به گزارش ایرنا اواخر تابستان سال ۱۳۵۷ در بحبوحه مبارزات مردم ایران علیه رژیم طاغوت وقتی بیست و پنجمین روز شهریور به غروب نزدیک شد، زلزله‌ای روی داد که همچنان «شدیدترین زلزله ثبت شده در ایران» گفته می‌شود.
اکثر اهالی شهر و روستاهای طبس با تاریکی هوا به خانه‌های خود بازگشتند اما پیش از فرارسیدن سیاهی شب، ساعت در ۱۹:۳۶ ثابت ماند؛ زمانی که گسل نایبندان تا طبس فعال شد و زمین لرزه‌ای با قدرت ۷.۴ ریشتر در عمق ۱۰ کیلومتری زمین و فاصله ۱۵ کیلومتری مرکز شهرستان به وقوع پیوست.
این زلزله مهیب، طبس و روستاهای بخش مرکزی آن را تا شعاع ۳۰ کیلومتری تخریب کرد و تلفات آن تا بیش از ۲۵ هزار نفر نیز برآورد شده است.
کمتر از یک ماه از آتش‌سوزی سینمارکس آبادان (۲۸ مرداد ۱۳۵۷) و هشت روز از جمعه سیاه (سرکوب خونین تظاهرکنندگان انقلابی در میدان ژاله تهران، ۱۷ شهریور۱۳۵۷) گذشته بود، در شرایطی که ایران در کوران مبارزات انقلاب قرار داشت، در تاریکی شب شهر زیبا و تاریخی طبس در چشم برهم زدنی به تلی از آوار تبدیل شد و ایران را در غم بزرگ و فراموش نشدنی فرو برد.
کانون زلزله در نزدیکی کریت بود و خرابی‌ها از دیهوک در جنوب شرق تا اصفهک و سپس شهر طبس گسترش می‌یافت و زمین در کسری از ثانیه خانه‌های قدیمی، کاهگلی، کم‌مقاوم و سازه‌های غیرمقاوم طبس و صاحبان آنها را بلعید و شهر تاریخی طبس با قدمت بیش از یکهزار سال به کلی ویران شد.
بنا به شواهد موجود پس از رخداد زلزله اثری از این شهر زیبای تاریخی حاشیه کویر مرکزی ایران باقی نماند و مسجد دومنار، مسجد جامع و ارگ طبس همگی با خاک یکسان شدند.
براساس آمار رسمی مرکز آمار ایران، شمار کشته‌شدگان در طبس و روستاهای اطراف حدود ۶ هزار و ۳۶۳ نفر اعلام شد اما با توجه به اینکه به دلیل جو هیجان‌زده پس از زلزله، امکان ثبت دقیق تعداد کشته‌ها وجود نداشته تلفات تا بیش از ۲۵ هزار نفر نیز برآورد شده است.
طبس تا قبل از این زمین لرزه جزو مناطق با خطر نسبی متوسط پهنه‌بندی شده بود اما تحقیقات و پژوهش‌ها نشان می‌دهد به دلیل وضعیت خاص زمین شناسی، مستعد زلزله‌های با قدرت بالا بوده ولی ابزارهای موجود در گذشته، توان شناسایی این قابلیت را نداشته است.
آن روزها با وضعیت نابسامان سازمان امدادی کشور و محرومیت‌های طبس و استان‌های شرقی ایران، کمبود راه‌ها و دسترسی‌ها کمک‌رسانی به بازماندگان دشوار بوده اما به دلیل همزمانی برنامه بازسازی با وقوع انقلاب اسلامی و بالا بودن روحیه جمعی، میزان مشارکت مردم و اقشار مختلف در بازسازی زیاد گزارش شده است ویژگی مهمی که در حوادث ۴۵ سال گذشته هم خود را نشان داد.
اگرچه طبس داغ ۲۵ شهریور را فراموش نکرده و هر لرزه‌ای برایش یادآور این زلزله تلخ است اما این دیار به همت مردمانش از نو برخاست و بار دیگر زنده شد.
بعد از گذشت ۴۵ سال از آن واقعه، جمعیت طبس به مرز چهار برابری آن زمان رسیده و براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ بیش از ۳۹ هزار نفر اعلام شده است.
روستای اصفهک طبس در زلزله به طور کامل تخریب شده بود و بعد از آن روستای جدیدی در کنار محل قدیم با مشارکت مردم ساخته شد که اکنون تبدیل به خانه‌های بوم‌گردی و گردشگری شده است.
طبس به دلیل فاصله نزدیک به گسل نایبندان همچنان زلزله‌خیز است و ۲۲ شهریور پارسال زلزله‌ای با قدرت ۵.۱ ریشتر ساعت ۴:۰۷ صبح حوالی عشق‌آباد روی داد و طبس را لرزاند.
