به گزارش خبرنگار ایرنا، صبح دیروز -۲۰ شهریور- شهروندان ساکن شرق استان و بخشی از مناطق مرکزی مازندران با آسمانی غبارآلود مواجه شدند. اما خبری از مه صبحگاهی نیست؛ ریزگردها هستند که باز هم به مازندران رسیدند تا زنگ خطر برای خوش آب‌وهواترین نقطه کشور و نوار سبز شمالی به صدا در بیاید.
مازندران که طی سال‌های اخیر آلودگی هوا را نیز به دلیل فعالیت واحدهای آلاینده تجربه کرده و بدون این‌که آمارهای رسمی این آلودگی اعلام شود با چنین معضلی دست و پنجه نرم می‌کند، اکنون مدتی است به جمع استان‌های دچار چالش ریزگردها اضافه شده است. تا جایی که روز ۴ شهریور پروازهای فرودگاه دشت ناز متوقف شد و هواپیمای حامل وزیر کشور نیز که عازم ساری بود به دلیل کاهش شعاع دید موفق به فرود نشد و به تهران بازگشت.
طی چند وقت اخیر در گمانه‌زنی‌های عمومی پیرامون منبع این ریزگردها هم از میانکاله به عنوان کانون این ریزگردها یاد شده و هم از برخی مناطق خشک داخلی. اما مهم‌ترین نام در این بین به کشور ترکمنستان ارتباط دارد؛ صحرای قره‌قوم. یکی از بزرگ‌ترین کویرهای شنی جهان که ۳۵۰ هزار کیلومتر مربع مساحت دارد و نواحی غربی، مرکزی و شمالی ترکمنستان را در بر می‌گیرد و به قزاقستان هم می‌رسد. صحرایی خشک و کم‌باران که گفته می‌شود در برخی مناطق آن ممکن است هر چند سال یک بار اندکی باران مشاهده شود.
خاکِ ترکمنستان در آسمان مازندران
حالا جریان بادهای شرقی شن‌های قره‌قوم را از مرزهای این بیابان بزرگ خارج می‌کنند و به آسمان سرزمین جنگل‌های هیرکانی می‌رسانند. این ادعا را مسئولان مرتبط در مازندران نیز تایید می‌کنند. معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در این باره به خبرنگار ایرنا می‌گوید: ابتدا گمان می‌کردیم این ریزگردها از عرصه‌های خشک داخلی مانند تالاب میانکاله برمی‌خیزد. اما طبق بررسی‌های انجام شده برای ما محرز شده که منبع ریزگردها ترکمنستان است.
علی‌اکبر یداللهی افزایش سرعت روند تکویری شدن(کویری شدن) در خاک‌های ترکمنستان را نگران‌کننده می‌داند و می‌افزاید: خوشبختانه این ریزگردها که دیروز تا آسمان شهرستان بابل نیز رسیده‌اند از منبع داخلی نیستند و ارتباطی هم با میانکاله ندارند. اما در مورد استمرار رخ دادن این پدیده در مازندران بر اثر حرکت ریزگردها از ترکمنستان نگران هستیم.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران معتقد است در صورتی که برای جلوگیری از گسترش مساحت خشک شده تالاب میانکاله و احیای ۱۵ هزار هکتار از عرصه‌های این تالاب که طی سال‌های اخیر خشک شدند اقدامی از سوی دستگاه‌های مرتبط مانند وزارت نیرو و جهاد کشاورزی انجام نشود برخاستن ریزگردها از میانکاله در آینده نزدیک نیز دور از ذهن نخواهد بود.
سوغاتِ نامبارک بادهای شرقی
توده ریزگردها که دیروز وارد مازندران شده و تا مناطق مرکزی هم پیش رفته بنا به بررسی‌های انجام شده بنا به پیش‌بینی‌ها از روی نقشه‌های ماهواره‌ای و داده‌های هواشناسی از استان خارج شد. اما آسمان این استان طبق پیش‌بینی‌های انجام شده باز هم شاهد چنین پدیده‌ای خواهد بود. یعنی مازندرانی‌ها همان‌طور که طی سال‌های اخیر به صورت چراغ‌خاموش آلودگی هوا در روزهای سرد سال را پذیرا شدند، کم‌کم باید خود را برای همزیستی با ریزگردها آماده کنند.
مدیرکل هواشناسی مازندران که طی سال‌های اخیر هشدارهای متعددی درباره آلودگی هوای مازندران مطرح کرده، اکنون در این زمینه نیز هشدار می‌دهد و به خبرنگار ایرنا می‌گوید: وجود ریزگردها در آسمان استان قطعا صحت دارد و این اطمینان نیز وجود دارد که دوباره شاهد چنین پدیده‌ای خواهیم بود. زیرا به واسطه تغییر اقلیم، جریان بادها در منطقه تغییر کرده و صحرای قره‌قوم نیز مستعد برخاستن ریزگردهاست.
