گروه جامعه ایرنا- مارها موجوداتی افسونگر و در عین حال به ظاهر نفرین شده اند، گفته می شود شیطان در قالب مار، آدم و حوا را فریب داد و آنها از بهشت به زمین رانده شدند، علاوه بر این داستان های وهم آلود بی شماری در اساطیر کهن از این خزنده پر پیچ و تاب وجود دارد، نشان مار در اساطیر یونانی - رومی به ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد، همیشه ماری به دور عصای فرزند آپولون پیچیده بود چون اعتقاد داشتند که این موجود نماد هوش و سلامت است، از سوی دیگر همواره دو مار بر دوش ضحاک بود که نشانه نفس انسان است، همچنین امروزه شاهد وجود دو مار پیچیده به دور یک جام به عنوان نماد داروخانه ها هستیم حتی بر روی آمبولانس ها هم دیده می شود.
مارها با خط و خال های زیبا و رنگارنگ و آن پیچش های مسخ کننده از دیرباز برای انسان جذاب بودند، البته در کنار این حس مسحور کننده نباید کشنده بودن برخی مارها را هم فراموش کرد، سم مار از گذشته به عنوان ابزاری برای کشتن دشمنان مورد استفاده قرار می گرفت و خیلی از افراد مشهور تاریخ اساطیری هم زندگی خود را با سم مار به پایان رساندند، علاوه بر این در دنیای امروز هم مارگزیدگی به عنوان یکی از خطرات همواره انسان را تهدید می کند.
گفته می شود ایران بعد از مکزیک رتبه دوم گزش را دارد، آمارها نشان می دهد سالانه حدود ۶ هزار مارگزیدگی در کشور اتفاق می‌افتد که بیشترین آن در استان های خراسان و سیستان و بلوچستان گزارش شده است.
اما باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که همه مارها سمی نیستند و مهمتر اینکه زهر همه مارهای سمی نیز کشنده نیست، براساس آمار سازمان جهانی بهداشت از میان سه هزار گونه مار، حدود ۶۰۰ گونه سمی هستند و بیش از ۲۰۰ گونه آنها از لحاظ پزشکی مورد توجه قرار دارند بنابراین هر ماری خطرناک نیست حتی زهر برخی از آنها زندگی را هم نجات می دهد و در پزشکی کاربردهای زیادی دارد که یکی از مهمترین آنها تهیه سرم از زهر مار است.
در ایران بیش از ۲۱ گونه مار سمی و نیمه سمی و ۳۵ گونه مار غیرسمی و بیش از پنج گونه مار دریایی وجود دارد، افعی یا گرزه مار، مار جعفری، مار شاخدار، کبرا، یله مار، تیرمار، طلحه مار، آلوسر، افعی پلنگی، کورمار، مارشتری، مار درفشی و کوتوله مار برخی از این گونه ها هستند که عوامل مختلفی از جمله تخریب زیستگاه، برداشت بی رویه یا ناپایدار از طبیعت، حضور گونه های غیر بومی، انواع آلاینده ها مانند سموم و آفت کش های کشاورزی حیات مارها را تهدید می کند، در کنار تمام اینها قاچاق مارها برای استفاده از پوستشان هم تهدیدی جدی است.
اما در دنیای امروز یکی از مسائلی که به عنوان تهدیدی جدی دامن مارها را گرفته زنده گیری آنها از طبیعت با هدف گرفتن زهر و تهیه سرم است، تا چند سال گذشته مارها برای زهرگیری از طبیعت زنده گیری و به مکان دیگری منتقل می شدند و حتی بعد از عملیات زهرگیری در همان مکان نگهداری می شدند تا به دفعات زهرگیری شوند که این روند حیاتشان را تهدید می کند و در موارد زیادی منجر به تلف شدنشان می شد اما اکنون در بیشتر موارد دیگر این اتفاق نمی افتد و مارها در محل زنده گیری و بعد از گرفتن زهر در همان محل رهاسازی می شوند؛البته حیات این مارها هم به نحوه گرفتن زهر و رهاسازی آنها بر می گردد اما به هر حال این روش تهدیدی برای مارها است که سازمان محیط زیست با هدف حمایت از این خزندگان در تلاش است تا زنده گیری را به صفر برساند و تکثیر در اسارت اجازه دهد تا مارها آزادانه در طبیعت زندگی کنند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: برخی سال ها برای جمع آوری مار از طبیعت بین دو تا سه هزار حلقه مجوز داده می شد که این تعداد را کاهش دادیم به طوری که سال گذشته فقط مجوز ۴۵۰ حلقه مار را صادر کردیم اما در تلاشیم تا با همکاری مشترک با دانشگاه تهران و شرکت های دانش بنیان تعداد صدور مجوزها را به صفر برسانیم.
حسن اکبری درباره وضعیت خزندگان از جمله مارها در طبیعت اظهار داشت: به نظر می رسد خشکسالی و تغییر اقلیم به بسیاری از خزندگان آسیب جدی رسانده است، در واقع خزندگان گروهی از مهره داران هستند که از توسعه و تخریب زیستگاه ها آسیب جدی دیده اند، بسیاری از مناطق غرب کشور به دیم‌زار تبدیل شدند، بسیاری از زیستگاه ها توسط جاده ها و معادن تخریب شدند از این رو وضعیت خزندگان به ویژه آنهایی که کمیاب تر بودند تا حدودی آسیب پذیر شدند این در حالیست که به این موجودات کمتر توجه می شود و با این تغییرات قدرت جابجایی و مهاجرتشان محدودتر شده است که روند به آسیب پذیری آنها اضافه می شود.
وی افزود: با توجه به این شرایط با کمک دانشگاه سبزوار ۳۰ کارشناس از ۳۰ استان را دعوت کردیم و در نشست سه روزه ای مسائل، چالش ها و ضرورت هایی که برای حفاظت از خزندگان در نقاط مختلف کشور است را احصا کردیم و قرار است در قالب یک رفت و برگشت و تکمیل اطلاعات و جمع آوری تمام پژوهش ها و مطالعاتی که درباره خزندگان صورت گرفته به یک نقشه راه مناسب برای تمام این موجودات برسیم.
تهیه نقشه راه مناسب برای تمام خزندگان و به صفر رساندن صودر مجوز برای زنده گیری مارها از طبیعت با هدف گرفتن زهر برنامه های در دست اقدام سازمان محیط زیست استاکبری درباره وضعیت خزندگانی مانند مار که از آنها زهرگیری می شود گفت: با توجه به آسیبی که خشکسالی و تخریب زیستگاه به حیات و جمعیت مارها وارد کرده در تلاشیم تا زنده گیری آنها از طبیعت با هدف زهرگیری به صفر برسد از این رو تکثیر در اسارت این گونه جزو برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست است، البته این کار قبلا با همکاری دانشگاه تهران کلید خورده بود، مراحل پایلوت را گذراند و در این یک سال گذشته به نتایج بسیار خوبی رسید، در واقع توانستند مارهای سمی که همیشه با هدف زهرگیری از طبیعت جمع آوری می شدند را در اسارت تکثیر کنند و از آنها زهر بگیرند، حال قرار است در یک کار مشترک با شرکت های دانش بنیان مراحل تولید آنتی وروم از زهر تهیه و مراحل تست آن هم انجام شود، این می تواند کمک کند به اینکه از صدور مجوز برای زنده گیری مار در طبیعت بی نیاز شویم که این گام مهمی است.
وی تاکید کرد: در واقع زمان آن رسیده که با تکثیر خزندگان در اسارت بتوانیم سم مورد نیاز برای تولید آنتی وروم ها که وزارت بهداشت نیاز دارد را تامین کنیم برای اینکه دیگر زنده گیری مار از طبیعت کار درستی نیست چون وضعیت خزندگان و دوزیستان در کشور چندان خوب نیست.
زنده گیری افعی البرزی و افعی دماوندی از طبیعت ممنوع
همچنین کارشناس خزندگان دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست درباره برداشت مار از طبیعت با هدف زهرگیری به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: زنده گیری گونه مار از طبیعت با هدف گرفتن زهر به میزان گزش، مصرف آن سم در سرم سازی ، شدت تاثیر زهر و نوع حیوان متفاوت است، مثلا افعی گرزه حیوانی قوی است و تاثیر و میزان زهرش هم نسبت به افعی قفقازی بیشتر است بنابراین درخواست زنده گیری این دو مار متفاوت است.
اصغر مبارکی افزود: با توجه به عواملی که حیات خزندگان از جمله مارها را تهدید می کند قطعا تکثیر در اسارت می تواند کمک بزرگی به جمعیت این گونه در طبیعت کند، در واقع با نگهداری مارها در مراکز تکثیر می توانند به دفعات از یک مار زهر گیری انجام دهند که این روند می تواند تا حد زیادی میزان برداشت از طبیعت را کاهش دهد.
وی درباره اینکه گفته می شود کیفیت سمی که از مار در اسارت گرفته می شود نسبت به مار در طبیعت متفاوت است گفت: در این زمینه نظریات متفاوتی وجود دارد، اگر رژیم غذایی که در مراکز تکثیر در اسارت استفاده می شود متنوع باشد می تواند مشابه زهر طبیعی باشد البته کارشناسان معتقدند خیلی تفاوت نمی کند چون ترکیبی که زهر دارد به صورت طبیعی در گونه ثابت است، ممکن است نوع رژیم غذایی تاثیری بگذارد اما اگر متنوع باشد ممکن است این زهر با زهر طبیعی تشابه بیشتری داشته باشد.
کارشناس خزندگان دفتر حیات وحش اظهار داشت: در گذشته ماری که برای زهرگیری از طبیعت گرفته می شد بعد از این مرحله تلف می شد اما اکنون با روشی که از چند سال پیش اجرا می شود دیگر ماری نمی میرد چون در همان محل زنده گیری و عملیات گرفتن زهر انجام و بعد از آن در همان محل رها می شود و چون مارها به راحتی پراکنده می شوند از این رو جای نگرانی وجود ندارد، در واقع از چند سال گذشته دیگر هیچ ماری به موسسه سرم سازی منتقل نمی شود در حالی که قبلا مارها برای زهرگیری به موسسه سرم سازی یا سازمان محیط زیست منتقل و نگهداری می شدند که به مرور بیمار و در نهایت تلف می شدند که با این روند از چرخه طبیعت حذف می شدند.
وی تاکید کرد: قطعا رساندن صدور مجوز برای مارگیری به صفر می تواند برای نجات این گونه کمک کننده باشد، درخواستی که سالانه وجود دارد بر اساس نوع گونه و گزش متفاوت است بنابراین هدف این است تا جایی که امکان دارد این برداشت به جایی برسد که آسیب به طبیعت آن کمتر باشد.
مبارکی با اشاره به اینکه روش زهرگیری از مار در دنیا هم به این دو روش زنده گیری از طبیعت و تکثیر یا نگهداری در اسارت است گفت: از هر مار سمی می توان زهرگیری کرد اما اکنون از همه مارها زهر گیری نمی کنند مانند افعی البرزی و افعی دماوندی با توجه به وضعیت حفاظتی که دارند یعنی گونه های حفاظت شده هستند، برداشت انجام نمی شود.014