به گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی ایرنا، تحولات قفقاز جنوبی، شهریور ماه سال جاری هم مانند سال گذشته شتاب گرفته و به تیتر یک رسانه‌های منطقه تبدیل شده است. بسیاری تحرکات نظامی در مرزهای شمالی ایران را به آمادگی باکو برای حمله به ارمنستان تعبیر کرده‌اند و این در حالی است که جمهوری آذربایجان مدعی است قصد حمله نظامی به ارمنستان را ندارد.
موضع همیشگی ایران در قبال تغییر مرزها
سه دهه تنش در منطقه‌ای با مساحتی حدود ۴٬۴۰۰ کیلومتر مربع، قره‌باغ را به یکی از مهمترین کلیدواژه‌ها در روابط بین‌الملل تبدیل و بستر لازم برای نقش‌آفرینی بازیگران منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای را فراهم کرده است. قفقاز جنوبی که قره‌باغ هم جزئی از آن است، جغرافیایی تازه برای بسیاری از قدرت‌هاست تا حوزه نفوذ خود را در آن گسترش دهند.
نخستین نزاع میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ سال ۱۹۸۸ روی داد، این منطقه بخشی از سرزمین‌های جمهوری آذربایجان است که عمده مردمان آن ارمنی هستند. دست پیروز دور نخست نزاع از آن ارمنستان بود و همین سبب شد این کشور بخش‌های دیگری از خاک جمهوری آذربایجان را هم اشغال کند. هفت منطقه از جمهوری آذربایجان و بخشی از قره‌باغ در جنگ دوم، سپتامبر ۲۰۲۰، (شهریور ۹۹) که جمهوری آذربایجان دست برتر را داشت، بار دیگر به خاک این کشور بازگشت. در هر دو این جنگ‌های صورت گرفته موضوع جمهوری اسلامی ایران مشخص و مبتنی بر پرهیز از هرگونه تغییر در مرزها بود. ایران اشغال بخش‌هایی از خاک جمهوری آذربایجان از سوی ارمنستان و تهدید تمامیت ارضی این کشور را محکوم کرد.
رهبر معظم انقلاب آبان ماه سال ۹۹ در این زمینه با تأکید بر اینکه جنگ، حادثه‌ای تلخ و تهدیدکننده برای امنیت منطقه است، فرمودند: «این جنگ، حادثه تلخی است و امنیت منطقه را تهدید می‌کند و بایستی هر چه زودتر تمام بشود و البته همه سرزمین‌های آذربایجان که به‌وسیله ارمنستان تصرف شده، باید آزاد بشود و برگردد به خود آذربایجان [زیرا] که متعلّق به آذربایجان است.» ایشان در ادامه این بیانات نیز، لزوم حفظ مرزهای پذیرفته شده جغرافیایی را از جانب هر دو طرف مورد تأکید قرار دادند.
مرور موضع‌گیری‌ها و اظهارات مقامات و مسئولان ایران نشان می‌دهد که تهران با هر بار اوج‌گیری تنش‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، ابتدا بر ضرورت پایان دادن به جنگ و رعایت حسن همجواری تأکید و همانگونه که اشغال خاک جمهوری آذربایجان را محکوم می‌کند، هرگونه طرحی را که تمامیت ارضی ارمنستان را هم زیر سوال برد، نمی‌پذیرد. بر مبنای همین سیاست، تحرکات آشکار و پنهان باکو و حامیانش را در ایجاد دالان‌هایی چون زنگزور، اشغال استان سیونیک ارمنستان و در نهایت قطع مرزهای ایران با این کشور را برنمی‌تابد و این مهم را از همان ابتدای آغاز تحرکات در این زمینه اعلام و مورد تأکید قرار داده است.
۲۸ تیرماه سال گذشته «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه در دیدار با رهبر معظم انقلاب، هشدارهای ایران را از زبان بالاترین مقام جمهوری اسلامی شنید و رهبری درباره هرگونه اقدام در مسیر تغییر مرزها و ژئوپلتیک منطقه تصریح کردند: «اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد چرا که این مرز یک راه ارتباطی چند هزار ساله است».
رهبر معظم انقلاب در دیدار با «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه هم بر همین اصل تاکید کرده و فرمودند: «جمهوری اسلامی، سیاست‌ها و برنامه‌هایی را که منجر به بسته شدن مرز ایران و ارمنستان شود، هرگز تحمل نخواهد کرد».
همین موضع را اردوغان ۲۶ شهریور در دیدار با همتای ایرانی خود، در حاشیه بیست‌دومین نشست سازمان همکاری شانگهای در سمرقند دریافت کرد. آیت‌الله رئیسی با اشاره به تحولات قفقاز، ضمن تبیین سیاست راهبردی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر استقبال از آزادی خاک قره باغ و آمادگی برای بازسازی آن، هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی و تاریخی و ژئوپلتیک منطقه را غیرقابل قبول خواند.
آیت‌الله رئیسی این مهم را در تازه‌ترین گفت‌وگوی تلفنی خود با نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان مطرح و ضمن تأکید بر اینکه آماده جلوگیری از تغییر ژئوپلتیک منطقه هستیم، گفت: ایران با هرگونه تشنج و نیز تغییر در مرزهای تاریخی منطقه مخالف است و به عنوان همسایه‌ای قدرتمند، برای ایفای نقش موثر در جلوگیری از درگیری جدید و هرگونه تغییر در ژئوپلتیک منطقه آماده است.
این هشدار مهرماه سال گذشته و در حاشیه کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادسازی آسیا (سیکا) به اطلاع «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان هم رسید و رئیس‌جمهور ایران در دیدار چهره به چهره با او تأکید کرد: «ایران هیچ تغییری را در مرزهای خود و مرزهای کشورهای منطقه نخواهد پذیرفت و با هرگونه تغییر در این زمینه مقابله خواهد کرد».
