به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایرنا، چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو از امروز ۱۹ شهریور (۱۰ سپتامبر) در ریاض پایتخت عربستان سعودی کار خود را آغاز می‌کند و قرار است پرونده ۵۰ میراث فرهنگی و طبیعی از بیش از ۴۰ کشور جهان برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو مورد بررسی قرار گیرد.
ایران در این دور از اجلاس که تا سوم مهر (۲۵ سپتامبر) ادامه دارد، دو پرونده کاروانسراها و منظر فرهنگی ماسوله را برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو پیشنهاد کرده است، علاوه بر این دو پرونده قرار است الحاق جنگل‌های دیزمار به پرونده جهانی جنگل‌های هیرکانی بررسی شود.
نشست امسال ریاض اجلاس نسبتا طولانی است، زیرا اجلاس سال گذشته (۲۰۲۲) که قرار بود در روسیه برگزار شود به دلیل بحران اوکراین به تعویق افتاد و بررسی ۲۴ پرونده سهمیه اجلاس سال گذشته نیز به اجلاس عربستان موکول شد، که اکنون با ۲۶ پرونده اجلاس امسال، در مجموع ۵۰ پرونده در ۱۶ روز دور ریاض (۲۰۲۳) مورد بررسی قرار می‌گیرد، که ۳۴ پرونده میراث فرهنگی، ۹ پرونده میراث طبیعی و دو پرونده ترکیبی از میراث طبیعی و فرهنگی است.
آرژانتین، آلمان، ایران، ایتالیا چین، ترکیه، مغولستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان، جمهوری آذربایجان، پرتغال، کره جنوبی، روسیه، کامبوج، لتونی، لیتوانی، گواتمالا، هند، اسپانیا، اتیوپی، کانادا، دانمارک، چک، کنگو، فرانسه، بنین، ماداگاسکار، ویتنام، فلسطین، تونس، بلژیک، ایالت متحده آمریکا، سورینام، هلند، روآندا، تایلند، اندونزی، یونان و عربستان سعودی از جمله کشورهایی هستند که پرونده های میراث تاریخی و طبیعی آنها در این دوره از اجلاس یونسکو در ریاض بررسی خواهد شد.
کاروانسراهای ایران
پرونده کاروانسراهای ایران، شامل ۵۶ کاروانسرای تاریخی در ۲۴ استان کشور است، که البته از بین صدها کاروانسرا انتخاب شده‌اند و در توضیح ویژگی های آن در پرونده آن چنین آمده است «کاروانسراها یکی از مهمترین اشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شدند؛ این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده‌اند، هیچ‌یک از آنها نقشه تکراری ندارند، بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.
«همچنین کاروانسراهای ایرانی مستقیماً درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بودند، به گونه‌ای که تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می‌توان دید.از نظر مقایسه، تفاوت کاروانسراهای ایرانی با چند نوع دیگر از کاروانسراهای موجود در خارج از ایران در شکل و نقشه است، زیرا به نظر می‌رسد نوع دیگر کاروانسراها از نمونه‌های اولیه ایرانی آمده است.»
از مهمترین کاروانسراها و رباط‌هایی که در این پرونده نام برده شده است می توان به رباط شرف (خراسان رضوی)، رباط ماهی (خراسان رضوی)، شریف‌آباد (سمنان)، رباط سنگ (خراسان رضوی)، فخر داوود (خراسان رضوی)، قدمگاه (خراسان رضوی)، نیشابور (خراسان رضوی)، زعفرانیه (خراسان رضوی)، مهر (خراسان رضوی)، مزینان (خراسان رضوی)، میاندشت (سمنان)، میامی (سمنان)، ده ملا (سمنان)، آهوان (سمنان)، قوشه (سمنان)، لاسجرد (سمنان)، ده نمک (سمنان)، دیر گچین (قم)، عین‌الرشید (سمنان)، سعدالسلطنه (قزوین)، زین‌الدین (یزد)، پرند (تهران)، فرسفج (همدان)، بیستون (کرمانشاه)، ایزدخواست (فارس)، خان خوره (فارس)، تاج‌آباد (همدان)، قصر شیرین (کرمانشاه)، رباط قِلی (خراسان شمالی) و رباط عشق (خراسان شمالی) اشاره کرد.
منظر فرهنگی ماسوله
پرونده پیشنهادی منظر فرهنگی ماسوله بنا بر نظر مشورتی و مصوبه شورای ملی ثبت آثار در سال ۱۴۰۰ برای دبیرخانه مرکز میراث جهانی یونسکو ارسال شد و از سال ٢٠٠٧ میلادی در «فهرست در انتظار» میراث جهانی یونسکو قرار داشته و به لحاظ حفاظتی و مدیریتی از شرایط قابل قبولی برای نامزدی ثبت در فهرست میراث جهانی برخوردار بوده و است.
«ماسوله قدمتی هشتصد تا هزارساله دارد. وجود قبرستان‌های متعدد درون و بیرون شهر، بافت قدیمی آن را ثابت می‌کند. نقشه طبقاتی و پلکانی شهر به موازات دامنه کوه است. ترکیب چنین معماری‌ای با مناظر طبیعی می‌تواند مرکز گردشگری ملی و بین‌المللی باشد»
البته در هفته های اخیر ابهاماتی درباره این پرونده مطرح شد که وزارت میراث فرهنگی در تشریح آن اعلام کرد: شائبه‌های مطرح‌شده درباره نظر ایکوموس راجع به پرونده ماسوله، به ابهاماتی برمی‌گردد که ایکوموس علی‌الظاهر به‌دلیل نبود امکان ارتباط کامل با کارشناسان تهیه‌کننده پرونده، وارد کرده است. بدیهی است این موضوع نگرانی‌هایی را برای طرح موضوع ثبت جهانی ماسوله در کمیته میراث جهانی فراهم می‌کرد، از این رو در ماه گذشته، هیأتی از کارشناسان متخصص در حوزه ثبت جهانی از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یونسکو اعزام شدند و رایزنی‌های لازم در راستای بازتبیین ارزش‌های منظر فرهنگی ماسوله و رفع ابهامات مطرح‌شده با اعضای کمیته میراث جهانی به انجام رسید.»