سید محمدرضا رضوی با بیان این‌که برخاستن ریزگردها و حرکت‌شان به سمت مازندران از صحرای قره‌قوم در تصاویر ماهواره‌ای ثبت و تایید شده است، می‌افزاید: نوبت قبل ریزگردها از روی دریا وارد مازندران شد و این بار با توجه به جریان بادهای شرقی از گمیشان و شرق مازندران به آسمان استان رسید. ابتدا آسمان شهرهای شرقی را در بر گرفت و تا آسمان بابل نیز رسید.
مهمانیِ ریزگردها ادامه دارد
وی درباره احتمال تکرار ورود ریزگردها به آسمان مازندران اظهار می‌کند: تا زمانی که در صحرای قره‌قوم بارندگی رخ دهد یا رطوبت هوا در این صحرا بالا برود این پدیده قطعا باز هم مشاهده می‌شود. اما مساله اینجاست که صحرای قره‌قوم معمولا بارندگی کمی دارد و صعود هوا نیز در این صحرا عادی است. بر همین اساس به نظر می‌رسد ریزگردها از این به بعد در مازندران ادامه داشته باشد.
شاید این پرسش پیش بیاید که با توجه به وجود صحرای قره‌قوم در ترکمنستان، چرا پیش از این شاهد ورود ریزگردها به مازندران نبودیم و اکنون چنین پدیده‌ای رخ می‌دهد؟ رضوی در پاسخ به این پرسش، تغییر اقلیم را دلیل اصلی می‌داند و می‌گوید: فراوانی بادهای شرقی در حال افزایش و قدرت این بادها بیشتر شده است. افزایش قدرت و فراوانی این بادها سبب می‌شود که ریزگردها از قره‌قوم به مازندران برسند.
پیامدهای احتمالی
مدیرکل هواشناسی مازندران درباره پیامدهای افزایش بادهای شرقی تصریح می‌کند: بادهای شرقی که طی سال‌های اخیر منجر به دپو شدن آلودگی هوا در مناطق شرقی و مرکزی مازندران می‌شدند، عمدتا بادهای گرم هستند و افزایش دما را به دنبال دارند. از طرفی نیز حتی اگر غبار و ریزگرد به همراه نداشته باشند، خشکی هوا را به منطقه انتقال می‌دهند که سبب کاهش رطوبت می‌شود.
رضوی می‌گوید: این بادها اکنون بر اثر تغییر اقلیم قدرتمندتر شده‌اند. با بیشتر شدن جریان بادهای شرقی در مازندران عملا جریان بادهای غربی که بادهای باران‌زا کم می‌شود. یعنی بادهای شرقی می‌توانند رطوبت را از مازندران دور کنند. ضمن این‌که ما در محدوده شرقی استان منبع رطوبتی نداریم که خشکی بادهای شرقی را خنثی کند.
به گفته وی یکی از دلایل تشدید روند خشکسالی در شرق مازندران همین است که زور جریان‌های غربی به جریان‌های شرقی نمی‌رسد و احتمال این‌که با استمرار این روند علاوه بر تکرار ورود ریزگردها به آسمان مازندران، بارش‌ها در شرق استان کمتر شود و سرعت تبدیل شدن میانکاله به کانون ریزگرد افزایش یابد وجود دارد.
افزایش نیاز به ایستگاه‌های آلایندگی‌سنجی
مشاهدات و داده‌های علمی موجود نشان می‌دهند که ریزگردها قرار است باز هم مهمان مازندران باشند و دست‌کم نیمی از مازندرانی‌ها از این به بعد ریزگردها را در آسمان محل سکونت‌شان خواهند دید تا آسمان بخشی از مناطق این استان که چند سال است در نیمه دوم سال دچار آلودگی‌های ناشی از آلاینده‌ها می‌شود، در نیمه نخست سال هم شاهد آلودگی باشند.
در چنین شرایطی طبیعتا اهمیت راه‌اندازی ایستگاه‌های آلایندگی‌سنجی در مازندران بیشتر از گذشته احساس می‌شود. ضرورتی انکارناپذیر که طی سال‌های اخیر بارها مورد تاکید قرار گرفت، اما هنوز اجرایی نشد. حتی سال ۱۳۹۷ در کارگروه کاهش آلودگی هوای مازندران ایجاد ۶ ایستگاه سنجش آلاینده‌های هوا تصویب شده بود که به دلیل تخصیص نیافتن اعتبار به این موضوع تا کنون اجرایی نشد. البته بنا به اظهارات مسئولان حفاظت محیط زیست مازندران اقداماتی در این زمینه انجام شده تا بخشی از این مصوبه روی زمین مانده امسال محقق شود.