به گزارش زوز یکشنبه خبرنگار ایرنا، مهار آب‌های سطحی در مازندران که طی سال‌های اخیر همواره یکی از کلیدواژه‌های اصلی و برجسته حوزه کشاورزی محسوب می‌شود، هنوز در مقایسه با آمارهای میانگین کشوری فاصله زیادی به وضعیت مطلوب دارد. میانگین حدودا ۱۱ درصدی مهار آب‌های سطحی مازندران در مقابل رقم حدود ۵۰ درصدی این میانگین برای کشور، ضرورت اجرای طرح‌های مختلف برای افزایش مهار روان‌آب‌ها پیش از رسیدن به دریا را نشان می‌دهد.
سالانه مجموعا حدود دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب از منابع مختلف آبی استان در بخش کشاورزی مازندران مصرف می‌شود که بخش قابل توجهی از این رقم را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهد. البته این رقم ممکن است بسته به خشکسالی یا ترسالی در هر سال اندکی متفاوت باشد. برای نمونه طبق آمار منتشر شده توسط شرکت آب منطقه‌ای مازندران، مجموع آب مصرفی بخش کشاورزی مازندران در فصل زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ حدود دو میلیارد و ۵۰۸ میلیون متر مکعب برآورد شده که در اینفوگرافیک زیر جزئیات این آمار قابل مشاهده است.
نکته قابل توجهی که در آمارهای اینفوگرافیک بالا به چشم می‌آید، سهم آب برگشتی یا همان بازچرخانی آب در تأمین آب کشاورزی مازندران است. در حالی که امسال از سدهای مازندران به دلیل خشکسالی شدید و کاهش آب ذخیره شده در مخزن مجموعا ۱۰۷ میلیون متر مکعب آب برای مصرف کشاورزی رهاسازی شد، از محل بازچرخانی آب ۱۴۲ میلیون متر مکعب برای بخش کشاورزی مازندران تأمین شد که نقش مهم سدهای لاستیکی و تاسیسات وابسته به این سدها مانند ایستگاه‌های پمپاژ را نشان می‌دهد.
به عبارتی دیگر سازه‌های بازچرخانی آب در مازندران امسال ۳۵ میلیون متر مکعب بیشتر از سدهای استان آب به کشتزارهای استان تزریق کردند. اهمیت این ۱۴۲ میلیون متر مکعب آب بازچرخانی شده زمانی بیشتر احساس می‌شود که بدانیم دست‌کم حدود ۱۱ هزار هکتار از کشتزارهای مازندران در یکی از خشک‌ترین سال‌های این استان با آب برگشتی سیراب شدند.
کمک سد لاستیکی به کشاورزان سرخرود
تفاوت آب تامین شده از محل بازچرخانی با آبی که از سایر منابع مانند چاه‌ها، سدها، آب‌بندان‌ها و رودخانه‌ها تامین می‌شود در این است که آب برگشتی یا بازچرخانی شده از پایاب رودخانه‌ها پیش از رسیدن به دریا و تبدیل شدن به آب شور جمع‌آوری می‌شود و از طریق پمپاژ به کشتزارهای بالادست برمی‌گردد و به کشاوررزان در تأمین آب کمک می‌کند. فرآیندی که امسال با بهره‌برداری از سد لاستیکی سرخرود در شهرستان محمودآباد، حدود ۶۰۰ هکتار از کشتزارهای این منطقه را از خشکسالی قطعی نجات داد.
زمین‌های کشاورزی سرخرود در شمالی‌ترین نقطه دشت هراز واقع شده‌اند و امسال این نگرانی وجود داشت که با کاهش روان‌آب‌ها کشاورزان این منطقه آب کافی برای کشت نداشته باشند. اما بارندگی‌های به هنگام در محمودآباد از یک سو و همچنین آغاز به کار سد لاستیکی سرخرود از سوی دیگر سبب شد که فصل زراعی جاری با کمترین خسارت برای سرخرودی‌ها به پایان برسد.
«حسن خان‌زاده» رئیس شورای اسلامی بخش سرخرود که از کشاورزان قدیمی منطقه نیز هست در این باره می‌گوید: ابتدای فصل کشت امسال بسیاری از کشاورزان منطقه امیدی به این‌که محصول‌شان به بار بنشیند نداشتند. اما با انجام اقدامات مناسب برای مدیریت و توزیع آب و همچنین فعالیت سد لاستیکی سرخرود خوشبختانه کشاورزان توانستند محصول خود را برداشت کنند و فصل زراعی را به پایان برسانند.