الحاق جنگل‌های دیزمار به هیرکانی
ایران امسال الحاق جنگل دیزمار به جنگل‌های هیرکانی را مطرح می‌کند. جنگل‌های هیرکانی در سال ۱۳۹۸ در یونسکو ثبت جهانی شد که اکنون یک بخش دیگر به آن الحاق خواهد شد.
جنگل‌های هیرکانی توده جنگلی منحصر به فردی را تشکیل می‌دهد که ۸۵۰ کیلومتر در امتداد سواحل جنوبی دریای خزر است. تاریخچه این جنگل‌های پهن‌برگ به ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قبل بازمی‌گردد، جنگل‌هایی که تا آذربایجان ادامه پیدا کرده است.
۲۶ اثر جهانی ایران در فهرست یونسکو/ ایران در میان ۱۰ کشور اول جهان
تا پیش از انقلاب اسلامی هیچ‌کدام از آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور در فهرست میراث‌جهانی به ثبت نرسیده بود. در سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹)سه اثر چغازنبیل، تخت‌جمشید و میدان امام (نقش جهان) اصفهان در فهرست میراث‌جهانی قرار گرفت. از آن سال به بعد در حدود ۲۴ سال هیچ پرونده‌ای برای ثبت‌جهانی تشکیل نشد و بعد از بیش از دو دهه، تخت سلیمان در آذربایجان‌غربی در سال۱۳۸۲ (٢٠٠٣) و مجموعه ارگ بم کرمان ۱۳۸۲ (۲۰۰۳)و مجموعه پاسارگاد در فارس در سال ۱۳۸۳ (٢٠٠۴) در یونسکو به ثبت جهانی رسید. این روند در سال های بعد ادامه پیدا کرد و گنبد سلطانیه در زنجان در سال ۱۳۸۴ (٢٠٠۵) و محوطه بیستون در کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ (٢۰٠۶) هفتمین و هشتمین اثر ملی ایران هستند که در یونسکو ثبت‌جهانی شده‌اند.
مجموعه کلیساهای آذربایجان شامل قره کلیسا، سن استپانوس و زُر زُر در سال ۱۳۸۷ (٢٠٠٨) و سازه‌های آبی شوشتر در خوزستان در سال ۱۳۸۸ (٢٠٠٩) نهمین و دهمین آثار ثبت شده ایران هستند که در فهرست جهانی ثبت شده‌اند و در ادامه این روند در سال ۱۳۸۹ (٢٠١٠) ایران موفق به ثبت دو اثر در فهرست جهانی شد، بازار تبریز در استان آذربایجان شرقی و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در استان اردبیل به دلیل ویژگی‌های معماری و تاریخی در حافظه جهانی قرار گرفت.
با ثبت مجموعه باغ‌های ایرانی شامل ۹ باغ پاسارگاد در مرودشت فارس، باغ ارم شیراز، چهل‌ستون اصفهان، باغ فین کاشان، عباس‌آباد بهشهر، باغ شاهزاده کرمان، اکبریه بیرجند، باغ دولت آباد یزد، پهلوان‌پور مهریز یزد در سال ۱۳۹۰ (٢٠١١)، مسجد جامع اصفهان و برج گنبد قابوس در گلستان در سال ۱۳۹۱ (٢٠١٢) و مجموعه فرهنگی تاریخی (کاخ) گلستان تهران سال ۱۳۹۲ (٢٠١٣)، در یونسکو تعداد آثار جهانی ایران در طول ۳۵ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ۱۶ اثر رسید.
شهر سوخته در سیستان و بلوچستان که در سال ۱۳۹۳ (٢٠١۴) در یونسکو به ثبت رسید، و بلافاصله در سال بعد منظر فرهنگی روستای میمند در کرمان و محوطه باستانی شوش در استان خوزستان در سال ۱۳۹۴ (٢٠١۵) به فهرست جهانی یونسکو ملحق شدند.
در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) ایران موفق به ثبت دو اثر ارزشمند ملی در فهرست جهانی یونسکو شد، در پرونده اول بیابان لوت که در پهنه استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان قرار دارد جایگاه جهانی پیدا کرد؛ دومین پرونده‌ای که در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) از ایران در حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسید، مجموعه یازده رشته قنات و کاریز ایرانی شامل قصبه گناباد، بلده فردوس، باغ زارج یزد، حسن‌آباد مهریز، آسیاب‌آبی میرزانصرالله مهریز، گوهرریز جوپار کرمان، دوقلوهای اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات، مون اردستان، وزوان میمه و مزدآباد اصفهان که از قدیمی‌ترین و عجیب‌ترین سیستم‌های آبرسانی جهان و شاهکار معماری و مهندسی ایرانی است.
ثبت شهر تاریخی یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در سال ۱۳۹۶ (٢٠١٧)، چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی فارس در سال ۱۳۹۷ (٢٠١٨) و جنگل‌های هیرکانی در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان و سمنان در سال ۱۳۹۸ (٢٠١٩)، سه اثر ارزشمندی است که در سال‌های پیش از شیوع کرونا در یونسکو به ثبت رسید و فروکش کردن کرونا، منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان در منطقه کرمانشاه و کردستان و راه‌آهن سراسری ایران در سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱) در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفتند.