به گزارش ایرنا، بازار تاریخی ملایر یکی از اماکن دیدنی استان همدان به شمار می رود که در بافت تاریخی شهر ملایر واقع شده و دارای پنج ورودی اصلی از مسیرهای مختلف شهر است و ساماندهی یکی از ورودی‌های اصلی آن از سمت خیابان شهید وفایی(بروجرد) در دستور کار قرار گرفته است.
بازار ملایر که با نام «بازار شیخ الملوک» نیز شناخته می‌شود، با پیشینه‌ای تاریخی، یادگاری از دوران قاجار است و با معماری خاص خود یکی از مکان‌های دیدنی این شهر به حساب می آید.
مجموعه تاریخی بازار ملایر مشتمل بر یک بازار اصلی و ۲ بازار فرعی و تعدادی تیمچه و سرا در بافت قدیمی شهر واقع شده و قسمت‌های مختلف مجموعه بازار شامل راسته شیخ الملوک، بازار خان، بازار مهر علیخان، بازار کفاش‌ها، سرای میرفتاح، سرای خان، چهارسوق بزرگ و کوچک بازار و زورخانه بابک(تیمچه) است و در قسمت انتهایی و شمال‌شرقی بازارخان نیز کاروانسرای خان قرار دارد که در دوره قاجاریه، حوضی در وسط می همانسرا بود و در قسمت شمال‌غربی این سرا، برف‌انداز واقع شده بود که اختصاص به ریختن برف‌های بام داشت.
این بازار در طول دهه‌های گذشته یکی از مهمترین مراکز تجاری، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شهر ملایر به شمار می‌رود.
بازار ملایر همچنین از دیرباز تا امروز محل خرید و فروش اجناس مختلف و ارزاق عمومی مردم این شهر بوده و خوار و بار، میوه و سبزیجات، پوشاک، لوازم منزل و صنایع دستی از مهمترین کالاهایی است که در بازار ملایر به‌فروش می‌رسد و بسیاری از کارگاه‌های سنتی پارچه‌بافی، سفالگری و لحاف‌دوزی در این بازار مشغول به کار هستند.
این مجچموعه تاریخی زیبا برای حفظ کارکرد خود و پیشگیری از بروز حوادث نیازمند ساماندهی و ایمن سازی است.
ایمن‌سازی بازار سنتی ملایر، اولویت کنونی
از آنجا که بازارهای سنتی از جمله جاذبه‌های گردشگری محسوب می‌شوند و برای حفظ و مرمت آنها باید اهتمام ویژه‌ای صورت گیرد تا این آثار تاریخی به خوبی حفظ و نگهداری شوند، بازار سنتی ملایر نیز از آن دسته بازارهایی است که از نظر موقعیت مکانی در بافت تاریخی و فرسوده شهر واقع شده و با توجه به تردد روزانه صدها شهروند، نیاز به ایمن‌سازی اساسی دارد تا از هرگونه آسیب به بافت و کالبد آن و بروز حوادث و خسارات جانی و مالی جلوگیری شود.
قدمت بازار ملایر به دوره قاجاریه و حاکمیت «شیخ محمدعلی میرزا دولتشاه»، فرزند فتحعلی‌شاه و بانی شهر ملایر برمی‌گردد که به شیخ‌الملوک شهرت داشت، این بازار حدود سال ۱۲۶۳ هجری قمری توسط وی ساخته شد، گرچه بازار اصلی در دوره شیخ‌الملوک بنا شده است، اما افرادی چون مهرعلیخان، ابوالقاسم‌خان نوری و میرفتاح آن را گسترش داده‌اند.
ورودی اصلی و نورگیرهای بازار سنتی ملایر نیازمند مرمت
بخش اصلی بازار مشتمل بر یک راسته اصلی و طولانی در جهت شمالی‌جنوبی و یک راسته کوچک‌تر در جهت غربی‌شرقی است که این دو محل در چهارسوق گنبددار بزرگ و مرتفعی همدیگر را قطع می‌کنند، چهار قسمت اصلی این بازار به چهار محله شهر منتهی می‌شود و ورودی اصلی آن در خیابانی قرار دارد که به «بروجرد» معروف است.
بازار فرعی مجموعه شامل یک بازار کوچک که به موازات شاخه شمالی‌جنوبی بازار اصلی جریان دارد و در ابتدا و انتها به بازار بزرگ مرتبط می‌شود و بازار دیگر از مقابل ورودی اصلی مسجد شیخ‌الملوک شروع شده و با انحناهایی به بازار بزرگ متصل می‌شود، در مجموعه بازار ملایر چندین تیمچه و سرا وجود دارد که تعدادی از آنها از جمله سرای خان، سرای مهر علیخان و سرای لحاف‌دوزها از ارزش بیشتری برخوردار است.
کاروانسراهایی در راسته بازار سنتی ملایر جود دارد که شامل کاروانسرای میرفتاح که به کاروانسرای حلاج‌ها معروف است و در غرب راسته اصلی بازار ملایر قرار دارد، این کاروانسرا با دالانی با طاق ضربی به راسته اصلی متصل شده است.
کاروانسراهایی نیز در راسته بازار سنتی ملایر وجود دارد که شامل کاروانسرای میرفتاح که به کاروانسرای حلاج‌ها معروف است و در غرب راسته اصلی بازار ملایر قرار دارد، این کاروانسرا با دالانی با طاق ضربی به راسته اصلی متصل شده است.
دیگری کاروانسرای شیخ‌الملوکی است که در شمال غرفه‌های راسته اصلی بازار ملایر قرار دارد و قدیمی‌ترین کاروانسرای این بازار محسوب می‌شود که در حال تخریب است و نیاز به ساماندهی و مرمت دارد.
بازار قدیمی ملایر به شیوه خطی و ارگانیک ساخته شده و سبک و شیوه معماری بازار ملایر تقریبا شبیه به دیگر بازارهای تاریخی ایران همچون بازار اراک است، سبک معماری این بازار اصیل و سنتی است و سخت تحت‌تاثیر الگوی بازارهای دوره صفویه و زندیه همچون بازار وکیل قرار دارد و پوشش سقف تمام قسمت‌های بازار دارای طاق‌های ضربی و گنبدی آجری است و نورگیرهایی در سراسر آن و در دو طرف حجره‌ها دیده می‌شود.
بخش‌هایی از پوشش قدیمی بازار، به‌ویژه در قسمت ورودی اصلی خراب شده و نورگیرها نیز عموما از حالت اصلی خارج شده و در بعضی از قسمت‌ها الحاقات نازیبایی به بازار صورت گرفته که به اصالت آن صدمه وارد کرده است و ساماندهی آن ضروری است.
تیمچه باارزشی نیز در شاخه غربی بازار قرار دارد که پوشش گنبدی آن، بزرگ‌ترین گنبد بازار است، این تیمچه امروزه با تغییراتی به زورخانه تبدیل شده و از معماری ویژه‌ای برخوردار است و یکی از تیمچه‌ها به بازار اصلی متصل می‌شود.
اجرای سر درِ ورودی بازار ملایر با یک میلیارد ریال اعتبار
رئیس اداره میزاث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: مرمت و ساماندهی بازار سنتی ملایر یکی از اولویت‌های میراث فرهنگی این شهرستان به شمار می رود، در بخش ایمن سازی نیز باید این مهم با کمک اصناف و شهرداری مورد توجه قرار بگیرد.
"ابراهیم جلیلی" افزود: اجرای سر درِ ورودی بازار ملایر از سمت خیابان شهید وفایی با یک میلیارد ریال اعتبار به تازگی آغاز شده و هم اکنون در دست اجرا است.
این مسوول با بیان اینکه عناصر کالبدی بازار ملایر همچون بایارهای تاریخی از راسته اصلی و فرعی، چهارسوق، مسجد، زورخانه بابک، حمام، چایخانه و کاروانسرای خان و سوخته، حلاج‌ها و شیخ‌الملوک تشکیل شده، بیان کرد: رعایت تناسبات معماری و قرینه از نکات برجسته در شناخت پلان بازار است و پوشش سقف بازار از طاق و تلیجه است و قوس تویزه اجرایی از نوع شبدری تند است.
به گفته او؛ اجرای تلیجه‌ها رومی و ضربی است و در راسته فرعی و بخشی از ابتدای بازار از سمت خیابان بروجرد(شهید وفایی) اجرا شده است و بدنه حجره‌های بازار از خشت و گل است و روی دیوارهای خشتی، چهار تویزه با شیوه‌های رومی جهت اجرای طاق‌های ضربی خشتی قرار گرفته است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر اختلاف ارتفاع تیزی قوس تویزه‌های رومی، حجره‌ها و تویزه ضربی برای پوشش سقف بازار را از نکات حایز اهمیت بازار عنوان کرد که موجب اختلاف ارتفاع پوشش سقف بازار با دکان‌ها شده است.
جلیلی با بیان اینکه با توجه به تکنیک و شیوه اجرایی، معماری بازار ساده و توام با ساخت در سریعترین زمان بوده است، خاطرنشان کرد: با توحه به مشکلاتی که در بخش کالبدی بازار و دخل و تصرف و امنیت بازار مطرح بود، سال ۱۳۹۶ طرح ساماندهی بازار تهیه شد.
وی تاکید کرد: در این راستا طرحی برای پنج ورودی بازار بر اساس ورودی سر درِ کاروانسرای میدان امام خمینی(ره) ملایر طراحی شد و امسال به عنوان نمونه یکی از سر درهای ورودی که وردی اصلی بازار در خیابان شهید وفایی است، در دست اجرا است.
جلیلی: نمی‌توان به صورت کامل ستون‌های سر درِ وروی را اجرا کرد، دلیل آن این است که حجره‌های موجود ستون‌های ۹۰ سانتی را که از قدیم در ورودی بازار بوده را تخریب و به نما تبدیل کردند و با تابلوهای کامبوزیت و سر درب‌هایی که ایجاد کردند، امکان اجرای دقیق آن در ورودی بازار مقدور نشد.
به گفته جلیلی؛ ضرورت تعریف و اجرای ورودی اصلی بازار، یکی از مهمترین مولفه‌هایی است که علاوه بر تعریف محدوده و عرصه واقعی بازار، موجب حفاظت و ارتقای منظر بصری آن می‌شود و بر این اساس با استفاده از الگوپذیری فرم و نما از سر در وروی کاروانسرای میدان امام(ره) به عنوان یک المان شاخص و همزاد استفاده کردیم.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر ادامه داد: در حال حاضر برای اجزای سر درِ ورودی بازار ملایر با پیمانکار قرارداد متعقد شده و در ورودی اصلی در خیابان شهید وفایی در حال اجرا است و امیدواریم بتوانیم با این کار سر درِ چهار ورودی دیگر را نیز با کمک شهرداری اجرا کنیم.
جلیلی با تاکید بر اینکه نمی‌توان به صورت کامل ستون‌های سر درِ وروی را اجرا کرد، یادآور شد: دلیل آن این است که حجره‌های موجود ستون‌های ۹۰ سانتی را که از قدیم در ورودی بازار بوده را تخریب و به نما تبدیل کردند و با تابلوهای کامبوزیت و سر درب‌هایی که ایجاد کردند، امکان اجرای دقیق آن در ورودی بازار مقدور نشد.
وی همچنین ادامه داد: به همین دلیل ناچار شدیم با کمک شهرداری ملایر مقداری از پیاده‌رو را گرفته و ستون را در حد ۴۰ سانتی‌متر درنظر بگیریم البته این اقدام به طور قطع بهتر از وضعیت ناهنجار و نمای ظاهری نامناسبی است که از قبل وجود داشته است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر اظهار کرد: براساس اعلام شهرداری ملایر، چنانچه نمونه اول سر درِ ورودی بازار خوب اجرا شود، چهار ورودی دیگر که از مسیرهای مختلف وارد بازار می‌شود، مشابه این ورودی اجرا خواهد شد و به بهبود سیما، منظر و هویت بافت تاریخی و ورودی بازار کمک زیادی می‌کند.
به گزارش ایرنا؛ بازار تاریخی و سنتی ملایر در سال ۱۳۵۵ با شماره ۱۲۸۶/۳ در فهرست آثار ملی و تاریخی ایران به ثبت رسیده است و در حال حاضر حدود ۴۱۱ باب مغازه و حجره در مجموعه بازار این شهر وجود دارد.