معاون استاندار خراسان جنوبی و فرماندار ویژه طبس در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به اینکه هر چند سال زلزله‌های خسارت‌بار در طبس رخ می‌دهد، سعی شده اصول ساختمان‌سازی رعایت شود که براساس برآوردها این ساختمان‌ها فقط با زلزله‌های بالای ۷ریشتر آسیب می‌بینند.
علی اکبر رحیمی افزود: در حال حاضر به همت دولت سیزدهم بیش از هفت هزار واحد مسکونی در قالب قرارداد مشارکت با مردم در قالب طرح نهضت ملی مسکن در حال ساخت است که با توجه به نظارت مستمر مهندسان نظام مهندسی، اصول استحکام ساختمان سازی رعایت می‌شود.
وی همچنین امروز با صدور پیام تسلیت به مناسبت چهل و پنجمین سالگرد آسمانی شدن جانباختگان زلزله طبس گفت: بیستم و پنجم شهریور ماه یادآور زلزله دلخراش طبس، حادثه بسیار غم انگیزی که قلب همه مردم را به شدت لرزاند و سیلاب اشک بر رخسار بسیاری جاری ساخت، زلزله‌ای ویرانگر که منجر به از دست دادن جمع کثیری از مردم عزیز شهرستان طبس و داغدار شدن خانواده‌های بسیاری از عزیزانمان شد.
فرماندار ویژه طبس افزود: اتفاق ناگوار زلزله مهیب و دلخراش طبس از یاد و خاطره هیچ یک از ما نمی‌رود اما در میان این مصیبت عظیم، مردم مقاوم و صبور طبس که هم عزیزان و هم خانه و زندگی شان را از دست داده بودند، مردانه ایستادند و با صبر و شکیبایی بر این مصیبت، طبس را دوباره ساختند.
وی اظهار داشت: اینجانب به رسم وظیفه و ادب بر خود واجب می‌دانم چهل و پنجمین سالگرد آسمانی شدن جانباختگان زلزله طبس را تسلیت گفته و از درگاه خداوند منان برای آن عزیزان طلب غفران و آمرزش می‌نمایم.
ایران یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان با گسل‌های فراوان است که حدود ۹۰ درصد مساحت آن را می‌پوشاند. پرتلفات‌ترین زلزله معاصر در ایران، زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ است؛ زلزله بم در سال ۱۳۸۲ نیز حدود ۳۰ هزار کشته داشت و بم دوباره ساخته شد.
اما به روایتی معروف‌ترین زلزله ایران، زلزله سال ۱۳۴۱ بوئین زهراست و در سال‌های اخیر نیز زلزله‌های زیادی به وقوع پیوست که آمادگی برای امداد و نجات به موقع، اسکان، بازسازی و مقاوم سازی ساختمان‌های غیرمقاوم از درس‌های ماندگار این حوادث تلخ بوده است.
زلزله مخرب دیگر در خراسان جنوبی شهریور سال ۱۳۴۷ در دشت بیاض روی داد که حدود هفت ریشتر قدرت داشت و فردای آن روز فردوس با زمین لرزه دیگری لرزید. طی ۲ روز منطقه دشت بیاض و فردوس در خراسان ویران شد و ستون‌های ۱۲ هزار خانه مسکونی در هم شکست.
۲۰ اردیبهشت هم یادآور زلزله مهیب سال ۱۳۷۶ در شهرستان زیرکوه خراسان جنوبی است و اردکول کانون این زمین لرزه بعد از گذشت ۲۶ سال هنوز هم داغ آن لرزه‌ها را به دل دارد. زلزله زیرکوه با شدت ۷.۱ ریشتر، ۱۲۸ روستای منطقه را در هم کوبید که حدود ۱۵ هزار واحد مسکونی تخریب و ۶۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند.
خانه‌های فرسوده و نامقاوم هنوز در جای جای خراسان جنوبی تهدید جدی برای جان انسان به شمار می‌رود هرچند در سال‌های اخیر برای مقاوم سازی منازل به ویژه در روستاها اقدامات موثری انجام شده است.
وقوع چهار زلزله با بزرگی بیشتر از هفت ریشتر در ۵۰ سال اخیر در خراسان و ایجاد بزرگترین شکستگی سطحی کل تاریخ ایران با طول ۱۲۵ کیلومتر (زلزله زیرکوه)، قابلیت بالای لرزه‌ای این منطقه پهناور را نشان می‌دهد.
کارشناسان معتقدند در حال حاضر بیش از ۵۰ گسل فعال در خراسان جنوبی شناخته شده که گسل نهبندان و نایبند از مهم‌ترین این گسل‌ها است.