وی بهره‌برداری از سد لاستیکی سرخرود را تحقق یکی از مطالبات جدی کشاورزان سرخرود توصیف می‌کند و می‌افزاید: این سد امسال بسیاری از کشتزارهای ما را از خشک شدن نجات داد. تأمین آب در پایین‌دست به ویژه در خشکسالی کار دشواری است که خوشبختانه امسال با بهره‌برداری از سد لاستیکی سرخرود این مهم برای بسیاری از کشاورزان منطقه میسر شد.
در روستای سوته از توابع بخش رودپی شمالی شهرستان ساری نیز امسال کشاورزان روستا اعتبار مورد نیاز برای تاسیس ایستگاه پمپاژ آب از سد لاستیکی فرح‌آباد را تأمین و آب پایاب تجن را از مخزن سد لاستیکی فرح‌آباد به زمین‌های روستای خود رساندند. کشاورزان روستای سوته ایستگاه پمپاژ روستای خود را با ۲۰ میلیارد ریال اعتباری که خودشان تأمین کردند به بهره‌برداری رساندند و ۲۰۰ هکتار از کشتزارهای روستا را با آب برگشتی و بازچرخانی شده از خشکسالی نجات دادند.
مطالعات ۱۰ سد لاستیکی در مازندران
اهمیت بازچرخانی آب در مازندران با توجه به گستردگی و پراکندگی کشتزارهای این استان سبب شده که شرکت آب منطقه‌ای استان نیز ساخت سدهای لاستیکی و ایستگاه‌های پمپاژ را به طور جدی طی سال‌ها اخیر در دستور کار قرار دهد.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران از سدهای لاستیکی به عنوان یکی از سازه‌های مهم تأمین آب کشاورزی یاد می‌ند و به خبرنگار ایرنا می گوید: ضرورت و اهمیت این سازه‌ها طی سال‌های اخیر و با بهره‌برداری از چند سد لاستیکی و بهره‌مند شدن کشاورزان از مزایای آن بیشتر از گذشته مشاهده شده و احساس می‌شود. تلاش ما نیز بر این است که تعداد سدهای لاستیکی را برای رشد توان مدیریت منابع آب و بیشتر شدن ظرفیت بازچرخانی آب در مناطق پایین‌دست و پایاب رودخانه‌های استان افزایش دهیم.
حیدر داوودیان با اشاره به در حال بهره‌برداری بودن هشت سد لاستیکی در مازندران اظهار می‌کند: به منظور افزایش توان بازچرخانی آب در مازندران و کمک به رفع تنش آبی در کشتزارهای مناطق پایین‌دست، مطالعات ۱۰ سد لاستیکی در حال انجام است.
وی می‌افزاید: این سدهای لاستیکی در حال مطالعه مجموعا حدود ۲۷ میلیون متر مکعب توان تنظیم آب خواهند داشت و می‌توانند نقش زیادی در کاهش مشکلات کشاورزان مناطق مختلف استان ایفا کنند.
به گفته این مسئول، مطالعات سدهای لاستیکی دینه‌سر در سیمرغ، بهنمیر در بابلسر، نوذرآباد در نکا، چپکرود در جویبار، اهلم در محمودآباد، سنگتاب در قائمشهر، خریون در بابل، زردی-شرشری در گوهرباران ساری، شورکا در جویبار و تلار در قائمشهر در حال انجام است پس از انجام مطالعات با تامین اعتبارات مورد نیاز عملیات اجرایی آن‌ها آغاز خواهد شد.
کمک بازچرخانی آب به عبور از خشکسالی
ابتدای سال جاری پیش‌بینی می‌شد که حدود ۷۶ هزار هکتار از شالیزارهای مازندران تحت تنش شدید آبی قرار بگیرند و در معرض خشکسالی باشند. اما با اجرای طرح‌های مختلف و مدیریت توزیع آب، دست‌کم حدود ۶۰ هزار هکتار از این کشتزارها خشکسالی را پشت سر گذاشتند و با باردهی رسیدند که در این عبور از بحران نمی‌توان نقش ۱۴۲ میلیون متر مکعب آب بازچرخانی شده را نادیده گرفت.
در کنار همه اقداماتی که برای مهار آب‌های سطحی در مازندران انجام می‌شود، توجه به طرح‌های زودبازده برای بازچرخانی آب با توجه به دستاوردهای پراهمیت این طرح‌ها به ویژه در دوره خشکسالی می‌تواند آبیاری کشتزارهای تحت تنش آبی مازندران را تضمین کند. موضوعی که در دوره خشکسالی اهمیت آن بیشتر به چشم می‌آید و ملموس خواهد بود.
برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد.
این استان با برخورداری از تنها ۲ و نیم درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.