان پرتکرار مردادماه در ایتا، به تگ‌های مذهبی اختصاص داشته است.
۳. پربازدیدترین پست ماهانه ایتا در حالی ۱۲ میلیون بازدید گرفته که در تلگرام پربازدیدترین پست فقط نیم میلیون بازدید داشته است. در تحلیل چرایی این میزان بازدید باید توجه داشت که ایتا همچون رویه پیشین تلگرام بازدید یگانه (یونیک) و تکراری را از یکدیگر تفکیک نمی‌کند و ممکن است این پست هر روز فوروارد شود و بازدید بگیرد. با این همه احتمال دستکاری بازدید هم مانند هر پلتفرم دیگری وجود دارد.