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه هم شهریور ۱۴۰۱، در حاشیه هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک و در دیدار با همتای ارمنی خود موضع تهران را درباره آخرین تحولات قفقاز، عدم پذیرش هرگونه تغییر در مرزها و ژئپلتیک منطقه خواند و افزود: جمهوری اسلامی ایران قویا معتقد است که اختلافات کشورها باید از طریق مذاکره و گفتگوی سیاسی درون منطقه حل و فصل شود.
این موضع را وزیر امور خارجه یکسال بعد و در نشست خبری با «هاکان فیدان» همتای ترک خود تکرار و تأکید کرد که هیچگونه تغییرات ژئوپلتیک در منطقه را هرگز برنمی‌تابیم.
۲۴ تیرماه سال گذشته «علی شمخانی» دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی هم در دیدار با همتای آذربایجانی خود مخالفت و مقابله تهران با هر اقدامی که منجر به ایجاد ناامنی و تغییر ژئوپلتیک در منطقه شود، را اعلام کرد.
سردار «محمد باقری» رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ۳۱ شهریور سال گذشته درباره درگیری‌های کشورهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان گفت: «ما همانگونه که بارها اعلام کرده‌ایم تغییرات در مرزهای کشورهای منطقه را تحمل نخواهیم کرد و به کشورهای آذربایجان و ارمنستان توصیه داریم مشکلات خود را از طریق گفتگو حل کنند و تغییر مرزها با جنگ را بر نمی‌تابیم و ساکت نمی‌نشینیم».
امیرسرتیپ «کیومرث حیدری» فرمانده نیروی زمینی ارتش در جریان برگزاری رزمایش «فاتحان خیبر» یادآور شد: «جمهوری اسلامی ایران کاملا نسبت به تغییرات مرزهای رسمی کشورها در این منطقه حساس است و آن را قابل قبول نمی‌داند و ضعف احتمالی یک کشور در حفظ مرزهای خود دلیل نمی‌شود که کشور دیگری با کمک بیگانه، مرزها را به هم بریزد و جمهوری اسلامی ایران اجازه این کار را نمی‌دهد.»
امیرسرتیپ «علی حاجیلو» فرمانده قرارگاه منطقه‌ای شمال‌غرب ارتش جمهوری اسلامی ایران هم سال گذشته و در همزمان با برگزاری رزمایش در منطقه شمال غرب کشور هرگونه تغییر در مرزهای کشورهای منطقه از سوی ایران را غیرقابل پذیرش اعلام کرده بود.
در نهایت «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه امروز دوشنبه بیستم شهریور در بررسی تازه‌ترین تحولات قفقاز، از تماس با مقامات هر دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان در تماس هستیم و مقامات ارمنستان نسبت به احتمال درگیری نظامی جدید از سوی آذربایجان اظهار نگرانی کردند، اما مقامات باکو به ما پیام دادند که هیچ قصدی برای حمله نظامی ندارند و نقل و انتقالات اخیر یک اقدام متعارف نظامی در آستانه فصل زمستان است چرا که تردد در مناطق کوهستانی سخت و دشوار می‌شود.
کنعانی تصریح کرد که ایران نسبت به امنیت مرزهای مشترک با همسایگان شمالی خود حساس است، مرزهای ایران امن است و تحولات قفقاز همچنان با حساسیت و جدیت از سوی ایران دنبال می‌شود.
اصولی که خدشه‌بردار نیست
جمهوری اسلامی ایران سال‌هاست در مسیر پایبندی به اصول حسن همجواری با همسایگان گام‌های عملی و بلندی برداشته است و اکنون هم همین انتظار را از همسایگان شمال‌غربی خود دارد. اصل نخست هم احترام به مرزهای مشخص هر سرزمین است. در هر بحرانی که مانند تنش در قره‌باغ جمهوری اسلامی ایران هر دو طرف را همسایه خود توصیف کرده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات خود، جنگ در این منطقه را «جنگی که در همسایگی ما» و حادثه تلخ توصیف کردند نامیدند و ایران همواره بر پرهیز همسایگان از ایجاد زحمت برای یکدیگر تأکید می‌کند.
از این روست که دالان زنگزور یا هر تحرک دیگری که این مهم را زیر سوال برد خلاف منافع ایران و منطقه است. از این رو تهران همواره طرف‌های درگیر را به دوری از هیجانات و القائات فرامنطقه‌ای دعوت کرده است.
مخالفت جمهوری اسلامی ایران با تغییر مرزها بنیان منطقی در علم روابط بین‌الملل دارد. تهران معتقد است با برهم خوردن مرزهای بین‌المللی، فرصت برای حضور و دخالت‌های قدرت‌های فرامنطقه‌ای که تنها در پی منافع خود و نه منافع مردم منطقه هستند، فراهم خواهد کرد و این خود به یکی از مهمترین کانون‌های تنش تبدیل می‌شود. از سوی دیگر تغییر مرزها، امنیت روانی، اقتصادی و سیاسی ملت‌های دو سمت مرز را تهدید می‌کند.
ضرورت حل مناقشه، تأکید بر رفع اشغال سرزمین‌ها، تأمین امنیت مردم این منطقه، خلل ناپذیری مرزها، مبارزه مداوم با تروریسم محورهای اصول خدشه‌ناپذیر تهران در قبال تحولات شتابان منطقه قفقاز است و به نظر می‌رسد با تاکیدات روشن مسئولان ایران، تهران در این زمینه مصمم و قاطع ایستاده است.